بازاری ل سه‌ر ئاخا کوردان و کوردستانێ دکن
به‌ریا “باهارا ئه‌ره‌بان” په‌یوەندیا دو ده‌وله‌تێن کۆلۆنیالست (سووریه و ترکیه‌یێ) گه‌له‌ک باش بوو. هه‌ردو ده‌وله‌تان ب هه‌ڤ را جڤینێن وه‌زیران یێن هه‌ڤبه‌ش ل داردخستن. لێ پشتی “بهارا ئه‌ره‌بان” د ناڤبه‌را هه‌ردو ده‌وله‌تان دا نه‌خوه‌شی چێبوو. گه‌لێن سووریه‌یێ ل هه‌مبه‌ری رژێما بەعس ده‌ست ب چالاکیان و سه‌رهلدانێن سڤیل کر. ژ بۆنا کو پێشیا ڤان سه‌رهلدانان بێ گرتن و داخوازێن گه‌لێ عه‌ره‌ب و کورد و جڤاتێن دن یێن نه‌ته‌وه‌یی ب ئاوایه‌کی بێداین و به‌رپرسیارێن ده‌وله‌تا ترک ژ به‌شار ئه‌سەد و ده‌ستهلاتداریا بەعس داخواز کر کو ل سووریه‌یێ رژێما پەرلەمانی و پرپارتیتی و هلبژارتنێ قه‌بوول بکه، پێشنیار کر. رژێما بەعس و به‌شار ئه‌سەد ئه‌ڤ پێشنیار قه‌بوول نه‌کر.
ده‌ما کو رژێما بەعس و به‌شار ئه‌سەد ژ بۆنا داخوازێن گه‌لهێ عه‌ره‌ب و کورد گاڤ پێشڤه نه‌ئاڤێت، سه‌رهلدانێن سڤیل مه‌زن بوون و د ناڤ ده‌مه‌که کورت دا ژی شه‌رێ ناڤخوەیی ده‌ست پێکر. له‌شکه‌رێ سووریه‌یێ پارچه بوو. هێزا مه‌زن یا گه‌ل کو ل هه‌مبه‌ری رژێما بەعس و به‌شار ئه‌سسەد ژی شه‌ر دکر، “ئیخوان موسلمین-برایێن موسلمان” بوون. ئه‌و ژی ب ده‌وله‌تا ترک و حکومەتا ئاک پارتیێ ڕه خوه‌دیێ پێوه‌ندیێ بوون. ئالیکاری ژ ده‌وله‌تا ترک و حکومەتا ئاک پارتیێ دگرتن. ئه‌و پەیوه‌ندیا د ناڤبه‌را هه‌ردو ده‌وله‌تان دا بوو پرسگرێکه‌که مه‌زن. ده‌وله‌تا ترک د شه‌رێ ناڤخوەیی یێ سووریه‌یێ دا بوو ته‌ره‌ف.
ده‌وله‌تا ترک ژ ئه‌مریکایێ داخواز کر کو ژ بۆنا رژێما بەعس بێ ڕووخاندن ب هه‌ڤ را ته‌ڤبگه‌رن. ده‌وله‌تا ترک و ئه‌مریکایێ ب هه‌ڤ را د ده‌ستپێکێ دا مخاله‌فه‌ت ب چه‌ک و ب ئاوایه‌کی په‌روه‌رده کرن. ئه‌ڤ ژی زێده‌تر بوو سه‌ده‌م کو ده‌وله‌تا سوریه‌یێ و ده‌وله‌تا ترک ژ هه‌ڤ دوور بکه‌ڤن و ببن دژمن.
ده‌وله‌تا ترک د ئه‌نجاما گه‌له‌ک قه‌وماندنان دا ب ئیدیعایا کو سینۆرێن خوه بخه بن ئه‌وله‌کاریێ چه‌ند هه‌رێمێن د بن باندۆر و ده‌ستهلاتداریا پەکەکێ/پەیەدێ و داعه‌شێ دا بوون، ئه‌نجاما چه‌ند ئۆپه‌راسیۆنان داگیر کرن. یانی ده‌وله‌تا ترک به‌شه‌کی مه‌رزن ژ ئاخا کوردستانێ ژ ده‌ستێ سوریه‌یێ –پەکەکێ/پەیەدێ ده‌رخست. ئه‌ڤ یه‌کا ژ بۆنا هه‌ردو ده‌وله‌تان بوو پرسگرێکه‌ک مه‌زن.
ئه‌نجاما ڤان قه‌وماندنان پەیوه‌ندیێن هه‌ردو ده‌وله‌تان گه‌له‌ک خرابتر بوو. د ناڤبه‌را وان دا چو دانووستاندن نه‌مان. ل ترکیه‌یێ هه‌ر ده‌مێ ته‌ره‌فدارێن بەعسێ و که‌مالیستان داخواز کرن کو پەیوه‌ندیێن هه‌ردو ده‌وله‌تان ژنووڤه چێ ببن. لێ ژ بۆنا کو پەیوه‌ندی چێ نه‌بن پرسگرێکێن مه‌زن قه‌ومین. د ناڤبه‌را هه‌ردو ته‌ره‌فان ده ل ئێدلبێ چه‌ند جاران ڕاسته ڕاست شه‌ر ده‌رکه‌تن. جاره‌که ۲۳ له‌شکه‌رێن ده‌وله‌تا ترک هاتن کوشتن. ژ بۆنا تۆلگرتنێ ده‌وله‌تا ترک ئێرشه‌کا مه‌زن بر سەر له‌شکه‌رێ سووریه‌یێ، گۆری هندەک چاڤکانیان ۳۰۰ له‌شکه‌رێ سوریه‌یێ هاتن کوشتن. ئه‌و ژی بوو سه‌ده‌ما دوورکه‌تنا زێده یا هه‌ردو ته‌ره‌فان.
