پرانییه‌ک (نه هه‌موو، به‌شه‌ک) کوردێن مه‌یێن چه‌پ کو ھێشتا ڕێچا ستالین دشۆپینن و یێن ئیسلامیست ژ هه‌مان تاسێ ئاڤێ دڤه‌خون. د چارچۆڤا ھزرێن نەتەوەیی دا ئه‌ز دناڤبه‌را وان دا جوداھیێ نابینم. هه‌ردو ئالی ژی، ژ هشمه‌ندییێن ئەتەوەیی کێمن و ژ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن کورد و کوردستانێ دوورن. ئالییێ چه‌پ به‌رژه‌وه‌ندیێن نەتەوەیی قوربانی “براتیا گه‌لان” دکن، ئالیێ ئیسلامیست ب قوربانا “براتیا مسلمانان” دکن. سیاسه‌تا وان ل سەر ڤێ بنگەھێ تێ هوناندن.
هه‌ردو ئالی، قاشۆ ل هه‌مبه‌ری زلم و زۆرا ئیسرائیلێ ئا لسه‌ر فلستینێ خوه دچرینن. ب پرانی ئالێ ئیسلامیست؛ هه‌ر رۆژ ل کۆلان و جادەییێن دیاربه‌کر قاشۆ زلما ئیسرائیلێ ئا ل سه‌ر فلستینییان پرۆته‌ستۆ دکن. هێسترێن وان وه‌ک له‌هییێ تێن خوارێ. هه‌زار نەفرەت و حه‌قاره‌تان ل ئیسرائیلێ دکن. هالبووکی ئه‌و فلستینیێن کو خوه ل سه‌ر وان دچرینن دژمنێن دۆزا کورد و کوردستانێ نه. دۆست و ئالیگرێن دژمنێن کوردا نه. ئه‌و فلستینی بوون کو دوهی ل گه‌ل سه‌ددام ل هه‌مبه‌ری کوردا شه‌ردکرن. ئه‌و فلستینی بوون کو ژ بۆ كۆمكوژیا هه‌له‌بجەیێ سه‌ددام پیرۆز دکرن. و دیسا ئه‌و فلستینینه کو ئیرۆ ل ڕۆژاڤایێ کوردستانێ ل هه‌مبه‌ری کوردا شه‌ر دکن، ل ڕۆژهلات ژ بۆ گۆربگۆركرنا قاتلێ خۆرتێن کوردا قاسم سلێمانی هێستر د بارینن.
ڕێڤه‌بر، دپلۆمات و سه‌رۆکێن فلستینییان ب ئاوازێن بلند و ئا‌شکه‌را ئەڤێ دژمنانتییا خوه نیشان ددن. وه‌کی کو تێ زانین، سه‌رۆکێ فلستینییا یێ هه‌ری ب ناڤ و ده‌نگ یاسر عەرەفات ژی پشتی كۆمكوژیا هه‌له‌بجه‌یێ ده‌ستێ وی دی ده‌ستێ سه‌ددام دا و ژبۆ پێکهاتنا تەڤكۆژیا یا ل هه‌مبه‌ری کوردا پیرۆز دکر و وها دگۆت:
“سه‌رکه‌ڤتنا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا کورد وه‌ک کو خه‌نجه‌ره‌ک تێخین زکێ عه‌ره‌بان، ئه‌وقاس بویه‌ره‌ک خه‌ته‌ره.”
ئه‌ڤ گۆتن ژی یا سه‌رۆککۆمارێ فلیستینێ یێ ئیرۆ، مەحمود عەباسی یە: “ئه‌گه‌ر ل سوریێ رژێم تێک بچە دێ ده‌وله‌تا کوردی ھێتە دامه‌زراندن. ئه‌ڤ ژی ژ بۆ ڕۆژهلاتا ناڤین ته‌هلووکه‌یه‌ک مه‌زینه”
چاخێ کو کۆمکوژییا هه‌له‌بجەیێ ژ ته‌ره‌فێ هۆڤێ سه‌دام پێک هات و ب هه‌زاران کوردێن سڤیل هاتن کوشتن، ڕۆژنامه‌ڤان ژ یاسر عەرەفات دپرسن؛ “تو د ده‌رهه‌قا ھەلەبجەیێ دا چ دفکری؟” عەرەفات به‌رسڤ ددده؛ “ئه‌ڤ مه‌سه‌له یا ئیراقێ یه، ئه‌م ڕێزێ ل بویه‌رێن وان یێن ناڤخوه‌یی دگرن”
یانی عەرەفات ڕاسته‌راست، پشتگرییا کۆمکوژییا کوردا دکر و ڕێز ژ هۆڤاتییا سه‌دام دگرت.
