هیام حاجی ئەحمەد: ڤەکۆلەر د کاروبارێن سیاسی یێن کوردی دا و پسپۆر د مێژوویا نوو و هەڤچەرخ دا
د ناڤ ئاخفتن و گۆتارێن ڕۆژانە یێن ل سەر ئەمنیەتی، ئابووری، و سەروەریێ، تشتەک ژ هزر و هۆشێن ڕایا گشتی بەرزە دبیت کو ئێک ژ مەترسیدارترین گەفانە ل سەر هەرێما کوردستانێ: ئەوا پێ دهێتە گۆتن «داگیرکارییا دیمۆگرافی یا هێدی». ئەڤە داگیرکاریەکە پشت نەبەستیتە سەر هێزا سەربازی یان ڕاگەهاندنێن دەنگ بلند، بەلکو ب رێکا ئامرازێن ئیداری، یاسایی، و ئابووری دزڤریتە ژوور و د ناڤەڕۆکا خوە دا پڕۆژەیەکێ ڤەشارتى یە بۆ پێناسەکرنا ناسنامەیا ئاکنجیێن ڤان دەڤەران. ئەڤ چەندە نە زنجیرەکا خەلەتیانە یان ئەنجامێن سروشتی یێن قەیرانان، بەلکو سیاسەتەکە ژ لایێ دەولەتێ ڤە ب هوشیاری و ب بەرنامە دهێتە بڕێڤەبرن (ژێدەر: Demographic Engineering, The Forcible Deportation of the Kurds in Iraq, and the Question of Ethnic Cleansing and Genocide – 2022).
ئەڤ ستراتیژیەتە نە یا نوی یە، مە نموونەیا وێ یا ئێکێ ل کەرکووکێ دیت، کو سیاسەتا تەعریبکرنا پلە-پلە (تدریجی) بۆ دەمێ چەندین دەهـ سالان هاتە بجهئینان، تێدا ئامرازێن وەسا بکارئینان کو ب ڕەنگەکێ یاسایی دیار دکرن، ژ ڤەگوهاستنا فەرمانبەران، دابەشکرنا ئەردان، و تۆمارکرنا مولکایەتیان، هەتا دگەهیتە جێگیرکرنا خەلکەکێ بیانی ل دەڤەرێ. ئەڤڕۆ، ئەڤ تۆمار و بەلگەنامە وەک بەلگەیێن «مولکایەتیێ» ل بەرامبەر جڤاکێ ناڤدەولەتی دهێنە بکارئینان، کو سەلماندنا کوردبوونا باژێڕی ب زەحمەت دێخیت. مەترسیا ڤێ ڕێکێ ئەڤەیە: دروستکرنا ئەمری واقعەکێ هێدی و جێگیر کو ب زەحمەتە پاشی تانە (طعن) لێ بهێتە دان، ژبەر کو وەسا دیار دکەت کو ب شێوەیەکێ سروشتی دروست بوویە (ژێدەر: Demographic Engineering… – 2022).
هەمان سیناریۆ ئەڤرۆ ل پارێزگەهێن دهۆک، هەولێر و سلێمانیێ ل ناڤ هەرێما کوردستانێ دهێتە دوبارەکرن، کو ئەو ملک و عقار ژ وەلاتیێن کورد دهێنە کڕین یێن کو ژ بەر فشارێن ئابووری یێن دژوار د نالینن، و تاخێن وان هێدی هێدی دگوهۆڕێن بۆ جڤاکێن ئاکنجیبوونێ ب سیمایەکێ جودا. تاخێن وەک “ئەڤرۆ ستی” و “زەری لاند” ل دهۆکێ نوکە وەک تاخێن عەرەبان دهێنە ناسین ژ ئەنجامێ ڤێ گوهۆڕینا بێدەنگ. ل گەل هەر پرۆسەیەکا خوە-ب-خودانکرنێ (تملک)، شیانێن نەڕازیبوونا یاسایی و سیاسی کێم دبن، و ئەو هەبوونا نوی دبیتە ئەمری واقع و ناهێتە ڕەتکرن، هەروەک چەوا ل کەرکووکێ چێبووی. ل گەل کۆمبوونا ڤان مولکایەتیان، «بەرێ بنیاتی» بۆ شەرعیەتەکا پاشەڕۆژێ دهێتە دانان کو دشیان دایە ب ڕەنگەکێ سیاسی بهێتە بکارئینان ، کو پاشتر ئەڤ کۆمەڵە وەک کێمینەیەکا رێکخستی داخوازا مافێن نوونەرایەتیێ بکەن، یان داخوازا دەستکاریێ د ئیدارەیا باژێڕ و دەڤەرێن لێ ئاکنجی بووین بکەن، ب پشت بەستن ل سەر وی ئەمری واقعێ ب بێدەنگی هاتیە ئاڤاکرن.
