د. کەمال مەزهەر كی بوو
دیروکزانێ کورد د. کمال مظهر أحمد 1937- 2021
ل روژا سێشەمبێ، 2021.03.16ێ، مدیروکزانێ کورد پ. د. کمال مظهر أحمد ل نەخوشخانەیەکا باژێرێ بون ل ئەلمانیایێ، پشتی ململانەیەکا درێژ و دژوار د گەل نەخوشیا خوە، د ژیێ (84) سالیێ دا وەغەرا دویماهیکێ کر. ژ بەر پەژییا کورونایێ، تەرمێ وی یێ پیروز ب رەنگەکێ دەمکی دێ ل وێرێ بێتە ڕازاندن، هەتا دەرفەت پەیدا دبیت و ڤەگوهێزنە باشوورێ كوردستانێ و ل ئاخا پیروزا کوردستانێ بێتە ڤەشارتن….
د. کمال مظهر أحمد حەجی رسول، د 14ێ شوباتا سالا 1937ێ ل گوندێ ئاخجلەر ل کەرکوکێ ھاتیە سەر دنیایێ، ژ مالەکا دیار و بەرچاڤ ل دەڤەرێ (باپیرێ وی یێ مەزن پلەدارەکێ لەشکەرێ ئوسمانی بوو، بابێ وی ئەفسەرەکێ پولیسان بوو لەوما مالا وان بو چەندین باژێر و جهان هاتیە ڤەگوهاستن ژ وانا: بەغدا…)، ل سلێمانیێ خوەندنا خوە یا ئامادەیی ل سالا 1955ێ ب دویماهیک ئینا، چوو (خانیێ ماموستایان/ دار المعلمین العالیة- کلیة التربیة- پشکا مێژویێ) ل بەغدایێ ل سالا 1959ێ بدویماهیک ئینا و ب سەرکەفتیانە باوەرنامەیا بەکالوریوسێ ب دیروکێ وەرگرت، وبوویە ماموستا بو دەمێ سالەکێ (ژ ئەیلولا 1959ێ هەتا ئادارا 1960ێ) و شیا د ڤێ قوناغێ دا (زانکویێ وماموستایەتیێ) گەلەك ژێدەرێن دیروکێ ل دور خوە کومبکەت و بخوینیت و خوە ئاڤا بکەت و پێبگەهینیت.
پاشى- دەمێ پێنج کورسیک بو خواندنێن کوردی ل سوڤیەت هاتینە تەرخان کرن- ئەوی ژی بەرێ خوە دا (ئێکەتیا سوڤیەت) پیخەمەت خواندنا بلند و ل (پەیمانگەها روژهەلاتناسیێ/ معهد الإستشراق- جامعة العلوم السوڤیتیة- پشکا مێژوویا نوو) ل سالا 1963ێ باوەرنامەیا دکتورایێ وەرگرت. ئەو نەراوەستا، بەلکو هەر بەردەوامی دا خواندنێ و ڤەکولینێ و دیڤچوونێن زانستی هەتا پشتی شەش سالان، ل سالا 1969ێ، باوەرناما (دکتورا ناووک وەرگرتی (سی ئێس دی)، كو وی دەمی، بلنترین باوەرنامە بوو د زانستین دیرۆكێ دا.
پاشی ڤەگەریا ڤە عیراقێ و وەک ماموستایێ زانکویێ کار کر، هەر ژ تیرمەها سالا 1970ێ ل کولیژا ئادابێ ل زانکویا بەغدایێ ل پشکا میژوویێ وانە گوتن. سالا 1981ێ پلا زانستی و ناسناڤێ (پروفیسوریێ) ب دیرۆكێ وەرگرت. ژ سالا 1971ێ و هەتا سالا 1975ێ ئەمیندارێ گشتی یێ (کورێ زانیاری یێ کوردی/ المجمع العلمي الکوردي) بوو ل بەغدایێ.. هەروەسا هاریکارێ سەروکێ (کورێ زانیاری یێ عیراقێ/ المجمع العلمي العراقي) بوو..
