پشتی بوویه‌را ل ده‌ڤه‌را ته‌قسیمێ ل ستەنبولێ روودایی، ترکیێ ب بالافران ئێریشه‌ک به‌رفره‌ه بر ل سه‌ر سوریێ و رۆژاڤایێ کوردستانێ. رایەدارێن ترکیێ و ب تایبه‌تی سه‌رۆککۆمارێ ترکیێ رەجەب تەیب ئه‌ردۆگان جاردن به‌حسا ته‌مامکرنا “کۆریدۆرا ئه‌وله‌هیێ یا ۳۰ کیلۆمه‌تره‌یی“ دکن، ب ڤێ ئارمانجێ ڤه گرێدایی ئاماده‌بوونا ئۆپه‌راسیۆنه‌ک به‌ژایی ژی دکن، وه‌ک ئۆپه‌راسیۆنا عه‌فرین، سه‌رێکانیێ و گرێسپی.
د بنگه‌هێ خوه دا ئه‌ڤ یەک داخواز و هه‌لوه‌ستا ترکیێ نه نوویه، بەلکی ئەڤ یەک به‌رده‌وامیا پرۆژه‌یا که‌تنا عه‌فرینێ، سه‌رێکانیێ و ده‌ڤه‌رێن دنه. هه‌ر جارا ترکیێ ئێریشێن ل سه‌ر تخووبێ ناڤبه‌را رۆژاڤا و باکورێ کوردستانێ دا دکه ژ خوە را وەک مافەک دبینە و ژ رایا گشتی را ددە خویاکرن کو ئێریشا ل هەمبه‌ر سوریێ و رۆژاڤایێ کوردستانێ مافێ وێ یە. لێ چ عەجێبە هه‌ر جارێ ژ به‌ری ئه‌ڤ بابه‌ت بکه‌ڤه رۆژه‌ڤێ و گۆتوبێژێن گه‌رم بێنه کرن، هنده‌ک ئێریش چێدبن و ژ ئالیێ سوریێ و رۆژاڤا ڤه هنده‌ک بوویەر ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن تخووب یان ژی د ناڤا ترکیێ دا دقەومن. ما ئه‌ڤ کینه و ژ بۆ چ ڤان ئەگەران ددن ده‌ستێ ترکیێ؟ ممکنه کو ترکیه ب خوه ژی ڤێ یه‌کێ دکه، لێ ئه‌گه‌ر ژ ئالیێ دن ڤه هه‌لوه‌سته‌ک ب رژدی بێ دانین له‌یزتک ئاشکه‌ره دبه. لێ دخوه‌یێ ژ ئالیێ رۆژاڤا ڤه ژی ده‌ستێن د ناڤا ڤێ له‌یزتکێ دا رۆله‌ک به‌ربچاڤ دله‌یزن هه‌نه.
پشتی ئێریشا ل ستەنبولێ و بۆمبه‌بارانێن ترکیێ ل سەر سوریێ و رۆژاڤایێ کوردستانێ، رۆژانه د پرانیا کەنالێن ته‌له‌ڤزیۆنێن ترکان دا ئه‌ڤ بابه‌ت ژ ئالیێ گه‌له‌ک که‌سێن سیاسی، بسپۆرێن له‌شکه‌ری و دپلۆماتکارێن ترک ڤه ب سه‌عه‌تان تێ گۆتوبێژ کرن.
سه‌رۆککۆمارێ ترکیه ب زه‌لالی و ڤه‌کری دبێژه: “که‌سه‌ک نکاره رێ ل ئۆپه‌راسیۆنا مه بگره و ئه‌م د ده‌ربارێ بریارێن خوه دا ئیجازێ ژ که‌سه‌کی وه‌رناگرن”. خاله‌ک دن یا گرینگ ئه‌وه کو، ئه‌و ئۆپۆزسیۆنا ترکیێ کو ب هه‌می ئاوایی ب توندی دژاتیا ده‌ستهلاتا ئه‌ردۆگان دکە، د ڤێ پرسێ دا ب یه‌ک ده‌نگی پشگریێ ددن سیاسه‌تا ئه‌ردۆگان و ددن خوویاکرن کو ئه‌و ل گه‌ل ده‌ستهلاتێ یه‌ک ده‌نگن.
