ب ئنگلیزی دبێژن Deep state ئەڤ دەولەتە ژ کارمەندێن دەلەتێ د ناڤ هەمی وەزارەتان و تایبەت ئاسایش و پاراستن و لەشکەری دا پێک تێت و د ناڤ دەولەتێ دا خوە جهگرتیە. ب شێوەیەکێ گشتی، دەولەتا کوور، چاڤدێرە ل سەر هەمی کار و چالاکییێن دەولەتا فەرمی. د ڕاستی دا ب ڤی رەنگی چ هێز بۆ دەولەتا هەلبژارتی و فەرمی نامینیت و د ئەنجام دا کارێ دەولەتا فەرمی دبیتە بەس جێبەجێکرنا فەرمانێت دەولەتا کوور و کەس نەشێت ل هەمبەر دا ڕاوەستیت یان ژی ببەتە ژێرشک و پرسیاران.
ئیرو ل پرانیا دەولەتێن دونیایێ ئەڤ دیاردەیە یاهەی و ل پتریا ولاتان دا ژی بهێز وکاریگەرن و هەر چاخێ دیت دەولەتا فەرمی ژ خەتا بەرژەوەندیێن نەتەوەیی و ئەمنی وناسیونالستیا وان دەرکەت، ل دیف کاودانێن وێ دەولەتێ دێ کودەتایێ ل سەر کەن ئان بشێوەیەکی دێ توماتبارکەن وحکوتەک دی دئینە سەرێ کار. ل دەولەتێن جیهانا سێ ب گشتی دەولەتا کوور کودەتایا لەشکری دکەن و حکومەتەکا دەمکی دادنن هەتا هەلبژارتنەکا دی.
ل دیڤ هندەک سەرچاڤان کەڤنترین دەولەتا کوور ل ترکیێ ل سەردەمێ سولتان سەلیم هاتیە پێکانین. د هەمی دیرۆکا ترکیێ دا دەولەتا کوور ڕولەکێ گرنگ هەبوو د سیاسەتا ترکیێ دا د سالێن 1915دا د جینوسایدا ئەرمنیان دا و هەر وەسا پشتی ئاتا تورک هاتی سەر حوکمی باندورا دەولەتا کوور یەکجار گەلەک بوو د حکومەتا فەرمی دا.
هندی کودەتایەک ل ترکیێ هاتیە کرن ب دەستێ دەولەتا کوور هاتیەکرن. ل ڤێرێ گرنگ و گەلەک سەیر ئەوە کو یەکەمین جار ل ترکیێ دەولەتا کوور نەشیا سالا 2016 کودەتایێ ل سەر ئەردوگان بکەت. چاخێ دەولەتا کوور دیت ئەردوگان یێ ژخەت و پرینسیپێن دەولەتا کوورا ترکیێ دچیتە دەرێ، وەک نمونە بهێزکرنا ئیسلاما سیاسی و پشتەڤانیا گورگێن بۆز. چونکی دەولەتا کوور وەسا هزر دکر کو گورگێن بۆز ل دوورمەودا زەرەرا وێ گەلەکترە ژ باشیا وێ، لەوما دەولەتا کوور هەولدا کودەتایێ ل سەر ئەردوگان بکەت و ژ دەسهەڵاتێ دوور بکەن، بەس ئەردوگان بئینانا خەلکەکێ مشە بو خوپیشاندان و سەرجادان شکەستن ب پلانا دەولەتا کوور ئینا. لەوما ئەم دبینین کو کارتێکرنا دەولەتا کوور ل سەر ئەردوگان نینە و یێ ب هێزە وەکی ئەم ئەڤرو دبینین.
ل دنیایێ زورترین کودەتا و گوهوڕینا سەروککومارا ب دەستێ دەولەتا کور هاتینە کرن، بوونا ڤلادیمێر پوتین ب سەروککومار و دەرکرنا یێلسن ژ سەروککومارێ ڕووسیایێ ب دەستێ دەولەتا کوورا ڕووسی بوو، ل دیف هندەک سەرچاڤەیا چاخێ هاتیە پیشنیارکرن کو یێلسن دەست ژ سیاسەت و سەروککوماریێ بەردەت مەرجێ وی ئەو بوو بەس خرابیا مالو زارکێت وی و هەڤاڵێت وی نەکەن، ئەو داخازا وی هاتبوو قەبوول کرن و یێلسن بێی نیشاندانا نەرازیبوونێ دەست ژسیاسەت و سەروککوماریێ بەردا. ل ئەمریکا ل سەر تیرورکرنا کەنەدی گەلەک شک دچنە دەولەتا کوور کو کەنەدی تیرور کربت. ل گەلەک دەولەتێن دنیایێ دەولەتا کوور ڕولەک گرنگ د سیاسەتا وی ولاتی دا هەیە، هەتا نوکە گەلەک شرۆڤەکارێن ڕووسی دبێژن دژایەتیەکا مەزن د ناڤبەرا ترامپ و دەولەتا کوورا ئەمریکی دا هەیە، بەس ترامپی پشتا خوە یا ب خەلکێ خوە گەرم کری.
نەوزاد بەرواری
٢٠٢٤\١\٦
