رۆژهەلاتا ناڤین د ناڤبەرا پرۆژەیێ ئەمریکا و رووسیایێ
روژهەلاتا ناڤەراست ناڤچەیەكا گرنگ یا جیهانی یە ژ روویێ سیاسی و ئابوری و لەشكەری و ئەمنی ڤە، هەروەسان ژ روویێ پێكهاتێن نەتەوی و ئاینی و مەزهە بی ڤە، ئانكو جوگرافی و جیوپولیتیكا ڤێ دەڤەرێ گەلەک ستراتیژی و گرنگە.
كومەكا فاكتەران گرنگی یا روژهەلاتا ناڤەراست دیاردكەن:
1. یەدەكێ (نەفت و غازێ) یێ جیهانێ ل ڤێ دەڤەرێ یە ب تایبەتی ل (خەلیج _ سعودی _ عێراق _ ئیران _ دەریا قەزوین _ كوردستان) و گەلەك جهێن دی ، ژێدەرەكێ سەرەكی یێ نەفت و غازێ یە.
2. ئەڤ ناڤچەیە سێ كیشوەران پێك ڤە گرێددەت (ئاسیا _ ئەوروپا – ئەفریقیا).
3. ژمارەیەكا یەكجار مەزن یا مروڤان دڤێ دەڤەرێ دا دژین و بازارەكێ مەزن یێ دەولەتێن پیشەسازی و زلهێزە ل جیهانێ.
4. روژهەلاتا ناڤەراست جهەکێ ستراتیژی یە بۆ گرێدانا روژهەلات ب روژئاڤایی ڤە و دو رێکێن ستراتیژی وەکو پروژەیێن تازە تێدا دبورن رێکا نوو یا حەریری کو چینێ دڤێت دروست بکەت رێکا بەدیلێ (حەریری – ئاوریشم) کو ئەمریکا و اسرائیل و سعودی ب رێکا خەلیج و هندێ ڤە دڤێت دروست بکەت ئەڤ پرۆژەیێی نوو بوینە هەڤرکی و رکابەریەکا مەزن د ناڤبەرا ڤان دەولەتێن زلهێز دا.
5. ،هەمی دەرگەهێن ئاڤی و دەریایی یێن ستراتیژی دكەڤنە دڤێ دەڤەرێ دا، وەك دەریا سپی، دەریا رەش، كەنالێ سویس دەریا سۆر و خەلیج و گەلەكێن دی كو گەلەك جیوپولیتیكناسێن جیهانێ باس ل سەر دكەن. یەك ژوان (هامان)یێ ئەمریكی دبێژیت : كی رێكێن دەریایی ددەست دا بیت دێ شێت كونترولا جیهانێ كەت.
6. ژ روویێ جیوپولیتكێ ڤە ناڤچەیەكا گەلەک گرنگە.
هالفورد ماكندەر یێ بریتانی دبێژیت: كی دلێ جیهانێ كونترول بكەت دێ جیهانێ كونترول كەت. روژهەلاتا ناڤەراست كەڤالێ جیهانێ یە و گەلەک یا گرنگە بۆ كونترولكرنا جیهانێ. هەروەسان سپایكمان یێ ئەمریكی دبێژیت روژهەلاتا ناڤەراست دكەڤیتە دناڤ كەڤالێ جیهانێ دا و كی كەڤالێ جیهانی كونترول بكەت دێ دلێ جیهانی و جیهانێ كونترول كەت.
ژبەر ڤان فاكتەرێن ل سەری یێن مە باس لێ كری و ب دەهان فاكتەرێن دی ئەڤ ناڤچەیە گەلەک گرنگ بوویە هەمی دەولەتێن زلهێز دڤێن بەرژەوەندیێن خوە و سەنگا خوە بیننە د ڤێ دەڤەرێ دا و كونترول بكەن، ئەڤ دەڤەرە بوویە جهێ ركابەریەكا مەزن و مەیدانا هەڤركیێن مەزن د ناڤبەرا وەلاتێن زلهێز دا. ڤان دەولەتێن زلهێز دڤێن ئیرادا خوە ل ڤێ دەڤەرێ ب سەپینن و شێوەیێ دەڤەرێ ل گوڕ بەرژەوەندیێن خوە دروست بكەن.
ژ لایەكێ دی ڤە ئابوریا جیهانێ د قەیرانەكا مەزن دایە و شەرێ دامەزراندنا سیستەمەكێ نوو یێ جیهانی یە (النظام العالمي الجدید) جیهان بوویە دو بەش ئەمریكا و بریتانیا و ئەوروپا و هەڤپەیمانێن وێ ژ لایەكی ڤە و ژلایێ دی ڤە چین و روسیا و هەڤپەیمانێن وێ، روژهەلاتا ناڤەراست ژی كەفتیە بن ڤێ جوداهییێ و كارتێكرنێ ڤە.
