پشتی شه‌رێ جیهانی یێ ۲یه‌مین د سالا 1946ێ ده ل ترکیه‌یێ گوهه‌رتن چێبوو و سیسته‌ما پرپارتیتێ هات په‌ژراندن. ل جه‌م جهپێ پارتیا ده‌مۆکرات (دپ) ئاڤا بوو. هه‌ردو پارتی ب هه‌ڤ ڕه که‌تن هلبژارتنا گشتی.
ل ترکیه‌یێ ب واته‌یه‌که نوو پێڤاژۆیا هلبژارتنێ ده‌ست پێ کر. وه‌ک موئەسسەسه‌یه‌کێ دۆماند.
ل باکوورێ کوردستانێ کورد، پشتی سه‌رهلدانێن ملی، کو ب ئاوایه‌کی بارباری و هۆڤانه و ڤاندالی ب ڕیا له‌شکه‌ری یا کۆلۆنیالیست هاتن شکاندن، ژ ده‌رڤه‌یی سیسته‌مێ و سیاسه‌تێ مان. ده‌مه‌کی درێژ به‌س د پارتیێن ده‌وله‌تێن ده جھ گرتن. سەربجو نه‌که‌تن هلبژارتنان. به‌س پشتی سالێن 1974 ژ بۆنا کوردان هلبژارتنا واته‌یه‌که نوو قازانچ کر.
*****
ل ترکیه‌یێ هلبژارتنێ گشتی ده‌مه‌کێ چار سالان جاره‌کێ، پشت ڕه پێنج سالان جاره‌کێ و نووها ژی چار سالان جاره‌کێ چێ دبه. د هه‌مانده‌م ده هلبژارتنێن هه‌رێمی تێن ل دارخستن.
د 24ێ حه‌زیرانا 2018 ێ دا هلبژارتنا گشتی هات ل دارخستن. د 31 ێ ئادارا 2019 ێ دا ژی هلبژارتنا هه‌رێمی دێ بێن ب دارخستن.
ل ترکیه‌یێ هلبژارتن، هه‌ر ده‌مێ هاتینه ل دارخستن. هلبژارتن جارنا د وه‌ختێ ده، جارنا پێشوه‌خت، جارنا ژی ده‌ره‌نگ هاتینه ل دار خستن.
ل ترکیه‌یێ د ده‌مێن داربه‌یێن/كودەتایێن له‌شکه‌ری دا هلبژارتن ده‌ره‌نگ هاتنه ل دارخستن.
ل ترکیه‌یێ هه‌ر پارتیه‌کا ترکان و ده‌وله‌تپارێز ب ئازادی که‌تنه هلبژارتنان. به‌س پشتی كودەتایێن له‌شکه‌ری پارتیێن هاتنه قه‌ده‌خه کرن، نکارینه به‌شداری هلبژارتنێ ببن. لێ پارتیێن نوو ئاڤا بوونه، ئه‌و به‌شداری هلبژارتنێ بوونه.
ل ترکیه‌یێ ب ڕیا هلبژارتنان ده‌ستهلاتداریا سیاسی هاتینه گوهه‌رتن. ب تایبه‌تی ژی د هلبژارتنا گشتی یا سالا 1950 ێ دا ل ترکیه‌یێ د ده‌ستهلاتداریا سیاسی دا گوهه‌رتنه‌کا “ستراته‌ژیک” پێک ئانی.
د هلبژارتنا 1950 ێ ده‌ستهلاتداریا سیاسی ژ ده‌ستێ که‌مالیستان هات گرتن، ده‌ستهلاتداریا سیاسی، کو ب ده‌ستهلاتداریا “سویل” تێ ب ناڤ کرن، پێک هات. یانی ژ ده‌رڤه‌یی ئه‌لیتا ژاکۆبه‌ن، کامه‌لیست، بورۆکراتێن سویل و له‌شکه‌ری، ده‌ستهلاتداری ده‌رباسی به‌شێن دن یێن گه‌لێ ترک بوون.