د ڤێ پێڤاژۆیێ دا، ژ رووسیایێ زێدەتر هه‌لوه‌ستا ئەمرکایێ گرنگه. ژ به‌ر کو، یێ هێزا هەسەدێ خوەدی دکه ئەمریکایە. ئەمریکا د هه‌لوه‌ستا خوه دا ل هەمبه‌ر ترکیێ قه‌لسه. هه‌تا چو هه‌لوه‌سته‌ک زه‌لال ل هەمبەر ترکیێ نیشان نادە. ژ ئالیه‌کێ داخوویانیێن قه‌سرا سپی، ژ ئالیه‌کی داخوویانیێن په‌نتاگۆن و ژ ئالیه‌کی دن ڤه داخوویانیێن وه‌زه‌ره‌تا ده‌رڤه تێنه دایین، لێ جارێ ئه‌و ژی هه‌مان تشتێ نابێژن. تشتا کو ڤه‌کری دبێژن ئه‌ڤه: ” ئێریشێن ژ سوریێ و ژ رۆژاڤایێ کوردستانێ ل هەمبه‌ر ترکیه تێنه کرن ئێریشێن ته‌رۆرستینه، مافێ ترکیێ هه‌یه ل هەمبه‌ر ڤان ئێریشان پاراستنا خوه بکه و ئه‌وله‌هیا تخووبێ خوه بپارێزە. لێ ئۆپه‌راسیۆنا ترکیێ ل سەر رۆژاڤایێ کوردستانێ دکاره زه‌ره‌رێ بده شه‌رێ مه ل ده‌ڤه‌رێ ل دژی داعیشێ و دکاره زه‌ره‌ره‌کی بده له‌شکه‌رێن مه ژی ل هه‌رێمێ”
ئه‌ڤه چه‌ند رۆژن هەلوەستێن کو، ئەمەریکا نیشان ددە ئه‌ڤن. ترکیێ ژی دبێژه “یان هونێ گارانتیا ۳۰ کیلۆمه‌تره‌یی ژ سنۆرێ مه د ناڤا سوریێ و خاکا رۆژاڤایێ کوردستانێ بدن مه، یان ژی ئه‌م دێ ب ئۆپه‌راسیۆنه‌ک به‌ژایی ئه‌وله‌هیا خوه گارانتی بکن”.
نها ره‌وش ب ڤی ئاوایی یه. چو سیاسه‌ته‌کا ئەمریکایێ ل سه‌ر هەبوونا قەوارەیەکی ژ بۆ رۆژاڤایێ کوردستانێ نینە. هه‌روه‌ها ب ئاوایه‌کی ئسپات بوویه کو، ئەگەر ئەمریکا خوه بده ئالیه‌کی رێڤه‌به‌ریا خوه‌سه‌ر نکاره پاراستنا رۆژاڤایێ کوردستانێ بکه، رێڤه‌به‌ریا خوه‌سه‌ر تێکدچه. هه‌رێما کو ئیرۆ د بن ده‌ستهلاتا رێڤه‌به‌ریا خوه‌سه‌ر دایه، ڤارەک دن پرانی دکه‌ڤه بن ده‌ستێ سوریێ دا و ترک ژی هەرێمەکێ ژ بۆ خوە داگیر دکن.
یه‌ک رێ هه‌یه، وه‌ک گه‌له‌ک جارا هاتی گۆتن، دڤێ سیاسه‌تا پەکەکێ ژ رۆژاڤایێ کوردستانێ دوور بکه‌ڤه و کورد ل رۆژاڤا د ناڤا خوه دا یه‌کێتیه‌کێ ئاڤا بکن دا بکاربن د پاشه‌رۆژێ دا ببن خوه‌دی ستاتوویه‌کی/قەوارەیەکی. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ یه‌ک چێنه‌به د ئه‌نجاما داوی دا، دێ ره‌وشا کوردا وه‌ک به‌ری ده‌ستپێکا “شۆره‌شا سوری” لێهێت. جارەک دن کورد دکه‌ڤن د بن ده‌ستهلاتا رژێما سوریێ دا و چه‌کدارێن پەیەدێ ژی دێ ببن به‌شه‌ک ژ ئارتێشا عەرەبی یا سوریێ.
لێ چو جارا ره‌وشا جڤاکی و سیاسی یا کوردا وه‌ک به‌رێ ڤه‌ناگه‌ره. ژ نها ڤه سیاسه‌تا رێڤه‌به‌ریا خوه‌سه‌ر بوویه ئەگەر کو هێژمارا عه‌ره‌بان ل کوردستانێ ژ یا کوردا ئەگەر نه زێده‌تر به ، نه کێمتره. ده‌مۆگرافیا کوردستانێ گوهه‌رتن. ژ ئالیه‌ک دن ڤه سیاسه‌تا ترکیێ و داگیرکرنا هندەک دەڤەران ل هه‌رێمێ ژی هه‌مان تشت کریه. گه‌لۆ ما نه غەریبە کو ل ده‌ڤه‌ره‌کێ تشتێن وه‌ک هه‌ڤ ژ ئالیێن ناوه‌ندێن جودا ڤە تێنه کرن؟
دارا بیلەک
٢٠٢٢/١٢/٤
