رۆژا جیهانی یا زمانێ دایکێ
زمان ناسنامەیا مللەتا یە، مللەت ب زمانی ژ هەڤ دهێن جوداکرن و نیاسین، زمان دیاریەکا پیرۆزە ژ دەڤ خودای، زمان هەمی دپیرۆزن لێ چو ژ چویان دپیرۆزتر نینن، بەلکو زمانێن هەین ژ زمانان درەسەنتر و دەولەمەندتر و کەڤنترن، زمانێ کوردی یەک ژ وان زمانێن پیرۆز و کەڤنارە و ب زاراڤێن خوە دەولەمەندە، ب هزاران پەیڤێن زمانێ کوردی هاتینە دزین و کراسکرن و کەفتینە د ناڤ زمانێن بیانی دا و بووینە سامانێ وان و ئەم کورد ژێ بێ بەهر بووینە یان ئەم باوەرناکین کو ئەو پەیڤ کوردینە و مە دەست ژێ بەرداینە، داگیرکەرێن مە ل سەر ڤێ چەندێ ژی بۆ ژناڤبرن و بێرێزکرنا زمانێ کوردی چو ل دەف خوە نەهێلایە لێ تاکو نهە هێژ سەرکەفتن نەئینایە، لەوما ل سەر مە کوردان فەرە ل سەر زمانێ خوە گەلەک هشیار بین و گەلەک گرنگییێ پێ بدین تایبەت ئەو پەیڤێن ژ مە هاتین دزین یێن کرینە (عەرەبی، ترکی و فارسی) خوە لێ بکین خودان و نەهێلین زمانێ مە یێ پیرۆز بهێت کێمکرن و بێ بها بکن.
گەلەک زمانێن رەسەن یێن کو سەردەمەکی پتری یا خەلکێ جیهانێ پێ دئاخڤتن و پێ دنڤیسی ژناڤ چووینە، ل گۆر ژێدەرێن دیرۆکی ژ پێنج گرنگترین زمانێن ژ ناڤ چووین ئەڤێن ل ژێری نە:
١- سومەری ئێک ژ کەڤنترین زمانێن مری یێن جیهانی یە ژبەر کەڤناتی یا وی گرنگترین زمانە، ل مەزوپۆتامیا دهات بکارئینان، کەڤنترین ژێدەرێن نڤیسکی ڤەدگەرن بۆ ۳٥۰۰ سالان بەری زاینی، یانیکو هێژ ژ زمانێ مسرا کەڤن ژی کەڤنترە، تاکو بەری ۱۹۰۰ سالان ژی هێژ یێ ل کار بوو، ئەڤ کوردی یا نهە ئەم پێ دپەیڤین هەکو ژ پاشمایێ زمانێ سومەری بت، رامانا وێ ئەوە زمانێ کوردی ئێکە ژ کەڤنترین زمانێن جیهانێ.
۲ـ مسرا کەڤن، زمانێ مسری یێ کەڤن ژی وەکی زمانێ سومەری یێ گرنگ بوو، هەبوونا وی دزڤزت سێ هزار سالان بەری زاینی، ئەڤ زمانە ل مسرێ و باکۆرێ ئەفریقا دهات بکارئینان، ب زمانێ هونەر، ئاڤەدانی و ماتماتیکێ یێ ناڤدارە، ل سەردەمێ فیرعەونان ڤی زمانی دەولەمەندیەکا مەزن هەبوو، لێ ژمێژەیە بنبڕبووی.
