بوویه‌ر و خوه‌پێشاندانێن ل عیراقێ رووددن دکاره ببه سه‌ده‌مه‌ک بنگه‌هین کو هندەک گوهه‌رتنێن رادیکال ل عیراقێ پێکبێن. ئه‌ڤ گوهه‌رتن دێ نه ب ئیراده و حەزکرنا عیراقێ پێکبێن. بێ گومان هه‌ر گوهه‌رتنا ل عیراقێ پێکوه‌رێ دێ باندۆرا خوه ب ئاوایه‌کی ل ره‌وشا کوردستانێ هه‌تا ل ستاتوویا کوردستانێ ژی بکه. ژ بۆ ڤێ یه‌کێ ژی ئه‌ڤ روودان ل عیراقێ گه‌له‌کی گرین و مه‌ترسیدارن.
گه‌له‌ک پسپۆرێن سیاسی روودانێن عیراقێ وه‌ک سه‌رهلدانه‌کا گه‌لێری دنرخینن. لێ د راستیا خوه دا موخاتبێ ڤێ سه‌رهلدانێ کیه نایێ زانین. حوکومه‌تا نها یا عیراقێ نکاره ژ بن ڤی باری ده‌رکه‌ڤه. ژ به‌ر کو پرۆبله‌مێن ئیرۆ هه‌یین ژ سالا ۲۰۰۳ێ هه‌تا نها که‌تنه سه‌ر هه‌ڤ بوویه باره‌ک گران و مه‌زن. راسته ل عیراقێ ده‌ستووره‌ک هه‌یه لێ هه‌تا نها ل گۆر ده‌ستوورێ گاڤه‌ک ژی نه‌هاتیه ئاڤێتن و هه‌ر ده‌می ده‌ستوور هاتیه بنپێکرن. ده‌ستووره‌ک نوو چ پرسگرێکێ چاره‌سه‌ر ناکه ، ئه‌گه‌ر ده‌ستهلاتێن چێدبن گوه نه‌دن ده‌ستوورێ چ حوکمێ ده‌ستوورێ نامینه.
ده‌ما مرۆڤ به‌رفره ره‌وشا عیراقێ دنرخینه چه‌ند خالێن گرینگ ده‌ردکه‌ڤین پێشیا مە:.
ئیران باندۆرا خوه ل عیراقێ گه‌له‌ک به‌رفره‌ه کریه و هه‌تا راده‌یه‌کی گه‌له‌ک هێزێن عیراقێ ل گۆر سیاسه‌تا ئیرانێ ل ڤی وه‌لاتی ته‌ڤدگه‌رن.
ئەمریکا هه‌ولدده باندۆرا ئیرانێ ل عیراقێ بشکینه، لێ سیاسه‌تا ئەمریکا یا ده‌م-ده‌می که‌تیه د خزمه‌تا به‌لاڤبوونا هێزا ئیرانی ل عیراقێ. ژ بۆ ڤێ یه‌کێ ئیرۆ گه‌له‌ک زه‌حمه‌ته کو ئەمریکا باندۆرا ئیرانێ ل ڤی وه‌لاتی کێم بکه. هێزه‌ک وه‌ک هێزێن حه‌شدا شه‌عبی به‌دیلا سۆپایێ عیراقێ یه و د بن باندۆرا ئیرانێ دا یه.
ل عیراقێ سێ ههێزێن بنگه‌هین هه‌نه کو سیاسه‌ت ل گۆر وان هێزان تێ دیزاین کرن. شیعه، سونه و کورد هێزێن بنگه‌هینن و ل گۆر ڤان هه‌رسێ ئالیان ته‌ڤگه‌ر تێنه کرن. هه‌ر ئالیه‌ک کو بخوازه ل عیراقێ خوه‌دی باندۆر به دڤێ حه‌سابێ ڤان هه‌رسێ هێزان بکه.
ده‌ما ده‌ستپێکا خوه‌پێشاندانان دا وێنه‌یێن گه‌نه‌رالێ ئراقی، عه‌بدولواهاب ساعدی دهاتان بلند کرن و ئه‌و وه‌ک به‌دیلێ ده‌ستهلاته‌ک نوو دهاتا نیشاندان. ساعدی گه‌نه‌راله‌که د شه‌رێ ل دژی داعیشێ دا و ئازادکرنا موسلێ دا رۆله‌ک به‌ربچاڤ له‌یزت. هه‌روه‌ها که‌سه‌ک ل دژی ئیرانێ تێ ناسکرن.
