رەفەرەندوم و پارچەیێن دن یێن كوردستانێ
د ڤان ڕۆژێن داوی دا پرسا سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ و بڤێ یه‌کێ ڤه گرێدایی پرسا کوردێن ژ ده‌رڤه‌یێ وه‌لات تێ گۆتوبێژ کرن. پرسا سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ د قادا ناڤنه‌ته‌وی دا و هه‌روه‌ها ب ئاوایه‌ک فه‌رمی کو بالا جیهانێ بکشینه ب ڕه‌فه‌راندوما سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ د سالا 2017ێ بوو ڕۆژه‌ڤ و هه‌تا وه‌ک ئیرۆ تێ گۆتوبێژ کرن. بێ گومان ژ به‌ری ڕه‌فه‌راندومێ گه‌له‌ک هه‌ولدان هاتن کرن کو ژ بۆ زه‌مینه‌ک ژ ڕه‌فه‌راندومێ ڕه بێ ئاماده کرن. تایبه‌تی د سالا 2014ێ دا شه‌رێ ل باشوورێ کوردستانێ ل دژی رێكخستنا ته‌رۆرست یا ب ناڤێ داعشێ و بوویه‌رێن کو د ده‌ما شه‌ر دا هاتین پێش وه‌ک ئاماده‌بوونا زه‌مینه‌کی ژ بۆ ڕه‌فه‌راندومێ دهات دیتن.
هه‌روه‌ها د وێ ده‌مێ دا دپلۆماسیا کو کوردا بڕێڤه دبر و هه‌ڤدیتنێن د گه‌ل به‌رپرسێن وه‌لاتان دا به‌حسا سه‌رخوه‌بوونێ دهات کرن و په‌یامێن د ڤێ ده‌ربارێ دا دهاتن دایین هێڤیه‌ک ژ ئالیگرێن سه‌رخوه‌بوونێ ڕا په‌یدا کربوو. ده‌ما جارا یه‌که‌م سه‌رۆک بارزانی ل قه‌سرا سپی د هه‌ڤدینا د گه‌ل سه‌رۆکێ ئه‌مریکایێ دا به‌حسا سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ کری، هێڤیه‌ک مه‌ستر په‌یدا کر و ئه‌ڤ بوو ده‌ستپێکا هه‌ولدانێن سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ.
گه‌له‌ک ڤه‌کری پارتیا دەمۆكراتا كوردستانێ (پەدەکێ) و سەرۆك بارزانی سه‌رکێشییا پێڤاژۆیا کو کوردستانێ به‌ر ب ڕه‌فه‌راندومێ ڤه ببه دکر. ئالیێن دن ل باشوور تایبه‌تی یەكێتیا نشتمانیا كوردستانێ (یەنەک) گه‌له‌ک ب گه‌رمی خوه نێزیکی ڤێ یه‌کێ نه‌دکر. لێ سه‌رۆک بارزانی و پەدەکێ ب ئیسرار ڕه‌فه‌راندوم ئانین ڕۆژه‌ڤێ و ب بریارا پەرلەمانێ کوردستانێ ژی ڕه‌فه‌راندوم هاته ل دارخستن. مخابن هات دیتن کو جیهان ل سه‌ر سۆزا خوه نه‌سه‌کنی.
حكومەتا عیراقێ د گه‌ل هندهک ده‌وله‌تێن دن جاردن هه‌ولدانا داگیرکرنا باشوورێ کوردستانێ کر. ئیران د پرۆژه‌یا ژ نووڤه داکیرکرنا کوردستانێ دا ڕۆلێ سه‌ره‌که دله‌یزت. ئارتێشا عیراقێ د گه‌ل حه‌شدا شه‌عبی و ملیسێن ئیرانی د بن سه‌رۆکاتیا قاسمی دا، ئێریشێ کوردستانێ کرن. بێ گومان هه‌ڤالبه‌ندێن زھنیه‌تا داگیرکه‌ر یێن کورد ژی به‌شه‌ک ژ پلانا داگیرکرنا کوردستانێ دا ڕۆله‌ک بنگه‌هین دله‌یزتن.
ئیرانێ و حوکومه‌تا بەغدایێ د ڤێ پرۆژه‌یێ دا ترکیا ژی ئانیبوون ته‌نشتا خوه. ل گۆرا پرۆژه‌یێ، دا د دو سه‌نگه‌رێن بنگه‌هین دا ئێریشێ کوردان بکن. یه‌که‌م ژ باسكێ که‌رکووک و دویه‌م ژی ژ سحێلا.
ل ده‌ڤه‌را که‌رکووکێ یەنەکێ د گه‌ل پەکەکێ خیانه‌ته‌ک مه‌زن کرن و دگەل هێزێن ئیرانی و ملیسێن شیعه دا که‌رکووک داگیر کرن. هه‌تا پردێ هاتن. لێ هێزێن پێشمه‌رگه‌یێن گرێدایی پەدەکێ د گه‌ل ب هه‌زاران خوه‌به‌خشان به‌رخوه‌دانه‌ک دیرۆکی نیشاندان و ل ده‌ڤه‌را پردێ هێزێن داگیرکه‌ر راوەستاندن و ئه‌و شکاندن.
