په‌یڤا “داگیرکه‌ر” د هه‌موو زمانان ده په‌یڤه‌کا کرێت و چه‌په‌له، ب تایبه‌تی د زمانێ وان نه‌ته‌وه‌یێن کو وه‌لاتێ وان ژ ئالیێ ده‌وله‌ته‌ک ئان ژی نه‌ته‌وه‌یه‌کی دن ڤه هاتبه داگیرکرن. تشتا پالده‌رێ داگیرکه‌ریێ پۆزبلندی، هێز، ده‌ستهلات و به‌رژه‌وه‌ندی یه، ڕۆژاڤایی چێکه‌رێ داگیرکه‌ریێ نه.هه‌رچه‌ند داگیرکه‌ری و کۆلۆنیالیزم د هه‌موو سه‌رده‌مێن دیرۆکێ ده هه‌بوویه لێ سالێن 1400 و پێڤه فۆرما خوه یا ئیرۆیین وه‌رگرتیه. تشتا کو ئه‌ورۆپیان ژێ ڕه دگۆت “ڤه‌دیتن” ئان ژی که‌شف، داگیرکه‌ری یه. وه‌که میناک ڤەدیتنا ئەمه‌ریکایێ ژ ئالیێ کرستۆف کۆلۆمب ڤه لێ به‌ریا چوونا کۆلۆمب ژی ئەمه‌ریکا هه‌بوو.ته‌پساندن و مێهتینگه‌ریا ل سه‌ر نیشته‌جهێن ڕه‌سه‌ن ئێن ئەمه‌ریکا، ئافریقا و ئاسیایێ بوو کافتۆره‌که بنگه‌هین یا کۆلۆنیالیزمێ، پاشی ب ده‌هان شه‌ر ل په‌ی خوه ئانین. د ناڤ وه‌لاتێن نوو ئاڤابوویی یێن ئاسیا و ئافریقایێ ژی جۆره‌که کۆلۆنیالیزمێ هات ئافراندن، کو کۆپیه‌که خراپتر ژ کۆلۆنیالیزما ئه‌ورۆپایێ بوو. بلا ئه‌م پر دوور نه‌چن، کوردستان، کو ب سه‌ر چه‌ند ده‌وله‌تان ده هاته دابه‌شکرن، ده‌ستهلاتێن وان وه‌لاتان نیشته‌جهێن ڕه‌سه‌ن ئێن ڤان وه‌لاتان نه‌بوون.ئه‌ز ناخوازم ل ڤر دیرۆکا ده‌رکه‌تنا کۆلۆنیالیزمێ بنڤیسم لێ دخوازم به‌حسا ئالیه‌که دن یێ کۆلۆنیالیزمێ بکم، کو ئه‌و ژی ڕووبرووبوونا نه‌ته‌وه‌یێن داگیرکری و ب تایبه‌تی ژی کوردن. ل ڤر باشوورێ کوردستانێ وه‌ک میناک دگرم ده‌ست، کو زێده‌تری سه‌د سالانه ژ بۆ ڤه‌ده‌رکرنا داگیرکه‌ران خه‌باتا چه‌کداری تێده به‌رده‌وامه.پار ل باشوورێ کوردستانێ ڕه‌فه‌راندووم کر و ئه‌و وه‌ک دروونا به‌رهه‌مێ سه‌دسالان ئا خه‌بات و وه‌ستیانا گه‌له‌کێ بوو، کو پشتا خوه ب ته‌نێ چیایان ڤه گرێدابوو. به‌رژه‌وه‌ندیێن گه‌لێن سه‌رده‌ست و وه‌لاتێن زلهێز هشت کو ئه‌م “سه‌د سالان ب ته‌نێ” بن. کۆلۆنیالیستان ژ بۆ سه‌رکه‌فتنێ پشتا خوه ب سیاسه‌تا “په‌رچه بکه و سه‌روه‌ر به” ڤه گرێدابوون، کو ئه‌و مۆده‌ل ژ میراتگرێن وان مابوو و ترک، عه‌ره‌ب و فارسان ژی ب سه‌رکه‌فتی ل کوردستانێ بکار دئانی. میناکا هه‌ری باش ژی خیانه‌تا 16جۆتمه‌هێ بوو، کو پشتی ڕه‌فه‌راندوومێ پێک هات.