رۆژنامەگەری و گەنج
مه‌دیا و جوان
د ڤێ سه‌رده‌ما گلۆبال کو جیهان ژ قۆناغا سه‌رده‌ما جڤاکا پشەسازئیێ (ئیندوستریالیزاسیۆنێ) ده‌رباسی جڤاتا ئینفۆرماسیۆنێ دبه، یه‌ک ژ پرسا هه‌ری گرنگ یا ئەکاده‌میسیه‌نێن زانینگه‌هێن رۆژنامەگەریێ، پرسا مه‌دیا و جوانایه، ژ به‌ر کو جوان گروبا سۆسیال یا هه‌ری دینامیک و ئاکتیڤه کو دخوازه زێدەتر مه‌دیا ب کار بینه. ژ به‌ر وێ ژی نوها د ڕۆژه‌ڤێ دا پرسا مه‌دیا و جوان گه‌له‌ک گەرمە. لازمه ل سه‌ر ڤێ پرسێ لێکۆلینێن به‌رفرەھ بھێن كرن، لێ ژ ڤێ نڤیسێ ئارمانج ئه‌وه بالا مه‌دیا کوردی و فاکولته‌یێن ڕۆژنامه‌گه‌ری یێن هه‌رێما کوردستانێ بکشینن سه‌ر ڤێ پرسا ستراته‌ژیک و گرنگ ژ بۆ وه‌لاته‌کی.
هه‌ر یه‌ک ژ وان قۆناخێن جوان تێده ده‌رباس دبن لازمه لێکۆلینێن تا‌یبه‌ت ل سه‌ر وان قۆناغان بھێن كرن، وه‌ک میناک؛ قۆناغا به‌ریا ده‌ست ب دبستانێ (0 –7)، قۆناغا ته‌مه‌نێ ناڤبه‌را 10 –16 و قۆناغا ته‌منێ ناڤبه‌را 17 – 25. ئه‌ز دێ پێشیێ هنده‌ک به‌هسا مه‌دیا و جوان یا ئونیڤه‌رسال بکم پاشی ئه‌م دێ ل ڕه‌وشا مه‌دیا کوردی بنه‌رن کا ئه‌و د ڤێ پرسێ دا چەوایه ؟
وه‌ک ئا‌شکه‌ره‌یه د سه‌رده‌ما مه دا مرۆڤ نکاره بێ مه‌دیا ته‌ڤبگه‌ره، مه‌دیا بوویه پارچه‌ک ژ ژیانا مرۆڤان کو مرۆڤ نکاره بێ وێ تشته‌کی بکه. وه‌ک میناک؛ ئه‌م ل تیڤی دنه‌رن کا چ نووچه‌یێ نوو هه‌نه، ل لیستکه‌ک فۆتبۆلێ دنه‌رن هه‌ر وه‌ها ل فلیمه‌کی دنه‌رن، نڤیسێ بالکێش د گۆڤار و رۆژنامەیان دا دخوینن، د سه‌ر سۆسیال مه‌دیا دا ئه‌م ب هه‌ڤال و هۆگرێن خوه ڤه سۆحبه‌ت دکن و ل ئنفۆرماسیۆنێ دگه‌رن، دخوازن ڕه‌وشا هه‌وایێ بزانبن، لێ کیژان سنه‌مایێ کیژان فلم هه‌یه، دره‌سا جهه‌کی بزانبن و هتد.