پشتی کو سه‌ددام هات گۆربگۆر كرن، فلستینیان پەیکه‌رێ وی ب مه‌راسیمه‌ک گرسەیی ل ڕۆژاڤا شه‌ریا دانان. د مه‌راسیمێ دا والییێ هه‌ره‌مێ یێ فلستینی د ئاخافتنا خوه دا په‌سنێ سه‌دام ددا و وها دگۆت:
“سه‌دام وه‌ک یاسر عەرەفات سه‌مبۆلا شه‌ره‌ف و مێرخاسییا عه‌ره‌بان بوو. ئه‌و میناكا نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستییا عه‌رابان بوون. چاخێ ئه‌و ڕابون سه‌ر خوه و که‌تن ڕێ، نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستییا عه‌ره‌بان ژی ب وان ڕا ڕابوو و مه‌شێ. سه‌دام حسێن، شه‌هیدێ هه‌ری مه‌زنه… سه‌رۆکێ مه‌زن مەحمود عەباس ژی د شۆپا وان دا د مه‌شه.”
دێ ڤێجار وه‌رن ئه‌م د هه‌مان مژارێ دا، ل هه‌لوه‌ست و تەڤگەراا دپلۆمات و سه‌رۆکێن ئیسرائیل بنه‌رن:
د سالا 16 ئادارا سالا 1988ێ دا، چاخێ کۆمکوژییا ھەلەبجەیێ پێک هات، ل سه‌ر ڕویێ جهانێ، ل هه‌مبه‌ری ڤێ وەحشه‌تێ ته‌نێ پایته‌ختا ئیسرائیل، ته‌ل ئەڤیڤ ده‌نگ بلند کر. مامۆستا به‌شیکچی ئه‌و ڕۆژێن ڕه‌ش و خه‌ته‌ر ب بیر د ئانی و وها دگۆت:
“…چاخێ قەتلیعاما ھەلەبجەیێ پێکهات، ل هه‌رێمێ 6 هه‌زار کورد هاتن كوشتن. ل هه‌مبه‌رێ ڤێ هۆڤیتییێ دنیا بێ ده‌نگ ما. نه ژ پاریسێ، نه ژ به‌رلینێ، نه ژ لۆندۆنێ، نه ژ ڕۆمایێ، نه واشینگتۆنێ و نه ژ مۆسکۆڤایێ و نه ژ ده‌وله‌تێن مسلمان ده‌نگ ده‌رنه‌که‌ت. چونکی هه‌موویان پشتگری ددان سه‌دامێ قاتل. ته‌نێ ده‌نگ ژ ته‌ل ئەڤیڤێ ده‌رکه‌ت؛ ڕۆژا 17 ئادارا 1988ێ ل ته‌ل ئەڤیڤێ یاهودی و کورد ته‌ڤدا ده‌رکه‌تن مه‌یدانا و ئه‌ڤ کۆمکوژی پرۆته‌ستۆ کرن و دنیا پێ حەساند.”
ده‌ما ڕه‌فه‌راندوما باشور پێک هات، سه‌رۆکوه‌زیرێ ئیسرائیلێ نه‌تانیاهو ڕاسته ڕاست به‌یان کر: “ئه‌گه‌ر کوردستان ئازادیا خوه ئیعلان بکه ئه‌م دێ ئالیکار بن و ناسبکن… وه‌ختێ کوردستانه‌که ئازاد هاتییه.”
د هه‌مان ده‌مان دا چاخێ کو ئه‌ردۆگان ل سه‌ر فلستینیان گەف ل ئیسرائیلێ دکرن نه‌ته‌نیاهو وها به‌رسڤ ددا: “ئه‌و ئه‌ردۆگانێ کو کوردا دكوژە… نکاره ئامۆژگاریا بده مه. بلا ده‌ڤ ژ ڤان ڤرا به‌رده” د داخویانییه‌ک خوه یا دن دا وها دگۆت:
“خه‌ینێ مسلمانان پێڤه چو که‌س زلمێ ل کوردان ناکن. یه‌ک وه‌لاته‌ک مسلمانان یننه کو ده‌ستێ وان نه که‌تبە خوینا کوردان… ئه‌گه‌ر ئیرۆ ئه‌م کوردان وه‌ک دژمن ئیعلان بکن، هه‌موو مه‌ملەکه‌تێن مسلمانان دێ مه همبێز بکن.”
وه‌زیرێ ئیسرائیلێ یێ عەداله‌تێ، ئەیاله‌د شاکه‌د وها دگۆت؛ “وه‌ختێ کوردستانەكا سه‌ربخوه هاتیه. ئه‌م ب هه‌موو هێزێن خوه ئاریکاریێ ددن سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ” ڕێزدار شاکه‌د وها بەردەوام كر؛ “کورد مافێن مرۆڤان باش دپارێزن. ڕێزێ ل ژنێ دگرن. ملله‌ته‌کێ ئه‌سیل و ئاشتیخوازه…” ئایاله‌د وها به‌رده‌وام دکه:
“ژ بۆ کوردان ده‌وله‌ته‌ک سه‌ربخوه نه سه‌ده‌قه‌یه کو وه‌رە ئیکرام کرن. ل سه‌ر خاکا باڤ و کالێن خوه ژیانه‌ک ئازاد و برومه‌ت، وه‌ک هه‌موو میڵه‌تان مافێ وان یێ تەبیعی و مه‌شروعە .”