بەردەوام وەک ماموستایەکێ ئەکادیمی و دیروکزانەکێ ب وژدان و راستگوو خزمەت کریە ل زانکویان و ل سەنتەرێن زانستی هەتا خانەنشین بووی ل سالا 2008ێ د حەفتێ سالیێ دا..،
د.کمال کەسەکێ هێمن و سادە و (متواضع) بوو، چ مەزناتی ل دەڤ نەبوو، مروڤەکێ زانستی و ئەکادیمی بوو، د ناڤ هەڤالێن خوە و قوتابیان دا ماموستایەکێ گەلەك زیرەک و خوشتڤی بوو، چ جاران پەسنێن خوە نە ددان و نە دکرن… بەردەوام ل سەر برایەتیا کورد وعەرەبان داكوکی دكر، کەسەکێ ئاشتیخواز و مروڤدۆست بوو، حەز ژ پێکڤەژیانێ و لێبورینێ و راستگوییێ دکر…
ل سالێن نوتان دا هاتە ڤەگوهاستن ژ کولیژا ئادابێ بو کولیژا پەروەردێ ل سەر خاترا هەلویستێن وی یێن پشتەڤانیێ بو قوتابیان… وانێن خواندنا بلند ژی د گوتن، ب دەهان بابەت نڤێسینە و بەلاڤە کرینە، چاڤدێری و سەرپەرشتیا ب دەهان نامێن دبلوما بلند و ماجستێرێ و دکتورایێ کریە ل عیراقێ و ژدەرڤە، هەروەسا ب سەدان پشکداری وسمینار داینە…
پشکداری د چەندین کونفرانسێن ل سەر دیروکێ کریە، هەروەسا پشکداری د کومەل، ئێکەتی و سەندیکایێن رەوشەنبیری و زانستی و نیشتیمانی یێن کوردی و عیراقی و جیهانی دا کریە… چەندین شاگرد و قوتابی د بیاڤێ مێژوویێ دا پێگەهاندینە … د بیاڤێ بیر وهزر و دیروکا نوی یا دەڤەرێ دا (عیراق، ئیران، تورکیا) قوتابخانەیەکا تایبەت ئاڤا کر بوو ل سەر بنەمایێن راستگویا زانستی و بەلگێن دیروکی- دوور ژ توندوتیژیێ، توخمپەرستیێ، سەردابرنێ، دەستتێوەردان و گهوڕینا راستیێن دیروکێ.
د. کمال مظهر أحمد ب شێوازێ خوە یێ ئەکادیمی و هێمن شیا جهەکێ دیار و بەرچاڤ بو خوە ئاڤا بکەت د (جیهانا مێژوویێ) دا کە ببوویە ژێدەرەکێ باوەرپێکری و راستگوو د بوارێ دیروکا دەڤەرێ دا… مفایەکێ مەزن ژێ د هاتە کرن و دیتن… چەندین پەرتوک نڤێسینە، چاپکرینە و بەلاڤەکرینە ب تایبەتی د بیاڤێ دیروکا کوردستانێ و دەڤەرێ دا و د بوارێ فەلسەفەیا دیروکێ دا (ب تایبەتی ب هەرسێ زمانێن: کوردی، عەرەبی و روسی)
گەلەك كتێب ب زمانێن: کوردی، روسی، عەرەبی، ئێنگلیزی، فرنسی، تورکی و فارسی هەنە … ب دەهان دیڤچوون وڤەکولین کرینە بو ژێدەرێن دیروکێ یێن سەرەکی و راستڤەکرنا بابەتان… کە پتر ژ 50 پەرتوک و ڤەکولینان نڤێسینە… پەرتوکێن وی یێن هاتینە وەرگێرانێ بو زمانێن جودا جودا … و ب دەهان دیدار و چاڤپێکەفتن د گەلدا هاتینە کرن و ئەنجامدان ب رێکا رادیو و کەتالێن تەلەفزیونێ و روژنامە و گوڤاران… کە مێژووڤانێن کوردستانێ و دەڤەرێ قەردارێ پێنڤێس و خزمەتا وی نە…
