ئاشتی فەتحی بێسفکی
خاندنەک ل دور سەرەدانا سەرۆککومارێ تورکیێ بۆ عیراق و هەرێما کوردستانێ
پشتی بۆرینا چەندین سالێن پەیوەندیێن ئالوز د ناڤبەرا کومارا تورکیا و عیراقێ دا ل دور بابەتێن جوراجور و چاڤەرێبونەکا درێژ سەروککومارێ تورکیا رەجەب تەیب ئەردوغان ب سەرەدانەکا فەرمی گەهشتە وەلاتێ عیراقێ، ئەڤ سەرەدانە هاتە پێش پشتی ئەنجامدانا چەندین کومبونێن گرنگ د دەما بوریدا ل سەر ئاستێن بلند د ناڤبەرا هەر دوو وەلاتان دا، مەبەست ژ ئەڤێ سەرەدانێ گرێدانا چەندین لێکتێگەهشتن و رێکەفتنامایە د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان ژ بۆ قوناخێن داهاتی، ژ گرنگترین تەوەرێن کۆمبونا هەر دو وەلاتان ل دور ئەڤان بابەتانە:
١- کەرتێ ووزێ: پشتی کو وەلاتێ عیراقێ سکالا ل سەر تورکیا تومارکری ل ژۆرا بازرگانیا ناڤدەولەتی و پاش بریاردانا ژۆرا بازرگانی کو تورکیا مەرجێن رێکەفتنا سالا ١٩٧٣ بنپێکرنە ب هنارتنا نەفتا هەرێما کوردستانێ بێ رازەمەندیا وەلاتێ عیراقێ، هەروەسان بریارا دادگەها ناڤدەولەتی کو تورکیا نەچارکریە ب قەرەبوکرنا عیراقێ ب پێدانا کوژمێ ئێک ملیار و پێنج سەد ملیون دولاران، پاشان ل ئادارا سالا ٢٠٢٣ بۆریا ڤەگوهاستنا نەفتێ د ناڤبەرا هەرێما کوردستانێ و وەلاتێ تورکیا دا هاتە راوستاندن، کو راگرتنا نەفتا هەرێما کوردستانێ زیانەکا مەزن ب بودجێ عیراقێ دا، د ئەڤێ سەرەدانێ دا دهێتە چاڤەرێکرن کو هەر دو وەلات رێکەفتنێ ل دور هنارتنا نەفتا هەرێما کوردستانێ بکەن، زێدەباری دووبارە رەوانەکرنا نەفتا کەرکوکێ بو بەندەرێ جیهان.
٢- ژێدەرێن ئاڤێ: ماوەیەکێ درێژە عیراق گازندەیا ئەوێ چەندێ دکەت کو تورکیا ب بەردەوامی مژوولی دروستکرنا بەنداڤانە ب تایبەتی د ئەڤان سالێن داویێ دا تورکیا چەندین بەنداڤ دروست کرن مینا بەنداڤێن (ئیلیسو، ئەتاتورک و کیسلی کایا)، بویە ئەگەرێ کێمبوونا ئاڤێ و هشکەسالیێ ل وەلاتێ عیراقێ، دهێتە پێشبینی کرن کو عیراق داخازا زێدەکرنا رێژا ئاڤێ بکەت و رێکەفتن ل دور ئەڤێ چەندێ بهێتە کرن بو پێشخستنا ژێدەرێن ئاڤێ داکو چ مەترسیێن هشکەسالیێ و کێمبوونا ئاڤێ ل عیراقێ نەمینن.
٣- زێدەکرنا ئالوگورکرنا بازرگانی: د سالێن دەرباز بویی دا ئاستێ ئالوگورکرنا بازرگانی د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دا کێم بوویە، هنارتنا وەلاتێ تورکیا ب رێژەیا ٧.٢% کێم بوویە، هنارتنا عیراقێ بو تورکیا ب رێژەیا ٣١.١% کێم بوویە، دهێتە چاڤەرێکرن پەرەپێدانا پەیوەندیێن بازرگانی بهێتە کرن و قەبارێ ئالوگورکرنێ د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دا بهێتە زێدەکرن، رێک بو کومپانیان بهێتە خوەشکرن ب مەبەستا زێدەتر وەبەرهینانێ.