د ڤێ ره‌وشا نها دا ژی ئیران گه‌له‌ک ئاکتیڤه و رۆله‌ک ئه‌ساسی دله‌یزه. قاسم سلێمانی د پشت په‌ردێ دا وه‌ک ئاکتۆره‌ک گرینگ رەوشا سیاسێ رێڤه دبه.
ره‌وشا کوردا هندەکی جودا یه، ل کوردستانێ ستاتوویه‌ک هه‌یه کو، خوه‌دی پارله‌مه‌نتۆ، خوه‌دی سه‌رۆک و حوکومه‌ته. پرانیا جارا کورد ل هەمبه‌ر به‌غدایێ سیاسه‌ته‌ک واقعی رێڤه دبن و هه‌ول ددن ب یه‌ک ده‌نگیه‌کی ل گه‌ل به‌غدایێ پێوه‌ندیان رێڤه ببن. کورد نه‌بن ل به‌غدایێ حوکومه‌ت نکارن بێنه ئاڤاکرن.
ئه‌گه‌ر کورد نه‌خوازن ده‌ستوورا نوو ل عیراقێ نایێ قه‌بوول کرن. ژ به‌ر کو ئه‌گه‌ر د ره‌فه‌راندوما ئه‌رێکرنا ده‌ستوورا نوو ده ۳ پارێزگه‌ه ده‌نگێ نەخێر بدن ده‌ستوور نایێ په‌ژراندن. هه‌ولێر، سلێمانی و دهۆک ژ بۆ ره‌دکرنا ده‌ستوورێ به‌سه.
لێ ئه‌گه‌ر ل عیراقێ ئالۆزی مه‌ستر ببن و ده‌ستهلات ل عیراقێ تێک هه‌ره و ته‌ڤلیهه‌ڤێ زێده ببن ، یانی بێ ئستیقراریه‌ک مه‌زن ل عیراقێ په‌یدا ببه، ئه‌ڤ یه‌ک باندۆره‌ک مه‌زن ل کوردستانێ دکه. ئه‌گه‌ر کورد نکاربن ل گه‌ل به‌غدایێ چاره‌سه‌ریه‌کی په‌یدا بکن و موخاتبێ کوردا ل به‌غدایێ نه‌مینه، رێیه‌ک ته‌نێ ل پێشیا کوردا دمینه. ئه‌و ژی د پرۆسه‌سه‌ک وه‌ها دا راگەهاندنا کۆنفه‌ده‌رالیه‌کییه. کۆنفه‌ده‌رالی دبه مه‌رتاله‌ک ژ بۆ کوردستانێ و ژ بۆ ده‌ستکه‌فتیێن کو هه‌تا نها کوردان ده‌ستڤه ئانییه.
کورد ژ نها ڤه گاڤێن گرینگ تاڤێژن، ژ به‌ری هه‌رتشته‌کێ ب هه‌ولدانێن سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ نێچیرڤان بارزانی، یه‌کێتیه‌ک د ناڤا کوردان دا تێ ئاڤاکرن و ل هەمبه‌ر به‌غدایێ کورد دبن یه‌ک ده‌نگ. سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ و حوکومه‌تا کوردستانێ ژ بۆ چاره‌سه‌ریه‌کی ل گه‌ل به‌غدایێ هه‌ولدانێن هێژا دکن و د ڤێ ده‌ربارێ دا گه‌له‌کی ئاکتیڤن.
لێ مخابن ل کوردستانێ پرسگرێکه‌ک ڤه‌شارتی هه‌یه، ئه‌و ژی هه‌ین و هێزبوونا پارتیا کارکەرێن کوردستانێ (پەکەکە)ێ ل ده‌ڤه‌رێ یه. هه‌ین و هێزبوونا پەکەکێ، پەکەکە هه‌ر ده‌می وه‌ک مینەکی یه د ناڤا باشوورێ کوردستانێ دا. ئه‌ڤ مایین دێ چه‌وا و که‌نگی بێته ته‌قاندن نایێ زانین. د ڤێ مژارا زیز دا رۆلێ ئیرانێ ژی نابێ بێ پشگوهخستن.
بێ گومان ل سه‌ر ڤان بابه‌تان هه‌موویان شرۆڤه‌یێن زانستی و به‌رفره پێوسته. لێ ده‌ما مرۆڤ ژ راستیا هه‌یی ده‌ست ئافراندنا سیاسه‌تێ و ستراته‌ژیان بکه، گه‌له‌ک تشت تێنه گوهه‌رتن. سیاسه‌تا واقعی رێ ناده کو مرۆڤ حسی بفکره.
٢٣/١١/٢٠١٩
دارا بیله‌ک
