رەفەرەندوما کوردستانێ و بەهانەیێن دژبەرێن ناڤخوەیی
نڤیسینا: ھۆگر نێروەیی
ب درێژاییا دیرۆکێ ھەر جارێ ولاتەکێ بیانی بریار ل سەر مافێ چارەنڤیسێ گەلێ کوردستانێ دایە و ل گور بەرژەوەندیێن خوە سنورێن ولاتێن دن ل سەر نەفەسا کوردان مەزنکرن و چەندین ولاتێن نوو یێن دەستکرد ل سەر جوگرافیا کوردستانێ دروست کرن. لێ ل 25ێ ئیلۆنا سالا 2017ێ بۆ ئێکەم جار د دیرۆکێ دا گەلێ کوردستانێ بریار ل سەر مافێ چارەنڤیسێ خوە ب شێوەکێ ئازادانە دا. دەنگێ بلندێ سەربەخوەیا کوردستانیان ب تەڤ گوھێن جیھانێ گەھشتن کو چەندین سەدە و چەرخ بوون گوھێن وان کەر ببون و ھەمبەری پەیڤا سەربەخوەیا کوردستانێ ئەزمانێ خوە داعیرابوو.
بەرییا رەفەراندومێ کورد دنێرینا جیھانێ دا ب نەتەوەیەکا مری یان
(بێ نەتەوە) د قەلەم دان، ب ھاولاتیێن عیراقی، تورکی و ئیرانی دزانین، وان ولاتان ژی ب ھاولاتیێن سەرەکی یێن خوە نەدزانی بەڵکو پلە دو و سێ و پرانیا جاران ژی ب پلە سفر بێ وڵات و نەتەوە ھەژماردکرن .
لێ ب ئەنجامدانا رەفەراندومێ کورد بوونە نەتەوەیەکا زیندی د نێرینا جیھانێ دا و گومان د مەملەکەت و ئیمپراتۆریەتا د دلێ وان ولاتان دا دروستکرن کو ئاخا کوردستانێ داگیرکریە کو، ژڤی ئالی ب مەملەکەتا عەرەبی دزانی، ژ ئالیێ دن ب ئیمپراتوریەتا عوسمانی دزانی، ژ ئالیەکێ دن ب ئیمپراتوریەتا سەفەوی دزانی.
ھێرشێن داگیرکارێن کوردستانێ بۆ سەر رەفەراندومێ تشتەکێ نورمال و چاڤەرێکریبوو، چونکە بۆ ئێکەم جار بوو کەسەک ب وان ب بێژیت نەخێر ئەڤ سنورە ولاتێ منە نەیێ وەیە، ھەوە سەر ئاخا مە ولاتێن خوە مەزن کرینە.
لێ ئەوا نە نورمال ھێرش و گوتگوتکێن ناڤخوەیی بوون بۆ سەر رەفەراندومێ، چ ب راستەخوە چ ب ناراستەوخوە، ب بەھانەیێن جودا جودا کو د جەوھەر و ئایدۆلۆژیا وان دبنەرەت دا دژی سەربەخوەیا کوردان بوو. وان رەفەراندوم ب سەدەما قوتکرنا بودجەیا ھەرێماکوردستانێ و ھێرشێن سوپایێ عیراقێ بۆ سەر کوردستانێ دزانی. ھندا ژی دگوت رەفەراندوما بارزانی ب دەستکەفتێ شەخسی ناڤبر بۆ ھندێ شەرعیەتێ ب دەنە بەھانەیێن خوە، ئانکو ھەر تشت تەڤلی ھەڤ دکر.
رەفەراندوم سەدەما قوتکرنا بودجەیا ھەرێما کوردستانێ بوو؟
چار سالان بەرییا رەفەراندومێ ب بریارەکا (نوری مالکی، سەرۆکوەزیرێ هینگێ یێ ئیراقێ) بودجەیا ھەرێما کوردستانێ ھاتە قوتکرن، پاشی ل سەردەمێ عەبادی پرانیا بریارێن مالکی ھاتنە ھەلوەشاندن، لێ ئەو بریارێن دژی ھەرێما کوردستان وەکی خوە ھێلان دەست کاری نەکر و بەردەوام بوون ل سەر سزادانا خەڵکێ کوردستانێ، ھندەک سزان ژی توندترکرن کو درێژە ب پراکتیزەکرنا حکومرانیا دەسھەلاتا سەنترالیزما رژێما بەعس دا خوە سەپاند و بریارێن تاک لایانە دان، چەمکێ فەدەرالییێ و شەراکەتێ ب پراکتیکی ھەلوەشاندن.
د وان چار سالان دا ھەرێما کوردستانێ راستی چەندین قەیران و شەرەکێ نەخوازراوێ مەزترین رێکخراوا تەروریستی یا داعش بوو. کو حوکومەتا ناڤەند نەھەر تنێ چەک و دراڤ بۆ ھەرێما کوردستانێ نەشاندن بەلکو ئەمبارگۆیا چەکی ژی دانە سەر پێشمەرگەی. کو بۆ وان گرنگ نەبوو گەر ھەرێما کوردستان ب تمامی کەڤیت و تەڤایا کەچێن کوردان ببنە کەنیزە د دەستێن چەکدارێن داعش دا.