لێ د وان شه‌رتان دا ژی هات گۆتن و دیار کرن کو د ناڤبه‌را ده‌زگه‌هێن له‌شکه‌ری و ئیستیخباراتێن وان ده‌وله‌تان دا دانووستاندن هه‌نه.
،د سالا ۲۰۲۲ئان دا ژی دیار بوو کو پەیوه‌ندیێن هه‌ردو ته‌ره‌فان ب داخوازا ڕووسیایێ د ئاستا وه‌زیران دا دۆم دکه. ژ بۆنا ڤێ چه‌ند جڤین ژی پێک هاتن. د قۆناغا داوی دا ئیران ژی به‌شداری ڤان دانووستاندنان بوو. د ئه‌نجاما وان جڤینان دا د سه‌ویه‌یا سه‌رۆکێن ده‌وله‌تان دا بۆنا کو جڤین پێک بێ ئاماده‌کاری هات کرن.
لێ به‌شار ئه‌سەد دیار کر بوو کو شه‌رتێن ژ ئالیێ ئه‌ردۆگان ڤه هاتیه دیار کرن، هه‌ڤدیتن ناکه.
ئه‌سەد ژ مەدیایێ را ئاخڤی و گۆتوو بوو: “هه‌ڤدیتن د شه‌رتێن کو ئه‌ردۆگان پێشکێش دکه دا پێک نایێ”.
ئه‌ردۆگان د داخویانییا خوه یا چه‌ند ڕۆژێن بۆری دا گۆتبوو کو “ئه‌و ژ هه‌ڤدیتنه‌ک موحته‌مه‌ل را “نه گرتی” یه”. ئه‌ردۆگان گۆتبوو، “هوون دزانن، ئه‌م نه د ڕه‌وشه‌کێ دا نه کو ئه‌م ده‌ری ل سوورییێ بگرن، ده‌ری ڤه‌کری یه. هوون ببینن ڤان نێزیکاتییا وان ل هه‌مبه‌ری مه یه. نها ل سوورییێ مخابن ئه‌سه‌د دخوازه کو ترکییه ژ باکورێ سوورییێ ده‌رکه‌ڤه. ئه‌ڤ یه‌ک نابه. ژ به‌ر کو ئه‌م ل وێرێ شه‌رێ ته‌رۆرێ دکن. ده‌ما کو ئه‌ڤ ته‌رۆریست ل سه‌ر سینۆرێن مه نه ئه‌م دێ چاوا ده‌رکه‌ڤن؟. گه‌لۆ ل وه‌لاتێن جودا هه‌مان ئیفاده‌یێ بکار تینه؟ ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ ئه‌م ل نێزیکاتییه‌ک عادل دگه‌رن. هه‌تا کو نێزیکاتییه‌ک عادل هه‌به ئه‌م دێ هه‌موو پرسگرێکان چاره‌سه‌ر بکن”.
وه‌زیرێ ده‌رڤە یێ سووریه‌یێ ژی دیار کر کو، “هه‌ڤدیتنا ئه‌سه‌د و ئه‌ردۆگان ته‌مامی ب ڤه‌کشینا ترکییێ ڤه گرێدایی یه. هه‌تا کو ترکییه ئاخا سوورییێ داگیر بکه، تێکلییێن ب ئه‌نقه‌ره‌یێ را نۆرمال نابن.”
گه‌له‌ک ئاشکه‌را یه کو ده‌وله‌تا ترک و ده‌وله‌تا سووریه‌یێ بازاری ل سه‌ر ئاخا کوردان و کوردستانێ دکن. لێ کورد ژ تشته‌کی نایێن حه‌سباندن. ژ ڤێ یه‌کا دراماتیک تشته‌ک نابه. ئاخ ئاخا مه کوردانه، لێ دو ده‌وله‌ت ئاخا مه دخوازن پارڤه بکن و خوه‌دتیا خوه بدۆمینن.
دڤێ ئه‌ڤ یه‌کا ژ بۆنا کوردان ببه ده‌رسه‌کا ته‌حل و نه هه‌زار جاری ملیۆن جاری بفکرن، ژ بۆنا کو ل هه‌موو به‌شێن کوردستانێ ژ ئاخا خوه را خوه‌دی ده‌رکه‌ڤن، ببن ده‌وله‌ت ڕێ و ڕێبازه‌که ئۆبژه‌کتف و هه‌ڤبه‌ش ژ خوه را ببینن.
هه‌گه‌ر ئه‌ڤ یه‌ک نه‌به ئاخ و مال و مولکێ مه د ناڤ ٤ ده‌وله‌تێن کۆلۆنیالست دا تالان دبه و تێک دچه.
تاتوان، ۲٦. ۹. ۲۰۲٤