جێگرا وه‌زیرێ ده‌رڤه یێ ئیسرائیلێ ژی، چاخێ ترک که‌تین ڕۆژاڤایێ کوردیستانێ وها دگۆت:
“ترک ڤێجارێ دخوازن ل سوریێ ژی کوردان قر بکن. ئه‌م ڤێ زلمێ ب چو ئا‌وایی قه‌بوول ناکن. ل هه‌مبه‌ری ڤان ئا‌ریشێن ترکان، ژ ده‌ستپێکێ هه‌یا نها وه‌ک دیپلۆماتیک، چ ژ ده‌ستێ مه هاتییه مه ته‌خسیر نه‌کریه. هه‌ر وها ئه‌ڤ ئالیکارییێن مه هه‌یا کو کورد ببن خوه‌یی ده‌وله‌ت دێ بدۆمینن. ئه‌م ب ڤان هه‌ڤکاری و ئالیکارییان ژی خوه سه‌ربلند دبینن”
ژ ئالیێ دن، ب سه‌د سالایە کو “برایێن” مه ترک، فارس و عه‌ره‌ب ب قاسی مسقال زره‌كێ مافێن کوردان ناسنه‌کرنه، هه‌بوونا وان ئینکارکرنه. كۆمكوژی، زلم و زۆرا کو ل کوردا کرنه هه‌موو دنیا شاهده.
ل به‌ر ڤێ ڕه‌وشا بەریچاڤ، ئه‌ڤ برایێن مه یێن کو ب هه‌ردو چاڤان ل سه‌ر فلستنییان دگرین، ب هه‌ر فرسه‌ت و بەهانه‌یێ، ئێریشی ئیسرائیلێ دکن. سه‌به‌پ؛ قاشۆ ئیسرائیل زلم و زۆرداریێ ل فلستنیان دکه، نەحەقیێ ل وان دکه. دێ ڤێجار وه‌رن ئه‌م بنێرن کا کی زلم و نەھەقیێ دکه؟ ئیسرائیل ئان مسلمان؟ بێمافی ل ئیسرائیل هه‌یه ئان ل ناڤ ده‌وله‌تێن مسلمانان هه‌یه؟ که‌ره‌م بکن هون قیاس بکن:
ل ئیسرائیلێ هه‌ژمارا ئه‌ره‌با: 1.5 ملیۆنه.
زمانێن فه‌رمی: عبرانی و عه‌ره‌بی یه.
زمانێ په‌روه‌ردێ؛ عبرانی و عه‌ره‌بی یه.
د پارله‌مه‌نتۆیا ئیسرائیلێ دا؛ پارله‌مه‌نته‌رێن عه‌ره‌ب و یەهودیان ته‌ڤده کاردکن.
د پارله‌مه‌نتۆیێ دا، هه‌رکه‌س ب زمانێ خوه و ل گۆرا که‌ڤنه‌شۆپییێن خوه یێن ئۆلی سووند دخون.
ل ئیسرائیلێ ، گه‌ره‌ک عه‌ره‌ب، گه‌ره‌ک گروبێن ئۆلی ئان ئه‌تنیکی مافێن هه‌موویان ل گۆرا نۆرمێن ناڤنه‌ته‌وی، ب قانونان هاتنە پاراستن.
نها ژی ئه‌م قاشۆ ده‌وله‌تا هه‌ری ده‌مۆکراتیک یا مسلمانان ل ترکیه‌یێ بنه‌رن؛
ل ترکیێ نفوسا کوردان: 30-40 ملیۆنه (ژ به‌ر کو هه‌بوونا کوردا فه‌رمی نایێ قه‌بوول کرن، هه‌ژمارا کوردا ته‌خمینیه)
زمانێ فه‌رمی: ب ته‌نێ ترکی یه
زمانێ په‌روه‌رده‌هییێ: ب ته‌نێ ترکی یه.
ل ترکیێ ب قاسی مساقال زرەكێ حه‌ق و حوقوقێ کوردان یێ فه‌رمی نینە.
ڤێجار هون بێژن، گه‌لۆ کی زالمه. کی ده‌مۆکراته. کی دژمنه؟
گه‌لۆ برایێن(!) مه مسلمان ئان؟ کافرێن(!) یەهودی؟
دێ ڤێجار ده‌ستێ خوه ده‌ینن سه‌ر ویژدانا خوه و به‌رسڤا ڤان پرسا بدن؛
گه‌لۆ زالم کیه؟ ئیسرائیله، ئان مسلمانن؟ مازلوم کوردن ئان فلستینی نه؟
دژمنێ کوردان مسلمانن ئان ئیسرائیل ه؟
Nezir Cibo
2021.05.14
