بێ گومان پشتی شکەستنا ئمپراتوریا عوسمانی د شەرێ جیهانیێ ئێکێ دا، و ب تایبەتی پشتی ئیمزاكرنا پەیمانا سایکس-پیکو، تورکیا عوسمانی ژ ھەڤ بەلاڤە بوو. لێ پشتی نەرازیبوونا هندەك ئەفسەرێن ئمپراتوریا عوسمانی كو ل دژی ھەڤپەیمانان بەرخوەدان دكر، بەرخوەدانا وان ئەفسەران هەڤپەیمانێن سەرکەفتی د شەری دا نەچار کرن كو پەیمانەکا دی بناڤێ پەیمانا لوزان ئیمزا بكن.
هەر چەندە ژ بۆ تركیەیێ پەیمانا لوزن باش بوو و گیان داڤە تركیەیێ و ماف دا وێ كو کومارا خوە ن ناڤێ (كۆمارا تركیەیێ) دامەزرینن، لێ بەلێ دیسان بە شەک مەزن ژ ئاخا ئمپراتوریا عوسمانی ژ دەست دا. د ڤێرێ دا ئالیگرێن پارتا کەمال ئاتاتورک پەیمانا لوزان بۆ خوە دکەنە سەرکەفتنەک مەزن و دبێژن مە ترکیە نەجات دا ژ ناڤ چونێ و ەک پیروزیەک مەزن ژ خوە را دبینن.
لێ ئەردۆگان و هندەک شوفینێن ترک پەیمانا لوزان وەکی شکەستنەک ژ بۆ ترکیەیێ دزانن. هەتا ئەردۆگان د ھەڤپەیڤینەکا خوە دا سالا 2016ێ دبێژە: ” پێدڤی بوو وان ئەفسەرا زێدەتر بەرخوەدان کربا حەتا ئاخا مە هەمی دستاند. چاوا هون دکارن بێژن لوزان پیروزی بوو ژ بو ترکیێ؟ نها هەرە سەر دەریایا ئیجە و بکە هەوار ئەو گراڤێن یونانێ هەمیا دێ گوھ ل دەنگێ تەبە، ئەو گراڤ هەمی یێن مەبون و ل پەیمانا لوزان ژ مە وەرگرتن. ما ئەڤە ژبیرا وە چویە؟ ئەڤە چ پیروزیە هەکە شاندەیێ دانوستاندنێ ژێهاتی با و باش دانو ستاندن کربان نها مە ئەڤ هەمی ئاریشە نەدبون.”
ئەردۆگان د رونشتنەکێ دا ژی د گەل سەرۆکومارێ یونانێ شنیشک گوتبوو: ” پەیمانا لوزان پێدڤی پێدا چونێیە”، بابەتەک کو چو کەسی ئەو هزر نەدکر كو ئەردۆگان ڤێ پرسێ د وێ جڤینێ دا بینە رۆژەڤێ. لێ سەرۆکومارێ یونانێ بێی خوە تێک بدە د بەرسڤێ دا گوتبوو: “ئەز ناخوازم ل سەر پەیمانا لوزان گەنگەشێ بکەم. من دڤیا ئاماژە ب ڤێ هندێ ژی بکەم کو پارێزگەھا ئەسکەندەرون ژی دابویە سوریێ بەلێ ل شەرێ جیهانیێ دویێ دا 1939ێ فەرەنسا وەکی بەرتیل دایە ڤە ترکیەیێ داكو د شەری دا ترک پشتگیریا ئەلمانیا نەکەت، د وی چاخی دا سوریا دبن دەستێ فەرەنسا دا بوو.
پشتی پەیمانا لوزان ژی، ترکیێ تم و تم هەول ددان ولایەتا مووسل و سلێمانیێ ل عێراق و حەلەب و ئێدلب ل سوریێ بینیتەڤە سەر ترکیێ و داویێ ئنگلستان و ترکیە گەهەشتنە رێکەتنەکێ کو 25 ژ سەدێ بەرهەمێ نەفتا کەرکوک بدەتە ترکیەیێ. ژ لایەکێ دیڤە ترکیێ پروپاگەندە دکرن و دگوت ئێک ژ مەرجێن پەیمانێ ئەوە کو هەکە دەولەتا عێراق ئان سوریێ نەشیان خوە برێڤە ببەن و بەرەڤ نەمانێ چون، د وی چاخی دا مافێ ترکیایێ یە ڤان ولاتان بگریتەڤە. هەر وەسا ترکیا و دەولەتمەدارێن وێ جار ب جاران داخویانی دان کو دەمێ پەیمانا لوزان 100 سالە یانی هەتا سالا 2023ێ یە و پشتی وێ مافێ ترکیەیێ یە راپرسیێ ل وان دەڤەرا بکە و بزرینیتە ڤە سەر ئاخا خوە، هەکە خەونا وان بو چو سەر.
لەوما نھا ترکیە گەلەك دخەبتە كو ئاریشا بو سوریایێ و عێراقێ چێکە دا وێ پلانێ بەتە سەر ئەو ژی داگیرکرنا ڤان دەڤەرا و دەرکرنا خەلکێ رەسەنێ وان دەڤەرا و جێگیرکرنا تورکمان و عەرەبێن جیهادی.
بەس پا تو دبێژی ئەردۆگان بگەهیتە وان خەونان؟ ژلایەکی دچیتە ئازربایجان ب ناڤێ ترکاتیێ وهەر وەسا ژ بۆ گەهەشتنا مەرەما خوە ئامادەیە ئەڤ ئەرمەنیێن ماین ژی کومەڵکوژ بکە هەکە بشێن و بو بچیت سەر.
بەس باوەر ناکەم رووسیا ب هەبوونا ترکیەیێ ل قەفقازێ رازی بە، نەمازە پشتی ئەردۆگانی کومەکا ئسلامیێن تەفکیری و توندرو ئیناینە شەرێ ئەرمەنستانێ. گومان هەیە کو بئینانا ئسلامیێن توندرو کارتێکرنەکێ ل سەر خەلکێ ئازربایجان هەبە، چونکی ئازربایجانی مەزهەبێ وان شیعەیە و ئەو ئسلامیێن ئەردۆگان ڤرێکرین هە می سونی نە و ڤێکناکەن، بەس چیچێنی و کرگیزی بسلمانێن سونی نە و سەر ب رووسیا فدرالی ڤەنە، بێ گومان دکارن کارتێکرنەکا خراب ل سەر خەلکێ وان گەلا هەبە و سەرۆكێ رووسیایێ، پوتین، ڤی چەندێ باش دزانە لەوما رووسیایێ هەر زوو نەرازیبوونا خوە ب هاتنا ئسلامیێن توندرو بو شەرێ ئەرمەنستانێ دیار کر.
یاری یا گەرم دبە بزانین کا کی یاریکەرەکێ باشە.