ل گۆر لێکۆلینێ دده ڕێدان کو ژ % 60 نفووسا جیهانێ جوانن و وه‌ک ل ژۆر من به‌هس کر یێ هه‌ری دینامک و ئەکتیڤن و دخوازن د ده‌ربارێ هه‌موو تشتان دا ئاگاهدار بن. جوان بێ حودوود (بێ هزر) ل مه‌دیا دنه‌ره و تشتێ دبینه وه‌ک هه‌یه قه‌بول دکه، ژ به‌ر وێ ژی مه‌دیا ته‌سیره‌کا مه‌زن ل جوانا دکه ئه‌ڤ ته‌سیر دکاره باش و خه‌راب به (نه‌گاتیڤ ئو پۆزیتیڤ)، خۆرت و جوان بێ ئارمانج و سپونتان ژی هه‌ر تشتێ نوو ڕا ڤه‌کرینه چ ژ بۆ وی شه‌خسی چ ژی جڤاکی، ئه‌ڤ گه‌له‌ک جاران دبه سه‌به‌بێ کۆنفلیکتا ناڤبه‌را نفشان (نه‌سلان).
د سه‌رده‌مێ کو جڤاکا سڤیل دا، بێهتر ده‌ردوورێ وی ته‌سیر لێ دکر لێ د سه‌رده‌ما جڤاکا ئینفۆرماسیۆنێ دا تیڤی، ڕادیۆ، ئینته‌رنه‌ت، مۆبیل ته‌له‌فۆن، رۆژنامە و …ھتد ته‌سیرا خوه لێ دکه و هه‌ر کو دچه خورتر دبه. نوها ئه‌م دکارن بێژن ئه‌ڤ بوویه ناڤه‌نده‌ک گرنگ ژ بۆ جوانه‌کی د وه‌رگرتنا شه‌خسیه‌تا سۆسیال دا. وه‌ک ل ژۆر ژی من به‌هس کر نه هه‌ر گاڤ مه‌دیا ئینفۆرماسیۆنا دده پۆزتیڤه، لێ گه‌له‌ک جاران پر نه‌گاتیڤ ته‌سیر دکه ، ئه‌وقاس ته‌سیر دکه گه‌له‌ک جاران به‌ده‌ن تشته‌ک مه‌ژی و ڕوح تشته‌کی دنه. وه‌ک تێ زانین کو 3 قۆناخێن مه‌دیا یا ئونیڤه‌رسال هه‌یه (مەدیا پارتیتی، مه‌دیا پرۆفه‌سیۆنال و یا کۆمه‌رسیال) د سه‌رده‌ما مه‌دیا پرۆفه‌سیۆنال کو نسبه‌ته‌ن (ره‌لاتڤ) کو ڕۆله‌کا ته‌ربیێ ژ بۆ جوانان دلیست هه‌بوو، ب سه‌رده‌ما کۆمه‌رسییالیزاسیۆنا مه‌دیا کو نوها ئه‌م تێدا ده‌رباس دبن، فۆنکسییۆنا مه‌دیا ژ جوانان ڕا هاته گوهه‌رتن ل شوونا ته‌ربیه‌کرنا جوانان ڕۆلا شاهی (ئه‌نته‌رتانمه‌نت) و ڕازیکرنا پوبلیکا جوانان دلیزه. وه‌ها دیاره مه‌دیا وێ تێکەلیێن خوه ب جوانان ڕا د ده‌مه‌ک نێز دا وێ نه گوهه‌ره. ژ بۆ کو ئه‌ڤ ڕه‌وش بێ گوهه‌رتن لازمه زانه‌بوونا بکارانینا مه‌دیا ل جه‌م جوانان خورت ببه. ئه‌ڤ بێ گومان ب ئالیکی ته‌نێ نابه دڤێ د ڤێ پرسێ دا ڕۆژنامه‌ڤان ژی پشتگرێ جوانان بن کو زانه‌بوونا بکارانینا مه‌دیا د ناڤا جوانان ده خورت ببه.