هەڤركی و ململانا ڤان دو بەشێن جیهانێ ل روژهەلاتا ناڤەراست گەرم بویە، ئانكو دو سیاسەتێن ناڤەندی ل سەر روژهەلاتا ناڤەراست دروست بوونە.
1. سیاسەتا ئەمریكا و برێتانیا و هەڤپەیمانێن وێ ل دەڤەرێ دگەل ئیسرائیل.
2. سیاسەتا روسیا و چین و ئیران و هەڤپەیمانێن وێ ل دەڤەرێ.
ئەمریكا و هەڤالبەندێن وێ ل دویڤ بەرژەوەندیێن خوە دڤێن دیزاینا ڤێ دەڤەرێ ب گهورن، چونكە دیزاینا هەیی یانوكە نە د بەرژەوەندیا وان دا یە. دەڤەر كەفتیە بن ئیرادا ئیرانێ و روسیا ڤە. ئیران حاكمێ ئیران و عێراق و سوریا و لوبنانێ یە و دەستێ وێ د یەمەن و خەلیجی دایە و كارتێكرنەكا مەزن ل سەر دەڤەرێ كریە .
ئانكو ب كورتی جیوپولیتیكا دەڤەرێ د دەستێ ئیران و روسیا و چینێ دا یە ودڤێن وەك خوە پروژێن تازە جێبەجێ بكەن ل روژهەلاتا ناڤەراست، هەر ژ بەر ڤێ چەندێ ئەڤ دیزاینا نوكە د روژهەلاتا ناڤەراست دا هەیی نە د بەرژەوەندیا ئەمریكا و هەڤالبەندێن وێ دایە. ژلایێ دی ڤە روسیا و چین و ئیرانێ دڤێن دیزاینا هەیی ب پارێزن چونكە دیزاینا دەڤەرێ و دەولەتێن دەڤەرێ دبن ئیرادە و د بەرژەوەندیێن وان دانە.
د ئەنجام دا دو سیاسەتێن (ناڤەندی _ مركزی) دروست بوینە ل روژهەلاتا ناڤەراست
1. ئەمریكا و هەڤالێن وێ دڤێن سیاسەتا گوهارتنا روژهەلاتا ناڤەراست پەیرەو بكەن.
2. روسیا و چین و ئیران دڤێن سیاسەتا نە گوهارتنا روژهەلاتا ناڤەراست پەیرەو بكەن.
ئانكو دو سیاسەتێن هەڤدژ دەڤەرێ ب رێڤە دبەن (گوهارتن و نەگوهارتن).
ئەمریكا ڤی كاودانی ب مەترسی دبینیت ل سەر پروژەیێ خوە، و ب مەترسی دبینیت ل سەر بەرژەوەندیا خوە و ئیسرائیل و هەڤالێن خوە ل دەڤەرێ. ئەمریكا دڤێت پروژێ روژهەلاتا ناڤەراست یێ مەزن جێبەجی بكەت ل ناڤچەیێ دا بشێت روژهەلاتا ناڤەراست ب گهوریت و نەخشە و دیزاینەكا تازە بۆ دەڤەرێ دروست بكەت ل گور بەرژەوەندیا خوە و هەڤالبەندێن خوە، ئانكو شكلێ هەیی مەترسیە ل سەر بەرژەوەندیێن ئەمریكا و ئەوروپا لەورا جێبەجێكرنا پروژێ (شرق الاوسط الكبیر) پتر گرنگ بویە و ئەمریكا هزر د جێبەجێكرنێ دا دكەت.
د نوكەدا بابەتێ گوهارتنێ زێدەتر دهێتە بەحسكرن پشتی شەرێ حەماس و ئیسرائیل و ئەو چالاكیا لەشكەری یا مەزن، ئانكو دەڤەر دناڤ ئاگرەكی مەزن دایە و هەر كەس یێ خوە بو شەرەكێ مەزن ئامادە دكەت. پروژێ روژهەلاتا ناڤەراست یێ مەزن (الشرق الاوسط الكبیر) پێتڤی ب پروژێ (بلقان) هەیە ئانكو بەلقەنەتا روژهەلاتا ناڤەراست. دڤێت دەڤەر ژنوو ڤە بهیتە پارچەكرن و دیزاینكرن دا پروژە بهێنە جێبەجێكرن…..
عەبدولخالق بابیری/جیگرێ وەزیرێ پێشمەرگە