٤- بهێزکرنا ئاسایشا سنووران: هێرشێن بەردەوامێن تورکیا د بەزاندنا سنورێن ئیراقێ تایبەت د ناڤا ئاخا هەرێما کوردستانێ و شەهیدکرنا هاولاتیێن سڤیل و بن پێکرنا سەروەریا عیراقێ ب تایبەتی ل ئەڤان سالێن داویێ ب مەبەستا هەبوونا گرۆپێن چەکدارێن پارتیا كاركەێن کوردستانێ ل دەڤەرێن سنووری، بویە ئەگەرێ تێکچونا پەیوەندیان د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دا، وەلاتێ عیراقێ ب ن فەرمی سەدەهان پەیامێن نەرازیبوونێ گەهاندینە وەلاتێ تورکیا کو ئەڤ ئوپەراسیونێن ئەنجام ددەت زیدەگاڤیە ل سەر خاکا عیراقێ، وەک یا دیار وەلاتێ تورکیا د پلان دایە ئەڤ سالە هێرشەکا مەزن ل سەر گروپێن چەکدارێن پارتا كاركەرێن کوردستانێ دەست پێ بکەت و هەمی پێشهات ئەون کو د ئەڤێ سەرەدانێ دا تورکیا ب فەرمی داخازێ ژ عیراقێ بکەت ژبو هەڤکاریکرنێ د دەرئێخستنا ئەڤان چەکداران ل شنگال،مەخمور، قەندیل و گشت دەڤەرێن سنووری، پێشبینی ئەون هەڤکاریێن هەوالگیری بن.
٥- رێکا گەشەپێدانێ: وەلاتێ ئیراقێ د سالا دەربازبوویی دا دەست ب پرۆژێ گەشەپێدانێ کریە ب کوژمێ ١٧ ملیار دولاران کو عیراق ببیتە ناڤەندەکا ترانزێت د ناڤبەرا کێشوەرێن ئاسیا و ئەوروپا دا بو گەهاندنا کەلوپەلان د بەندەرێ گراند فاو دا ل باشوورێ عیراقێ ب هێلا بلەز و شەمەندەفرێ، د ئەڤێ سەرەدانێ دا عیراقێ دگەل وەلاتێ تورکیا و قەتەر و ئیمارات ل دور ئەڤی پرۆژەی لێکتێگەهشتنەکا چار قولی ئیمزاکر، ئەڤە دێ بیتە رێکەکا ستراتیجی و گرنگ ژبۆ جیهانێ.
سەبارەتی سەرەدانا سەروککومارێ تورکیا بو هەرێما کوردستانێ و كۆمبونا وی دگەل بەرپرسێن حکومەتا هەرێما کوردستانێ و سەروک بارزانی، دوپاتیکرنە ل بەرەڤ پێشڤەبرنا پەیوەندیێن بەردەوام د ناڤبەرا هەر دو ئالیان دا ب تایبەت پەیوەندیێن ئابووری، زێدەباری باسکرنا پرسگرێکێن د ناڤبەرا هەولێر و بەغدایێ دا.
ب دیتننا من کا چەوان تورکیا گەلەک گرنگی و سەرنجێ دئێخیتە بابەتێ ئاسایش و ئابووریدا، پێدڤیە عیراق ژی سەرنجا وێ یا دەستپێکی ل دور بابەتێ ژێدەرێن ئاڤێ بیت، تورکیا خودان جوگرافیەکا ستراتیجیە شیانێن کۆنترولکرنا هەر دو رووبارێن دیجلە و فورات هەنە، پشتی کەرتێ نەفتێ کەرتێ گشتوکالی دووەم داهاتە ژبو وەلاتێ عیراقێ لەوران یا گرنگە عیراق ئەڤی تەوەری بەرچاڤ وەربگریت. ب شێوەکێ گشتی گەلەک ئاستەنگ هەنە بو باشترکرنا پەیوەندیێن تورکیا و عیراقێ بەلێ بزاڤێن هەڤپشک و بەردەوامیا هاریکاریکرنێ دشێن هاریکاربن بو بنیاتنانا پەیوەندیێن سەقامگیر د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دا.
ئاشتی فەتحی بێسفکی
دهۆك ٢٠٢٤/٤/٢٣