قەیرانێن بەردەوام، وەک ئاستەنگ خستنە پێش دانا مووچەیێن فەرمانبەران، و سیاسەتا برسیکرنا دارایى، هاریکار بوون بۆ پاڵدانا خەلکی بەر ب ڤێ ڕێکێ ڤە. ئەڤە نە قەیرانێن ئیداری یێن ژنشکەکێ ڤە بوون، بەلکو ئامرازێن فشارێ یێن ب بەرنامە بوون بۆ هندێ کو فرۆتنا ئەردی ببیتە تاکە بەرسڤا نەچاریێ، و ب ڤێ چەندێ ئەو ئازارێن ئابووری ب خوە دبنە پشکەک ژ ئامێرا داگیرکارییا نەرم. هەروەسا ناهێتە دوورخستن کو «مەژییەکێ پلانداڕێژەر یێ دەرەکی» هەبیت کو ڤێ دیمەنێ ب هووری بڕێڤە دبەت، کو حکومەتێ ب قەیرانێن دەستکرد مژوول دکەت و هەرێمێ د ناڤ گێژاڤەکا ئابووری یا وەستیایی دا نقوم دکەت، دا کو گۆڕەپانێ بۆ پڕۆژەیێ داگیرکارییا بێدەنگ ڤەکری بهێلیت.
هەلبژارتنێن دوماهیێ ژی ژ ڤێ ڕەوشێ دوور نەبوون. دەرکەفتنا دروشمێن سیاسی یێن وەک «٢+٢=٤»، وەک نیشانەک بوو بۆ بزاڤا چەسپاندنا واقعەکێ نوو، کو گومانلێکرنێ قەبوول ناکەت. ئەڤ دروشمە نیشانا هەماهەنگیەکا کوورە د ناڤبەرا گۆتارا سیاسی و سیاسەتێن ئیداری و ئارمانجێن دیمۆگرافی دا، د چارچۆڤەیێ پڕۆژەیەکێ دا ، کو ب شێوەیەکێ مەنهەجی و خواندی پێکهاتەیا ئاکنجیان ل هەرێمێ سەرلەنوو دادڕێژیت.
سەرەرای هندێ کو حکومەتا عیراقێ دزانیت هەرێما کوردستانێ شەرعیەتا دەستووری و ناڤدەولەتی هەیە، لێ ل سەر ڕێکەکا هەڤتەریب دچیت بۆ هەلوەشاندنا هەبوونا وێ ياواقعی، نە یا یاسایی. چونکی شەڕ ب یاسایان ناهێتە کرن، بەلکو ب واقعێن ڕۆژانە یێن کو ل سەر ئێك کۆم دبن: عقارەک ل ڤێرە دهێتە فرۆتن، و تاخەک ل وێرە سەرلەنوو دهێتە دیزاینکرن، و ئاکنجی هێدی هێدی نوونەرایەتیا خۆ ژ دەست ددەن. ئەڤە هەلوەشاندنەکا نەرمە، ب ئامرازێن دەولەتێ دهێتە بڕێڤەبرن، و ب بێدەنگیەکا ترسناک هاتیە پێچان.
بەردەوامبوونا ڤی پڕۆژەیی بێی بەرگریەکا کارا، رامانا وێ نە تەنێ ژدەستدانا عقار و ئەردانە، بەلکو ژدەستدانا وێ گێڕانا (رواية) مێژوویی یە کو کورد پشت بەستنێ ل سەر دکەن بۆ جێگیرکرنا ناسنامەیا خوە يا سیاسی و کەلتووری د ناڤ عیراقا فیەدەرال دا. ئەو گوهۆڕینێن دیمۆگرافی یێن بێ بەلگەکرن دەرباز دبن، و ئەو مامەلەیێن عقاری یێن بێ چاڤدێری یان هشیاریا جەماوەری دهێنە کرن، پشکداریێ دکەن د ژێبرنا سیمایێن کوردی یێن دەڤەرێ ب شێوەیەکێ پلە-پلە، کو ڤەگەڕاندنا وان ب ڕێکا یاسایی یان سیاسی دێ گەلەک ب زەحمەتتر و بەلکی مەحاڵ بیت ب بۆڕینا دەمی.
ئەوا روودەت نە تەنێ ئاریشا خانی و تاخێن ئاکنجیبوونێ یە، بەلکو پڕۆژەیەکە بۆ سەرلەنوو ئەندازەکرنا واقعی ژ ڕەهـ و ڕیشالان، کو د کووراتیا خوە دا ئارمانج ژێ حەلینا هەرێمێ یە وەک قەوارەیەکێ سیاسی و جەماوەری یێ جودا. پێدڤیە ل سەر حکومەتا هەرێما کوردستانێ، و ل سەر دەزگەهێن جڤاکێ مەدەنی، کو سەرەدەریێ ل گەل ڤێ ئاستەنگێ و ھەڕەشێ بکەن وەک پرسەکا ئاسایشا نەتەوەیی ژ ترازێ ئێکێ، نە تەنێ وەک قەیرانەکا بازاڕێ عقاران. هشیاریا جەماوەری، و یاسایێن خوەپارێزیێ، و بەلگەکرنا هوور، ئامرازێن بەرهەنگاربوونێ نە د قۆناغا بهێت دا. چونکی هەر بوھوستەکا ئەڤرۆ بهێتە فرۆتن، نە تەنێ نیشتیمانەکە سوبەهی دێ هێتە ژێبرن، بەلکو کەڤیرەکە ژ ئاڤاهیەکێ تێتە ڕاکرن کو ناڤێ وێ کوردستانە.
