ئینگلیز ل پشت بریارا دادگەها فەدەرال یا ئیراقێ
ئەکرەم ئۆنەن
ئینگلیز-ئەنگلۆساکسۆن, ل پشت بریارا مه‌حه‌که‌مەیا بلند یا فەدەرال یا ئیراقێ د ده‌ربارێ په‌ترۆل و گازا هه‌رێما کوردستانێ دا، هه‌ر وه‌ها د ده‌ربارێ نه‌هێشتنا بەربژێرێن پارتیا دەمۆکراتا کوردستانێ (پەدەک)ێ ژ بۆ سه‌رککۆمارتییا ئیراقێ دا ئینگلیز هه‌نه، هه‌ر چوقاس هنده‌ک ده‌وله‌تێن هه‌رێمێ ژی هه‌بن لێ یێ ڤان ته‌ڤا ل هه‌ڤ دگەرینە ئینگلیزن، وه‌ک د بوویەرێن که‌رکووکێ سالا ٢٠١٧ێ دا چێ بوو.
من به‌ریا سه‌رسالێ گۆتبوو کو سالا ۲۰۲۲ێ ژ بۆ کوردان گه‌له‌ک گرنگه، کورد د کارن د ڤێ سالێ دا گه‌له‌ک تشتان ب ده‌ستخن یان گه‌له‌ک تشتێن هه‌یه وه‌ندا بکن. نوها هه‌گه‌ر کورد پێشیا خوه باش نه‌بینن دێ گه‌له‌ک تشتێن دن بێن پێشیا وان کو دکارن وه‌ندا بکن. وه‌ک گومرک، تخووب و بالەفرخانا ژی ژ ده‌ست وان ده‌رخن.
هه‌بوونا قەوارەیا هه‌رێما کوردستانێ ئاسته‌نگه ل پێشیا پرۆژێ ئینگیزان ل ئیراقێ.
کورد دبن قوربانێ جێۆپۆلیتکایێ. ڕووس دخوازن د سه‌ر هه‌رێما کوردستانێ را ب ئالیکارییا کوردان وه‌ک سالێن ۱۹٥۸ ئیراقێ ژ ده‌ستێ ئینگلیزا ده‌رخه، هه‌ر وه‌ها ئینگلیز ب کوردان دده فام کارن: “ئه‌م قه‌بوول ناکن هون په‌ترۆل و گازا هه‌رێما کوردستانێ بدن گازپرۆم، ڕۆسنه‌فت، تاتنه‌فت و لیکۆل”. ئه‌ڤ ڕه‌وش ژ بۆ ڕۆژاڤایێ کوردستانێ ژی هه‌مان تشته.
ژ بۆ زه‌لالکرنا ڤێ مژارێ ئه‌ز دێ به‌حسا چه‌ند خالان بکم. هه‌ر چوقاس ئه‌ڤ مژار مژارەکا دیرۆکییە و لازمه ب ئاوایەکی بەرفرەه ل سه‌ر بێ موناقه‌شه کرن.
به‌ریا هه‌ر تشتی دڤێ مرۆڤ خوه‌دی فه‌همه‌ک تاریخی به. هه‌گه‌ر هایا مرۆڤی باش ژ په‌یمانێن سایکس پیکۆت ۱۹۱٦، کۆنفه‌رانسا پاریسێ ۱۹۱۹ و کو ئه‌ڤ پرۆسه‌س ب په‌یمانا لۆزانێ ۱۹۲۳ ب داوی هات کو ئینگلیز و فرانسایێ ئه‌ڤ نیزاما کو کوردستان پارچه‌کرن دانین و د ڤێ نیزامێ دا کوردستان کرن ٤ پارچە، عه‌ره‌ب کرن ۲۲ پارچە، لێ ژ عه‌ره‌بان را ۲۲ ده‌وله‌ت، قەوارە ئاڤاکرن، ژ کوردان را نه تشته‌ک، به‌س بنده‌ستی، شه‌ر، په‌ڤچوون و ژ وه‌لاتێ وان سورگوون کرن. دۆر نیڤ قرنی کو ئیراق د بن مانداتا ئینگلیز دا بوو و سووری دبن مانداتا فرانسایێ دا بوو، د ڤێ ده‌ما نیڤ قرنی دا ل باشوورێ کوردستانێ کوردان هه‌ر شه‌ر ل دژی ئینگلیز کرن ژ بۆ مافێ خوه، لێ ئینگلیز هه‌ر ب تانک، تۆپ و ته‌یاران به‌رسڤ ددا، وه‌ک میناک شێخ مه‌حموود به‌رزه‌نجی گرتن و سورگوون کرن، هه‌ر وه‌سا سه‌رهلدانا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی دا ئینگلز ب ته‌یاران گوندێن کوردان بۆمبه‌باران کرن، بارزانی ته‌ڤ هاتن گرتن و سوورگوون جهێن جودا کرن، هنده‌ک ژ وان سورگوونی ناڤ عه‌ره‌با، پارێزگەها ناسرییێ کرن، هنده‌ک ژ بۆ جهێ دن برن. وێ ده‌مێ ڕه‌حمه‌تییێ مه‌لا مسته‌فا بارزانی ژ ناڤ ده‌ستێ وان ب دزی ڕه‌ڤیا و چوو ڕۆژهلاتێ کوردستانێ، ل ڕۆژهلاتێ کوردستانێ ل وێرێ ژی خوه ده‌مه‌کێ ژ به‌ر ئینگلیزان ڤه‌شارت هه‌تا کۆمارا کوردستان ئاڤا بوو، ژ به‌ر وێ ده‌مێ ئۆردییا ئەمریکایێ، ئینگلیز و سۆڤیه‌تێ ئیران داگیر کربوون.