ل سحێلا پرۆژه ئه‌وبوو کو، ئێریشێ کوردا بکن و هه‌تا ده‌ڤه‌را پێشخابوور وه‌رن و ژ ئالیێ دن ڤه ترکیا ژی بکه‌ڤه ده‌ڤه‌را سنۆر و د گه‌ل ئارتێشا عیراقێ ده‌ریێ براهیم خه‌لیڵ ژی بگرن. ئه‌و زێده‌یی مه‌هه‌کی بوو، ترکیا ل ده‌ڤه‌را سنۆر د گه‌ل ئارتێشا عیراقێ ب ناڤێ ما‌ن‌ورەێن له‌شکه‌ری ئاماده‌بوونا ڤێ یه‌کێ دکر.
لێ وه‌ک ل پردێ، ل سحێلا ژی ب به‌رخوه‌دانا پێشمه‌رگه و تایبه‌تی قه‌هره‌مانیا پێشمه‌رگه‌یێن ڕۆژ پلانا دژمن هاته تێکدان و ل سحێلا دیرۆکه‌ک نووژه‌ن یا به‌رخوه‌دانا پێشمه‌رگه هاته نڤیساندن.
کوردستانێ، پەدەکێ و بارزانی ژ بۆ ڕه‌فه‌راندومێ ڕیسکه‌ک مه‌زن گرتن سه‌ر ملێ خوه و گاڤه‌ک دیرۆکی ئاڤێتن. د ده‌ما پێڤاژۆیا سه‌رخوه‌بوونێ دا، ده‌رڤه‌یێ کوردستانێ ب تایبه‌تی ل ئه‌ورۆپایێ ڕاوه‌ندا کورد پشتگریه‌ک مه‌زن دا بریارا ڕه‌فه‌راندوما سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ. چالاکیێن هێژا هاتن ل دارخستن. لێ مخابن ل به‌شین دن یێ کوردستانێ ب هه‌مان گه‌رمیێ پشتگریا ڕه‌فه‌راندومێ نه‌هات کرن.
ل باکورێ کوردستانێ ئالییێن کو پشتگری ددان ڕه‌فه‌راندومێ ل هه‌ولێر ئه‌نجاما ڕه‌فه‌راندومێ پیرۆز کرن. وه‌ک دن ل باکور ده‌نگ نه‌بوو. پەکەکە/هەدەپە ل دژی ڕه‌فه‌راندومێ بوون و ده‌نگ ژ وان ده‌رنه‌که‌ت و هندهک به‌رپرسێن هەدەپێ ب ئاوایه‌ک شه‌رمۆک داخوویانی ددان. ل دیاربه‌کر ئه‌و باژارێ کو سه‌مبۆلا ته‌ڤگه‌را کوردینیێ تێ زانین ، ئێڤارا کو ئه‌نجاما ڕه‌فه‌راندومێ هاته ئا‌شکه‌ره‌کرن، بێ ده‌نگ بوو. ته‌نێ ته‌ڤگه‌را جوانێن کوردستانێ ل دیاربه‌کرێ ده‌رکه‌تن کۆلانا و ب مه‌شه‌کی دا د بن ئالا کوردستانێ دا، ئه‌ڤ گاڤا دیرۆکی ل باشوورێ کوردستانێ هاتی ئاڤێتن پیرۆز کرن. وه‌ک دن ئاخا مری ل دیاربه‌کر و باژارێن دن ل سه‌ر کوردا هه‌بوو.
ل ڕۆژاڤایێ کوردستانێ ده‌ستهلاتا هه‌یی چالاکی قه‌ده‌خه کرن، لێ جاردن کوردێن ڕۆژاڤایێ کوردستانێ ب ده‌هان چالاکی ل دارخستن و ئه‌نجاما ڕه‌فه‌راندوما سه‌رخوه‌بوونێ پیرۆز کرن.
ئیرۆ ده‌ما کورد، ئالیێن سیاسی ده‌ردکه‌ڤن سه‌ر کانالێن ته‌له‌ڤزیۆنا یان ژی د مه‌دیا جڤاکی دا به‌حسا ڕه‌فه‌راندوما کوردستانێ دکن، گه‌ره‌ک د وێ پێڤاژۆیا سه‌خت دا به‌حسا هه‌لوه‌ستا ئالیێن سیاسی یێن کوردان ژی بکن. گه‌ره‌ک به‌حسا خیانه‌تێن هاتی کرن بکن، گه‌ره‌ک به‌حسا ڕێگرێن ڕێیا سه‌رخوه‌بوونێ بکن. هه‌تا پێڤاژۆیا ژ به‌ری ڕه‌فه‌راندومێ و هه‌لوه‌ستا هندهک ئالیان د ڕه‌فه‌راندومێ دا ب راستی ە دروستی نەھێتە نرخاندن پشتگریا سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ نابە خوه‌دیا واته‌یه‌کێ.
2020.09.22
نووچه/ئانالیز
ن. فرات