پشتی وان سالان، هلبژارتنێ د ناڤبه‌ینا که‌مالیست و به‌شێن دن یێن ترک دا ڕه‌نگه‌کی نوو قه‌زه‌نچ کر. که‌مالیستان ژ ده‌رڤه‌یی كودەتایێن له‌شکه‌ری چ وه‌ختا نکاری ببن ده‌ستهلاتدار و حکومه‌ت.
ل ترکیه‌یێ ترکان، ب وه‌سته‌یا پارتیێن خوه به‌شداری هلبژارتنان بوون. ژ بۆنا ترکان هلبژارتن، ژ بۆنا کو سیسته‌م و ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست بێ ڕێڤه‌برن، ل کوردستانێ سیسته‌ما کۆلۆنی و داگیرکه‌ری بێ پاراستن، خوه‌دیێ واته‌یه‌کێ یه و ئارمانجه‌کێ نه.
لۆما ژی هه‌ر پارتیه‌که ترکان هه‌ر ده‌مێ به‌شداری هلبژارتنا دبن، پشتی هلبژارتنێن گشتی یا دبن حکومه‌ت و ده‌ستهلاتدار و ڕێڤه‌برێن ده‌وله‌تێ و سیسته‌مێ؛ ئان ژی دبن مخاله‌فه‌ت. د هلبژارنێن هه‌رێمی ده ژی سه‌رۆکاتیا باژاران و باژه‌رۆکان قه‌زه‌نچ دکن.
ل ترکیه‌یێ لۆما هلبژارتن ژ بۆنا پارتیێن ترکان و ترکان، مژاره‌که ستراته‌ژیکه.
*****
ل باکورێ کوردستانێ، ده‌ما کو د سالا 1964 ێ د سیاسه‌تا ده‌وله‌تا ترک ده پێڤاژۆیه‌کا نوو ده‌ست پێ کر، کوردان ده‌مه‌کی درێژ به‌س د پارتیێن ده‌وله‌تێن ده جھ گرتن. ده‌ما کو د پارتیێن ترکان ده جھ گرتن وه‌ک ترکان سیاسه‌ت مه‌شاندن. د وان پارتیان ده ده‌رفه‌ت نەبوو کو ژ بۆنا مافێن کوردان خه‌بات بکن. به‌س د پارتیا کارکه‌ر یا ترکیه‌یێ (تیپ) دا سیاسه‌تڤانێن کورد ب ناسنامه‌یا خوه د پارتیێ دا جھ گرتن. مافێن زمان و چاندی پاراستن. د سالا 1974 دا ژی د ده‌ربارێ پرسا کورد دا بریاره‌کا پۆزیتیف وه‌رگرتن. د بریارێ دا مافێن هه‌بوون،، زمان، چاندا کوردی هات پاراستن.
دڤێ ئه‌م د ناڤ پارتیێن ترک دە فه‌رقه‌کا بچووک به ژی دیار بکن: پارتیێن ترکان نسبی به ژی، ل ئه‌ندامێن خوه یێن کورد بچاڤاکێ جودا مێزه دکرن. جهپ ب هه‌ر ئاوایی کورد ئینکار دکر. دپ، د سیاسه‌تا فه‌رمی دا کورد ئینکار دکر، لێ د وارێ جڤاکی کورد ناس دکر.
د ڤێ قۆناخێ دا ژی د دپارتیان ترکان دا گوهه‌رتنه‌ک نەبوو.
کورد ل ترکیه‌یێ پشتی سالێن 1946 خوه‌دیێ ده‌رفه‌ت نه‌بوون کو سەربخوە بکه‌ڤنن هلبژارتنان.
به‌س پشتی سالێن 1974 ژ بۆنا کوردان هلبژارتنا واته‌یه‌کا نوو قه‌زه‌نچ کر.