ب ئالیکاریا زانینا بکارانینا مه‌دیا جوان دێ ب ڕه‌خنه نێزیكی ئینفۆرماسیۆن و ڕۆژنامه‌ڤان ببه، دێ بکاربه خه‌یالێ و ڕاستیێ ژ هه‌ڤ ده‌رخه، دێ دنیایێ ڕاست فام بکه، دێ بکاربه ژ مه‌دیا تشتا ژ بۆ خوه باشه ب ده‌ست بخه، دێ بکاربه خوه ل هه‌مبه‌ر مانیپولاسیۆن و ده‌زئینفۆرماسیۆنێ ب پارێزه. ب کورتی دڤێ جوانه‌ک ب زانبه دێ چەوا مه‌دیا ب کار بینه. ژ بۆ ڤێیا دڤێ حکومه‌ت، مه‌دیا، و جڤات ژ جوانان ڕا ببن ئالیکار په‌روه‌ردا بکارانینا مه‌دیا د ناڤا جوانان دا خورت بکه.
پرسا مه‌دیا و جوان نوها یه‌ک ژ پرسێن گرنگ یێن ده‌ستهلادارێن وه‌لاتایه کو چەوا هه‌ر یه‌ک ژ وه‌لاتێن جیهانێ بکاربن جوانێن خوه ژ ئالییێن مه‌دیا یا نه‌گاتیڤ بپارێزن و جوانن خوه ب ئاوایه‌ک ب شه‌خسیه‌ت و مۆده‌رن ل سه‌ر ئەساسێ کولتورا وانا مڵی و ڕوحانی ب ئاوایه‌کی ئه‌تیک و مۆرال په‌روه‌رده ببن.
هه‌ر وه‌لات ژ بۆ وێ یەكێ کارێن گه‌له‌ک مه‌زن ب مه‌سره‌فه‌ک مه‌زن ب ڕێیا پسپۆرێن تیۆریک و پراکتیک یێ مه‌دیا لێکۆلینێن به‌رفره‌ھ دکن. ژ به‌ر ئه‌ڤ پرس ب ئه‌وله‌کاریا وه‌لاته‌کی ڤه گرێدایی یه. هه‌گه‌ر تو نکاربه جوانێن خوه د وارێ فکری (هزر)، ڕوحانی، مۆرال و ئه‌تیک دا ژ ئێریشێن ده‌رڤه ب پارێزه، وێ هنده‌کێن دن به‌ده‌نا وان ژ ته را بهێله لێ وێ مه‌ژێ و ڕوحێ وان ب ئاوایه‌کی دن ته‌ربییه بکه ( هه‌تا گه‌له‌ک جاران جوانه‌ک بێ کو فام بکه دکن دوژمونێ وه‌لاته‌ن خوه). ژ به‌ر وێ ئه‌ڤ پرس نوها ده‌رڤیی ئالیێن مۆرال و ئه‌تیکێ بوویه پرسا ئه‌وله‌کاریا وه‌لاتان کو ده‌ستهلاداران ده‌ست ئاڤێتنێ لێکۆلینان ل سه‌ر دکن.
د وێ چارچۆڤەیا ل ژۆر کو من به‌حسا ڕه‌وشا مه‌دیا و جوانان ئا ئونیڤه‌رسال کر گه‌لۆ ل کوردستانێ ڕه‌وش چەوایه؟ به‌ریا هه‌ر تشتی تشته‌کی گرنگ لازمه بێژم ئه‌و ڕه‌وشا ئونیڤه‌رسال کو من ل ژۆر به‌حس کر، ب چ ئاوایی ل ڕه‌وشا کوردیستانێ نایێ. ژ به‌ر چ؟ ژ به‌ر وه‌ک ل ژۆر من گۆت کو 3 قۆناخێن مه‌دیا ئونڤه‌رسال هه‌نه: مەدیا پارتیتی، مه‌دیا پرۆفه‌سیۆنال و یا کۆمه‌رسیال و من گۆت کو جهان نوها ژ % 90 د قۆناغا مه‌دا کۆمه‌رسییال ده‌نه لێ پر حه‌یف مه‌دیا کوردی هه‌تا نوها د قۆناغا مه‌دا ئه‌ول یا پارتیتیێ دانه ئه‌ڤ تێ وێ واته‌یێ کو ئه‌و کراسێ کو ل ژۆر من به‌حس کر ل به‌ژنا مه‌دایا کوردی ناھێت ئه‌و تێ وێ واته‌یه کو ڕه‌وش ل جه‌م مه هێشتا خه‌رابتره و جوانێن کورد بێ پارازسنن و مه‌دیا یا خێرنەخوازێن کوردا جوانێن کورد وه‌ک دخوازن ته‌ربیه دکن به‌ده‌نا وان ژ کوردان ڕا و روح و مه‌ژییێن وان ژ بۆ هنده‌کێن دن، پتری جاران ژ بۆ خێرنه‌خوازێن کوردانه، هه‌گه‌ر مرۆڤه‌ک ب ڕوح و مه‌ژیێ خوه نه کورد به بلا سبێ هه‌تا ئێڤارێ بێ ئه‌ز کوردم ئان سه‌رخوه‌بوون دێ چ مه‌عه‌نا وێ نەبە. وه‌ک ئه‌شکه‌ره‌یه باشورێ کوردستانێ ب هه‌موو کێمایێن خوه ڤه هێڤیا پاشه‌رۆژا هه‌موو کوردانه کو کورد ل هه‌رده‌رێ دڤێ باشوور بپاره‌زن، لێ ئیرۆژ ده‌ما ئه‌م ل جوانێن کورد دنه‌رن ب تا‌یبه‌ت ل باکور و ڕۆژاڤایێ وه‌لاتێ مه پر ئا‌شکه‌ره‌یه ل ڤان هه‌ردو به‌شان هه‌لوه‌ستا پترین جوانان ل هه‌مبه‌ر باشورێ کوردستانه نه جهێ دلخوه‌شیێ یه و هه‌تا ل باشور و ڕۆژهلات ژی. ل ڤر چ گونه‌هێ وان جوانان نینه. گونه‌ھ یا مه‌دیا کوردییه کو نکاره جوانێن کوردا ژ ئێریشێن ده‌رڤه د وارێ مه‌دیایێ دا بپارێزه، هه‌ر وه‌ها کو حکومه‌ت ژی گرنگیێ ناده ڤێ پرسێ. ده‌ما د ناڤا جوانێن کورد دا فکرێن ڕادکالیزمێ د وارێ سیاسی و ڕوحانی دا خورت دبه ئه‌م ب یه‌کجار جوانان گونه‌هبار نه‌کن، که‌س پرس ناکه ژ بۆ چ ئه‌ڤ گێنجێن کوردا دکه‌ڤن ناڤا گروپێن سیاسی کو ل دژی مڵه‌تێ کوردن ئان ژ ئالی خێرنه‌خوازێن کوردان مانیپوله دبن. ژ خوه پرس ته‌ڤ د ور دایه، ژ بۆ چ؟
ل ڤر ئه‌م بێژن گونه‌هێ مه‌دیا کوردی یه ئان ئه‌م بێژن بێ شانسیا مه‌دیا کوردی یا کو نکاره ژ قۆناغا پارتیتیێ ده‌رباسی قۆناخه‌ک پێشده ببه. لێ ل ڤر یه‌ک ژ پرسگرێکا مه‌دیا کوردی ئه‌وه کو ستیله‌ک مه‌دیا کوردی نینه. جار جاران تشتێن گه‌له‌ک باش دکن و جارنا گه‌له‌ک تشتێن نه ل ڕێ دکن، من ده‌مێ به‌رێ دا چ ئالیێن باش و چ ئالیێن نه ل ڕێ گه‌له‌ک جاران نڤیسییه. ژ بۆ مه‌دیا کوردی دڤێ ستیله‌ک (خه‌ته‌ک) وێ یا موه‌عەیه‌ن هه‌به کو کێم جاران شاشیتیان بکه.