ل دەستپێکێ د. کمال مظهر أحمد حەز ژ دیروکا عیراقێ یا کەڤن د کر وخوە بو وێ ئامادە دکر وبەرێز (طه باقر)ی ژی پشتەڤانی لێ دکر… بەلێ پشتى چوویە روسیا (سوڤیەت) ب پشتەڤانی و ب شیرەتێن بەرێزان: د. رحیم قازی و د. علی کلاویش حەزا وی گهوڕی و بەرێ وی دا مێژوویا نوو پێخەمەت پتر خزمەتا کوردستانێ و دوزا گەلێ خوە بکەت… و ئەو ژى رازی بوو ل سەر خاترا وەلات و مللەتی خوە … لەوما هەتا دویماهیکا ژیێ خوە ب وێرەکی و ب زیرەکی بەڕەڤانی ژ مللەتێ کورد و ژ مروڤایەتیێ دکر…
د.کمال ل دەستپێکا ژیانا خوە ئالیگرێ بیر وهزرێن بەرێ سوشیالستی وکومونیستیێ بوو ..لێ ژێ ڤەگەرا وخوە ژ کارێ رێکخستنێن حیزبایەتی دوور کر و پتر یێ گرێدایی کوردایەتیێ و نیشتیمانیێ و کارێ خوە یێ ئەکادیمی و زانستی بوو…
ماموستایێ نەمر د.کمال مظهر أحمد ستونەکا مەزن وموکم بوو ژ روگەها دیروکێ بو ڤەکەلەرێن مێژوویا دەڤەرێ…. کو ب چاڤەکێ گەلەك مەزن لێ د نێری… دیتن و بوچوون و نڤێسینێن وی د هاتنە وەرگرتن و رێزلێگرتن… چونکو د ئاڤاکری بوون ل سەر بوونیات و شەنگستێ شروڤەکرنەکا واقعی… هەمی رویدان شروڤە دکرن و دهەلسەنگاندن ب واقعانە ل دویف جهـ و کاودانێن وی سەردەمی.. دوور ژ عاتیفی و ژ مەرەمێن کەسان و ئالیان… وشاشی و کێماسی راستڤە دکرن ل دویف بنەمایێن زانستی و ئەکادیمی و بەلگێن دیروکی.
د. کمال مظهر أحمد، کوردەکێ عیراقی بوو دیتن و بوچوونێن خوە بو چارەسەرکرنا کێشا کوردی ل عیراقێ ب وێرەکی د گەهاندنە صدامی و سەرکردایەتیا حوکمڕانیا عیراقێ و هەر دەم ئالیگرێ دانوستاندنان بوو…
ل سالا 1974ێ دگەھە شورەشا ئەیلولێ (1961-1975) یا گەلێ کوردستانێ ب سەرکێشیا سەرکردە و رێبەرێ مللەتێ كورد مەلا مصطفی بارزانی (1903-1979) و پشتی راوەستانا شورەشێ ل 6 ئادارا 1975ێ ب دەمەکی ژ ئیرانێ ڤەگەریا عیراقێ…
بێگومان ژ کارێن وی هاتبوو فصلکرن… بەلێ هاتە زڤراندن وەک ماموستا ل کولیژا ئادابێ ل زانکویا بەغدایێ و نە زڤراندن بو سەروکایەتیا (کورێ زانیاری کوردی/ المجمع العلمی الکوردی) و گەلەك زەغت ل سەر بوو و ئاستەنگ بو د هاتنە چێکرن بو وی و دەزگەهێن کوردی و مللەتی ب گشتی ل سەر دەمێ رژێما بەعس یا ژناڤچوویی لەوما زور پەشێمان ببوو کو ڤەگریایە عیراقێ…