۳ـ زمانێ فینیکی/زمانەکێ سامیتیکە زمانێ کەنعانیان بوو ل شامێ و لبنانا نهە دهات بکارئینان، بکارئینانا وی ژی دزڤرت هزار سالان بەری زاینی. لێ د راستیێ دا ڤەدیتنا پیتێن زمانێ فینیکی دزڤریت بەری سێ هزار سالان، زمان مری یە لێ تاکو ئەڤرۆ ژی هێژ ئەو رەنگێ پیتان دهێت بکارئینان، گرنگیا زمانێ فینیکی د وێ چەندێ دایە، جهێ ئەڤ زمانە لێ دهات بکارئینان جهەکێ ستراتیجی یێ بازرگانی بوو، لەوما پیتێن یەونانی، لاتینی و عبرانی ژی هەر ژ پیتێن فینیکی دەرکەڤتینە.
٤ـ لاتینی، لاتینی ژی ژ زمانێن گەلەک کەڤنارە، هێژ ب تڤاڤی نەمری یە و ل هندەک وەڵاتێن ئەورۆپی و رۆژئاڤایی ل فێرگەهان دهێت بکارئینان، لێ بکارئینان وەک پێ پەیڤین مری یە،ب زمانێ پزیشکی و دینی دهێتە نیاسین، ل باشۆرێ ئەوروپایێ هزار سالان بەری زاینی دهات بکارئینان، کەڤنترین ژێدەرێن نڤیسکی دزڤرن بۆ حەفسەد سالان بەری زاینی.
٥ـ یەونانی یا کەڤن، ئێکە ژ زمانێن کەڤنار یێن جیهانێ، ل رۆژهلاتێ دەریایا ناڤین ۹۰۰ سالان بەری زاینی وەک زمانەکێ میری یێ هەری گرنگ بوو، ژبەرکو د وارێ فەلسەفێ و تەیولۆژی و ژمێریارییێ دا گەلەک دهات بکرائینان، دەولەمەندیەکا وێژەیی ل پشت خوە هێلایە.
مەرەما من ب ڤێ نڤیسینێ ئەو کو زمان چەند یێ دەولەمەند و کەڤن بت و چەند بهێت بکارئینان ژی لێ هەکو بدروستی نەهێت پاراستن هەر مەترسیا ژناڤ چوونێ ل سەر هەیە، دەمێ زمان دمرن خودانێن زمانی ژی دمرن ئەو نەتەوەیا پێ دئاخڤت ژی نامینت ل سەر رەسەناتی یا خوە بۆ نموونە وەکی نەتەوەیێن مسرێ، تۆنس و مەغربێ و گەلەکێن دی بووینە عەرەب، ئەز دبینم مەترسیەکا مەزن ل سەر زمانێ کوردی هەیە، کورد وەکی پێدڤی ل زمانێ خوە خودان دەرنەکەڤتینە، د ناڤ هەمی نەتەوەیان دا زاراڤێن جودا هەنە لێ وان زمانەکێ فەرمی یێ ستاندارد بۆ خوە دانایە و هەمی تێدگەهەن و بکاردئینن، بۆ نموونە وەکی زمانێ عەرەبی، زمانێ ئەلمانی، زمانێ هندی و گەلەکێن دی، هندیکە عەرەبن هەر هۆزەک ب زاراڤەکی دئاخڤت گەلەک ژ وان د زاراڤێن ئێکودو ناگەهەن لێ هەمی ب زمانێ عەرەبی یێ ستاندارد وەکی ئێک دنڤیسن و تێدگەهەن، ئنگلیزی وئەلمانی هەر وەسا و گەلەک زمانێن دی ژی هندی زمان نەهێت ستاندارد کرن مەترسیێن ژناڤچوونێ ل سەر هەنە، کورد وەکی ئاڤ ڤەخوارنێ پێدڤی زمانەکێ ستاندارد یێ فەرمینە، بلا هەر دەڤەرەک هەر هەرێمەک وەکی خوە بئاخڤت لێ مە هەمیان زمانەک و رێنڤیسەکا هەڤگرتی و ستاندارد ژی هەبت هەمی کورد تێبگەهەن.
رۆژا زمانێ دایکێ ل وە هەمیان پیرۆز بت.
حسێن تەها هرۆری/ ئەلمانیا