یه‌که‌مینجار بوو د دیرۆکا کوردستانێ ده سه‌رۆکه‌کی ژ دژمنێن سه‌ره‌که و نه‌یاران ڕه گۆت، “نه‌خێر”، ئێدی د پرسێن چاره‌نڤیساز ده ئه‌م شێور و پرسێ ژ دۆستێن خوه ژی بکن، ئه‌گه‌ر شیره‌ت و پێشنیازێن وان نه د به‌رژه‌وه‌ندیێن مه ده نه‌بن، نه شه‌رت ئه ئه‌م ب گۆتنا وه بکن. به‌رژه‌وه‌ندیێن مه ژی هه‌نه، کو وه ناڤێ وی کریه “به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌یی.”ئه‌و که‌س ژی سه‌رۆک مه‌سعود بارزانی بوو، کو ب ده‌نگه‌کی بلند گۆت، “نه‌خێر ئه‌م گوهداریا وه ناکن. ئێدی ئه‌م خوه شه‌رمه‌زارێ گه‌ل و دیرۆکا خوه ناکن! ئێدی ئه‌م سه‌رێ خوه ناته‌وینن.” خوه‌زی بارزانی سالا 2004 ئه‌ڤ بریار بدا.د ده‌ما زارۆکاتیا خوه ده من ژ به‌رپرسێن کاژیکان بهیستیه کو د سالێن 1960 ده هنده‌ک به‌رپرسێن خوه‌کێمدیتی گه‌له‌ک جاران بانگاشه‌یا عه‌ره‌بجیتیێ و دژیتیا ده‌وله‌تا کوردستانێ کرنه لێ پر کێم جاران ژی به‌حسا مافێن پووچ و ڤالا یێن چاندی ژ بۆ کوردان کرنه. هه‌تا داخوازا خوه گهاندنه جه‌م مه‌له مسته‌فا بارزانی و وی ژی و وان پرسیه کا ئه‌ڤ کاژیکی چ نه وها خراپ به‌حسا وان تێ کرن، چ دخوازن؟ د به‌رسڤێ ده دبێژن؛ “قوربان ئه‌ڤ شۆڤه‌نیستن و داخوازا ده‌وله‌تێ دکن و ته‌ڤ ده 12که‌سن!” گه‌نه‌رال بارزانی ژی ژ وان ڕه دبێژه: “ما ئه‌ز ژ بۆ چ خه‌باتێ دکم؟ زه‌حمه‌ت نه‌به ناڤێ من ژی ل په‌ی ناڤێن وان ده بنڤیسن.”ئه‌حمه‌د تۆفیق سه‌رکرده‌یێ دیار یێ حزبا ده‌مۆکراتا کوردستانێ و ڕۆژهلاتێ کوردستانێ بوو کو ژ بۆ به‌رسڤدانا دژبه‌رێن گه‌نه‌رال بارزانی، د ده‌ستپێکا سالێن 1960ده ل گه‌ل مه‌له جه‌میل مه‌ردۆخی و چه‌ند که‌سه‌کی دن ل باژارێ سلێمانیێ کۆڤاره‌که لێکۆلینێ ب ناڤێ “دیسا ” ده‌رخستن. وان د کۆڤارێ ده به‌حسا خه‌بات و ته‌کۆشینا بارزانیان دکر و پاشی که‌تنه به‌ر شه‌رقه‌به‌قا کێمفام و کاسه‌ئالێسێن داگیرکه‌ر یێن عیراقی.دیاره نه ئه‌ز خوه دشبینم ئه‌حمه‌د تۆفیق و نه ژی پێویستیا کاک مه‌سعود ب په‌سنێن من هه‌نه. لێ ئه‌ز ڤان په‌یڤان ب باوه‌ری و ژ دل دنڤیسم، چمکو ژ ده‌ما من ده‌ست ب هزرکرنێ کریه ئه‌ز که‌سه‌کی سه‌رخوه‌بوونخوازم و ژ پار ڤه ژی پارێزڤانه‌که توند یێ ڕه‌فه‌راندوومێ مه.دیرۆکێ ژی سه‌لماندیه، کو ته‌نێ سه‌رخوه‌بوون دکاره که‌رامه‌ت و ڕوومه‌تا نه‌ته‌وه‌یه‌کی بپارێزه. تشتا کو 16 جۆتمه‌هێ ل که‌رکووک و خورماتوو قه‌ومی هێ ژی به‌رده‌وام دکه. له‌وما ئه‌گه‌ر مه دڤێ که‌رامه‌تا خوه بپارێزن، نابه ئه‌م ڕێ بدن کو ئیخانه‌ت دوباره ببه. بێگومان ئه‌و ژی ب وان که‌سان دبه کو خوه ناچه‌مینن.هه‌ر دچه هه‌ژمارا وان که‌سان ژی زێده‌تر دبه.كاوە ئەمین21.09.2018رۆداو
دیسا بارزانی