دڤێ پسپۆرێن خوه‌دی شیان د وارێ پرسێن مه‌دیا یێن تیۆریک و پراکتیک دا ڤان پرسێن جدی موناقه‌شه بکن. ل ڤر هه‌ر وه‌ها گازنده‌ک مه‌زن ژ فاکولتێن ڕۆژنامه‌گه‌ریێ یێن هه‌رێما کوردستانێ دبه ئه‌ڤ زه‌ده‌یی 20 سالی یه کو خوه‌نده‌ڤانێن وان هه‌نه یێن تێز حازرکرنه هه‌نه چما هه‌تا نوها ل سه‌ر ڤان پرسێن وه‌ها جدی تشته‌کی به‌ر ب چاڤ نه کرنه؟ هه‌تا نوها ب سه‌دان ڕۆژنامه‌ڤان ژ جه‌م وان ده‌رکه‌تنه ئه‌ڤ ته‌ڤ ل کونه؟ ئان شاشتی د سیسته‌ما په‌روه‌ردا ڕۆژنامه‌گه‌ری یا فاکولتێن هه‌رێما کوردستانێ دا هه‌یه؟ ئه‌ڤ پرسا مه‌دیا و جوانان نوها ژ هه‌ر ده‌مێ پتر لازمه ژ بۆ مه‌دیا کوردی ئاکتوه‌ل به. دڤێ مه‌دیا کوردی بکاربه به‌رنامه‌یێن گه‌له‌ک باش کو بکاربه جوانێن کورد ب نرخ و مۆرالەكا بلند وه‌ک شه‌خسیه‌ته‌ک کورد مۆده‌رن په‌روه‌رده بکه و وان ژ ئێریشا فکرا قه‌ومیا تورکی (که‌مالزمێ)، فکرا قه‌ومیا عه‌ره‌بی و یا فارسی ب پارێزە. د مه‌دیا کوردی دا فه‌همه‌ک گه‌له‌ک شاش نوها حاکمه کو هه‌گه‌ر ته‌کنیکا مه‌دیا یا مۆده‌رن د ده‌ست وان دا هه‌به ئه‌و تێ وێ واته‌یێ کو ئه‌و دکارن مه‌دیایەکا باش چێبکن. ئه‌ڤ فه‌هم ژ بنی دا شاشه، ژ به‌ر جه‌وهه‌رێ مه‌دیا گۆتارا (مه‌ساژا) ژ بۆ جڤاتێ (پوبلیکا) یه یێن دن ته‌ڤ ئالەتن ژ بۆ گۆتار گهاندنێیه. لێ گۆتار چێکرن و گەهاندن ب سه‌رێ خوه علمه‌که ناڤێ ڤی علمی ژی ڕۆژنامه‌گه‌ری یه. مرۆڤ بکارانینا کامه‌ره‌کێ ئان ب گرتنا مکرۆفۆنه‌کێ نابه ڕۆژنامه‌ڤان. بێ گومان مه‌دیا کوردی د ڤان جه‌ند سالێن داوی دا گه‌له‌ک گاڤێن باش ئاڤێتنه و گه‌له‌ک ڕۆژنامه‌ڤانێن باش گەهاندنه لێ ته‌ڤی ڤانا ژی هه‌تا نوها مه‌دیا کوردی نکاره جڤاتا کورد ب ته‌ڤایی ژ پرۆپاگاندا، ده‌زئینفۆرماتسیۆن و مانپولاسیۆنێ بپارێزه. ھێژایە مه‌دیا کوردی و فاکولته‌یێن ڕۆژنامه‌گه‌ری یێن هه‌رێما کورداستانێ ل خوه هایل ببه و پرۆبله‌مێن خوه یێن تیۆریک و پراکتیک موناقه‌شه بکه.
ب ڤێ موناسه‌به‌تێ 122 سالییا ڕۆژنامه‌گه‌رییا کورد پیرۆز دکم.
د. ئەكرەم ئۆنەن
2020.04.22