هه‌ر وه‌ها جارا داوین بوویه‌را ۲۰۱۷ یا که‌رکووکێ دا ڕۆلا مه‌زن یا ئەنگلۆساکسۆن بوو، ژ بۆ هه‌لوه‌ستا ئینگلیزان ل هه‌مبه‌ر کوردان، ژ هه‌ر کورده‌کی پێشنیار دکم کو پرتووکا برێز مه‌سعود بارزانی یا داوی (ژ بۆ دیرۆکێ) بخوینن. هێژایە کو هایا مرۆڤ ژ په‌یمانا ب دزی یا مسته‌فا که‌مال (ئەتاتورک) ب ئنگلیزان ڕا کو ولایه‌تا مووسلێ وێ ده‌مێ که‌رکووک د ناڤا ولایه‌تا مووسلێ دا بوو ته‌سلیمی ئینگلیزا کر، پشترا ل گۆتارا مه‌بعووسێ بتلیسێ یێ مه‌جلسێ زیا به‌گ بتلیسی کو ل مه‌جلیسا ترکان په‌یڤییه، هه‌به. ژ خوه پشتره ئه‌ڤ تفاق ته‌ڤ ب تفاقا لۆزانێ داوی هات و کوردان ل هه‌ر ده‌رێ سه‌ری هلدان. شه‌رێ شێخ مه‌حموود و شێخ ئه‌حمه‌د پشتی ڤان تفاقانان ل هه‌مبه‌ر ئینگلیزا ده‌ست پێکر، ئه‌ڤ نیزاما کو ئینگلزا د په‌یمانا لۆزانێ ۱۹۲۳ دا دانین و سالا پێشیا مە دبه ۱۰۰ سالییا وێ ئه‌و نیزام هێشتا ژی ئینگلیز ناخوازن بگوهه‌رن. ب کێمایی ئه‌ڤ ئێش، ئه‌له‌م، سورگوون و وێرانکرنا کوردستانێ ئا ۱۰۰ سالێ داوی دا ڕۆلا هه‌ری مه‌زن یا ئینگلیز بوو.
د داوی دا دخوازم بێژم ژ ته‌جروبەیێن دیرۆکێ کورد دڤێ ل سه‌ر دو پره‌نسیبێن ئەساس د دپلۆماسیێ دا، دیپلۆماسیێ بکن.
۱-د دپلۆماسییێ دا دۆست و دوژمنێ دائیمی نینه، به‌رژه‌وه‌ندیێن دائیمی هه‌نه.
۲- سیاسه‌ت سەنعەتا ئیمکانایه.
ده‌ما تو ڤان هه‌ر دو پره‌نسیبان دبێژه بێهتر که‌س قه‌بوول دکه لێ د پراکتیکێ دا وه‌ها ناکه.
ژ به‌ر د بن هشمه‌دییا خوه دا ب ئاوایه‌کی دن ته‌فکیر دکه. هه‌تا ئه‌ڤ هه‌ر دو پره‌نیسب د پراکتیکێ دا ژی ئه‌م ب کار نەئینن ئه‌م دێ هه‌ر ب گۆتنێن خوه‌ش بێن خاپاندن.