کوردان، کوردپه‌روه‌ران د قۆناخا بهارا 2یه‌مین یا ته‌ڤگه‌را باکورێ کوردستانێ دا، ده‌ست ب منقاشه‌یەكێ کرن، کو پلاتفۆرما هلبژارتنێ خوه‌سه‌ر ب کار بینن. لێ د ناڤ ڕێخستن و پارتیێن کوردستانێ دا نه‌رینێن جوودا هه‌بوون.
وه‌ک تێ زانین کوردپه‌روه‌ر و پارتیێن وان، ب بەربژێرێن سه‌ربخوه به‌شداری هلبژارتنێن گشتی و هه‌رێمی بوون.
کوردپه‌روه‌ران وێ ده‌مێ ب گرانی ته‌سپیت کرن کو هلبژارتن ژ بۆنا کوردان، کوردپه‌روه‌ران، پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ، تاکتیکه. کورد دڤێ ژ بۆنا کو پرۆپاگاندەیا ته‌ڤگه‌را ملی، پێشخستنا شوورا ملی، خورتکرنا ته‌ڤگه‌را ملی و ڕێخستنێن کوردستانێ، ژ بۆنا ده‌وله‌تا فه‌ده‌رال، کۆنفه‌ده‌رال، سه‌ربخوه یا کوردستانێ شه‌رت پێک بێن، پلاتفۆرما هلبژارتنێ ب کار بینن.
دڤێ کورد و ڕێخستنێن کوردستانێ، هه‌ر ده‌م پلاتفۆرما هلبژارتنێ ب کار بینن. لێ نایێ وێ واته‌یێ کو پارتیێن کوردستانێ و کوردپه‌روه‌ر دێ دائیمی به‌شداری هلبژارتنا ببن. دڤێ کورد و کوردپه‌روه‌ر، ڕێخستن و پارتیێن کوردستانێ ده‌ما شه‌رت ئاماده بن، دکارن به‌شداری هلبژارتنێ ببن.
*****
کورد، کوردپه‌روه‌ر، پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ دکارن ب چه‌ند بابەتان به‌شداری پلاتفۆرما هلبژارتنێ ببن. ئان ژی واته‌یه‌کا پلاتفۆرما هلبژارتنێ ب کار بینن.
1-هه‌گه‌ر شه‌رتێن پارتیێن کوردستانێ ئاماده بن، دکارن خوه‌سه‌ر، ب تفاق به‌شداری هلبژارتنێ ببن.
2-هه‌گه‌ر پارتی نکاربن ل سه‌ر ناڤێ خوه به‌شداری هلبژارتنێ ببن، شه‌رت پێک هاتبن دکارن ب نامزه‌تێن سه‌ربخوه به‌شداری هلبژارتنان ببن.
3-هه‌گه‌ر ژ ده‌رڤه‌یی پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ نامزه‌تێن سه‌ربخوه هه‌بن، گرێدایی وان ئارمانجێن من ل ژۆر دیار کرین بن، دکارن ژ وان نامزه‌تان ڕه ببن پشتگر.
4-کورد، کوردپه‌روه‌ر، پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ دکارن هلبژارتنان بۆیكۆت بکن.
5-کورد، کوردپه‌روه‌ر، پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ دکارن ژ گه‌ل داخواز بکن کو نه‌چن سه‌ر سه‌ندوقان و ده‌نگ نه‌دن.
۶-کورد، کوردپه‌روه‌ر، پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ، به‌س ژ بۆنا پرۆپاگانندەیا ته‌ڤگه‌را ملی، پێشخستنا شوورا ملی، خورتکرنا ته‌ڤگه‌را ملی و ڕێخستنێن کوردستانێ، ژ بۆنا ده‌وله‌تا فه‌ده‌رال، کۆنفه‌ده‌رال، سه‌ربخوه یا کوردستانێ شه‌رت پێک بێن، پلاتفۆرما هلبژارتنێ ب کار بینن
ئیبراھیم گپچلو
01.12.2018