ئەگەر رەفەراندوم نەھاتبا کرن عیراقێ چو جاران بژاردەیا رێکەڤتنێ ب کوردان نەددا بەلکو ب تنێ وان دخواست کورد رادەست بن، لەوما ھەر رێکەفتن و فرێکرنا ھەر دینارەکێ ژ بەغدایێ بۆ ھەرێما ھەیا سەر عیراقێ بین بەرھەمی رەفەراندۆمێ یە.
سەدەما رەفەراندومێ حکومەتا ناڤەند بریارا ھێرشکرنا سەر ھەرێما کوردستانێ دا؟
چاخێ صدام حسێن ھەشت ھەزار بارزانی بساخی بن ئاخکرین وی دەمی رەفەراندوم نەھاتبوو کرن.
چاخێ علی حسێن مەجید ھەلەبچە کیمیباران کری وی دەمی ژی رەەفراندوم نەھاتبوو کرن.
چاخێ صدام حسێن کورد برسی کرین چو تشت بۆ کوردان نە فرێکرین، ئارزوقە ل کوردان قەدەغەکری، وی دەمی ژی رەفەراندوم نەھاتبوو کرن.
چاخێ رژێمێن ئێک ل دیف ئێکێن عیراقێ خوینا کوردان حەلال دکری، ھەمی جورێن مرنێ ل سەر کوردان تاقی کرین (ئەنفالکرن، ساخی بن ئاخ کرن، سێدارەدان، ) وی دەمی ژی رەفەراندوم نەھاتبوو کرن.
چاخێ نوری مالکی ھێزا دیجلە بەرەڤ سنورێن ھەرێما کوردستانێ لڤاندی، خوەستی دژی پێشمەرگە یێ کوردستانێ شەری بکەت ل وی دەمی ژی ریەفەراندوم نەھاتبوو کرن.
بارزانی بۆ دەستبەرنەدانا ژ پوستێ سەرۆکاتیا ھەرێمێ بریارا ئەنجامدانا رەفەراندومێ دا؟
ئەمریکا و ھەر چوار ولاتێن داگیرکارێن کوردستانێ و ولاتێن دن کو دەسھەلات ھەیە ل عیراق ب ھەر مەرجەکی درازی بوون کو بارزانی بخوازیت، ھەیا ب بارزانی دگوت بۆ چار سالێن بھێن ژی دێ شەرعیەتێ دەین ب سەرۆکاتیا تە بۆ ھەرێمێ ب تنێ دەستا ژ رەفەراندومێ بەردە.
لێ بارزانی ب تەڤ جیھانێ گوت نەخێر ب گەلێ کوردستانێ گوت بەلێ، گووت: “ئەز خوە شەرمزارێ میللەتێ خوە ناکەم” و سەد سالە بندەستین و قوربانییێ دەین، تەمەت دەریایا ئەتلەس گەلێ کوردستان خوین دایە بۆ ئەڤرو ھێشتا تێر نەبون ب خوینا کوردان. نە پلە و پوست نە تەڤ دراڤێ جیھانێ جھێ رەفەراندومێ ناگریت،،
ئەلتەرناتیڤا رەفەراندومێ ب تنێ سەربەخوەیا کوردستانێ یە.
د راستی دا ئەو تومەتێن داینە پال رەفەراندومێ ھەمی دبێ بنەمابوون، ب تنێ بۆ ڤەشارتنا وان عەیب و کەتنێن خوە بوو، چونکە ولاتێن داگیرکار ب درێژاییا دیرۆکێ کورد مینا مروڤ نەدیتینە، ھەر دەرفەتا بۆ برەخسیت ژ دەست نادەن بۆ ژناڤبرنا نەژادێ کوردان، دلوڤانیێ ب زارۆکێن لاندکا دا ژی نابەن دێ ژناڤ بەن، ب دەستێ وان بیت ھەوایی ژی دێ ل سەر کوردان گرن، ئەو نا خوازن چو جارن کورد ھەست ب ھەبوونا خوە بکەن و ب ئازادی بژین، ھەر دخوازن کورد کولێن وان بن، چو ماف و یاسایان ب کوردان ب رەوا نابینن.
رەفەراندوم مەزترین دەستکەفت بوو ب درێژاییا دیرۆکا کوردان و راسترین و بوێرترین بریار بوو ژ ئالیێ سەرۆکاییا گەلێ کوردستانێ پشتی چەندین سالێن قوربانیدانێ ل عیراقا مەلک فەیسەلێ ئێکێ ھەیا صدام ب قرکرنا کوردان و عێراقا نوو ب پێشیلکرنا تەڤ بنەمایێن فەدەرالیێ کو ھەر عێراقا کەڤن بوو قوماشێ فەدەرالیێ د خوە ئالاندبوو.