د.کمال مظهر أحمد خزمەتەکا هەرە مەزن بو مللەتێ کورد ودەڤەرێ کریە ب ڤەکولینێن خوە یێن دیروکی ل سەر بنەمایێن ئەکادیمی و بەلگەیان و ب سەدان و ب هزارەهان بەلگە ل پشت خوە هێلاینە کو هەمی گرێدایێ دیروکا کوردستانێ و دەڤەرێ نە…
وی هەلویستێن ئاڤاکەر هەبوون دەربارا چارەسەرنا کێشا کوردی و بجهئینانا مافێ نەتەوی یێ گەلێ کوردستانێ…
ڤان سالێن دویماهیکێ توشی نەخوشیێ ببوو و بەردەوام چارەسەریا وی د هاتە کرن و هەتا وەغەرکرنا بەرێزی ل روژا بیرئانینا کێمیارکرنا هەلەپچە دا ل 1988.03.16 هەڤژینا وی خانما بەرێز حەجیا (شهلاء طاهر الحیدري) ب رەخ ڤە بوو و خزمەتا وی دکر و ماتی ژێ دکر …
د کمال کەسەکێ دویر بوو ژ کەرب و کینێ و روحا تولڤەکرنێ، سەیدایەکێ دلپاقژ و دەستپاک و دلوڤان و مروڤدۆست بوو، گەلەك یێ ب هەڤالینی و روحسڤک و مێڤانحەوین و گەشبین بوو، گەلەك یێ جددی و ب رێک وپێک بوو… هەمی دەمان مالا وی و جڤات و کوچکا وی یا تژى بوو کەسێن خوشمروڤ و زانا و تێگەهشتێ بوو…
خودێ لێ خوشبیت و روحا وی ل بەهشتا بەرین شاد و ئارام بیت، سەبر وهەدارێ بدەتە کەس و کار و دوست و هەڤالان و مللەتێ کورد…
ژ گرنگترین پەرتوکێن رەحمەتی:
1- كردستان في سنوات الحرب العالمية الأولى ( 1914- 1918)، 1970، باللغه الكوردیة و نقله إلى اللغة العربية المرحوم: محمد الملا عبد الكريم, منشورات المجمع العلمي الكردي, بغداد, 1977 وطبعة 1984.
２- ثورة العشرين في الإستشراق السوفيتي- 1977.
３- أضواء على قضايا دولية في الشرق الأوسط، منشورات وزارة الثقافة والفنون، بغداد- 1978.
４- دور الشعب الكردي في ثورة العشرين العراقية- 1978.
５- النهضة- 1979.
６- الطبقة العاملة العراقية: التكوين وبدايات التحرك، وزارة الثقافة والإعلام، بغداد- 1981.
７- ميكافيلي والميكافيلية- 1984.
８- حول مسألة الإقطاع بين الكرد: أ . شاملوف , من الروسية إلى العربية (ترجمة وتعليق) ط 1, بغداد 1971, ط 2, 1984.
９- دراسات فی تاریخ إیران الحدیت، بغداد- ١٩٨٥.
１０- صفحات في تاريخ العراق المعاصر، بغداد- 1987.
１１- كركوك وتوابعها: حكم التاريخ والضمير- د راسة وثائقية عن القضية الكردية في العراق، الجزء الأول، حكومة إقليم كردستان- 200٤.
１２- تحقيق مذكرات أحمد مختار بابان- 1998.
چەندین بابەت و پەروک ب زمانێ عەرەبی نڤێساند بوون دا راستیا دیروکێ و دوزا کوردی ب شێوازەکێ راست و دروست بگەهیتە عەرەبان …
دهۆک
رۆژا سێشەمبێ 2021.03.16
