زمان هەبوونا مە یە

نووها مرۆڤ دکاره‌ چه‌واله‌کا دیتنێن تیۆریک ل سه‌ر زمان و چالاکیێن کو ب زمان ڤه‌ گرێدایینه‌ بێژه‌، وان دیتنانا فۆرمۆله‌ بکه‌، شاهیک بکه‌، خوه‌شیک بکه‌. لێ د ڕه‌وشا مه‌ یا پراكتیک و شێنبه‌ر ده‌ ئه‌ڤ ژ بۆنا مله‌تێ کورد نه‌ پێوستیه‌که‌ سه‌ره‌که‌ یه‌. گه‌له‌ک زانیارێن ناڤنه‌ته‌وی و یێن مه‌ کوردان ژی ئه‌ڤ دیتنێن تیۆریک ژ هێلا فه‌لسه‌فی، له‌نگوستیک، کولتور و پسیکۆلۆژی ده‌ باش فۆرموله‌ کرنه‌. خویا یه‌ کو مله‌تێ کورد زێده‌ هایێ وی ژ گرنگییا وان دیتنێن تیۆریک قه‌ت چێنه‌بوویه‌. هنده‌ک ئه‌نته‌له‌کتوه‌لێن کوردان ئه‌ڤ دیتن و تیۆری ده‌م ده‌م شۆپاندنه‌، لێ د پراكتیکا سییاسه‌تا کوردان ده‌ ئه‌ڤ دیتن نه‌هاتنه‌ سه‌رفاندن، نه‌هاتنه‌ همبێزکرن. ئه‌ڤ دیتن نه‌بوونه‌ پرسه‌که‌ سه‌ره‌که‌ د چالاکیێن سیاسی ده‌. ژ خوه‌ ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ ژ ئاسیمیلاسیۆن و ئۆتۆ ئاسیمیلاسیۆن د جڤاکا کوردێن باکور ده‌ گهایه‌ ئاسته‌که‌ بلند. هه‌که‌ ب ڤێ ته‌مپۆیێ کورد ئاسیمیله‌ ببن، ئه‌مێ وه‌که‌ مله‌ت پێرگی مالکامباخیه‌که‌ مه‌زن ببن. وێ هه‌بوون و تونه‌بوونا مله‌تێ کورد ببه‌ مژاره‌که‌ بالکێش د نیقاشێن داگرکه‌رێن وه‌لاتێ مه‌ ده‌. ژ خوه‌ ل گۆرا وانا به‌رێ ژی کورد وه‌که‌ مله‌ت نیڤ تونه‌بوون، گاڤا کو زمان و کولتور ژی ژ ده‌ستێ مه‌ ده‌رکه‌ت، وێ گاڤێ ئه‌مێ وه‌که‌ کوردان فاتحایه‌که‌ ل سه‌ر کوردێن باکور بخوینن…د ڤێ پێڤاژۆیا ئاکتوئه‌ل ده‌ تاوانا ده‌وله‌تێن داگیرکه‌ر گه‌له‌کی مه‌زنه‌. ئه‌ڤ تێ زانین. د ڤر ده‌ قه‌ت شک تونه‌یه‌، دوو دلیبوون تونه‌یه‌. ئه‌ڤ ئالیه‌که‌ بوویه‌رێ یه‌. ژ خوه‌ په‌یورا ده‌وله‌تێن داگیرکه‌ر ل هه‌موو ده‌ڤه‌رێن دنیا یێ ژی ئه‌ڤه‌. لێ ما گه‌لۆ ئه‌م وه‌که‌ مله‌ت، وه‌که‌ ته‌ڤگه‌رێن سییاسی، وه‌که‌ ئه‌نته‌له‌کتوه‌لێن کورد، وه‌که‌ بازرگان و مالباتێن کورد، وه‌که‌ مه‌دیا کوردی قه‌ت گونه‌هێ مه‌ د ڤێ پرسگرێکێ ده‌ تونه‌یه‌؟د ڤێ پرسێ ده‌ دڤێ ئه‌م هنده‌کی ڕاوه‌ستن و خوه‌ داوشینن…هه‌که‌ د ڤێ ڕه‌وشا ئاکتوه‌ل ده‌ زمان و کولتورا مه‌ د ناڤا سیاسه‌ت و جڤاکا کوردان ده‌ قه‌لس که‌تبه‌، که‌تبه‌ به‌ر سکراتێ و کورد وه‌که‌ مله‌ت به‌رب تونه‌بوونه‌که‌ کولتوری ده‌ دچن، بێشک به‌رپرسێن ڤێ یه‌کێ سیاسه‌تێن کوردانه‌. سیاسه‌تێن کوردان، هه‌تا نووها نه‌بوونه‌ خوه‌دیێ سیاسه‌ته‌که‌ زمانی. پارت و ڕێخستنێن مه‌ ژ به‌ر کو هه‌رگاڤ قالا ڕزگارکرنا دنیایێ، ئه‌کۆلۆژ، سۆسیالزم، کاپیتالزم و ئه‌مپه‌ریالیزمێ کرنه‌، زمان و کولتورا خوه‌ ژبیر کرنه‌! ئان ژی ب بالداری نێزکی پرسا زمان و کولتورا خوه‌ نه‌بوونه‌. پرسا زمان و کولتور هه‌تا نووها ژ خوه‌ ڕه‌ نه‌کرنه‌ پرسه‌که‌ سه‌ره‌که‌، ئه‌و د که‌سایه‌تیا خوه‌ ده‌ نه‌سه‌رفاندنه‌، ژ خوه‌ ڕه‌ نه‌کرنه‌ وه‌که‌ پرسه‌که‌ ئه‌خلاقی، هه‌لوه‌ستێن خوه‌ د ڤێ مژارێ ده‌ ته‌بووت نه‌کرنه‌. وه‌که‌ سه‌رگێژان ته‌ڤگه‌ر کرنه‌. زمان و کولتورا کوردان ته‌نێ وه‌که‌ ئاموورێن پرۆپاگانده‌ بکار ئانینه‌، نه‌ وه‌که‌ پرسه‌که‌ مان و نه‌مانه‌.د پرسا زمان و کولتور ده‌ هه‌تا نووها هه‌ڤبه‌شیه‌که‌ کوردی ئاڤا نه‌بوویه‌. دڤێ ئه‌ڤ پرسگره‌ک ژ هه‌موو کوردان ڕه‌ باش وه‌ره‌ زه‌لال کرن.میناکێن وه‌که‌ یا کوردان ل دنیایێ پرن؛ ما وه‌ هه‌تا نووها قه‌ت بهستیه‌ کو فه‌له‌ستنییه‌کی، باسکه‌کی، ترکه‌ک، فارسه‌ک، عه‌ره‌به‌کی کو ب زمانێ خوه‌ نزان به‌ بوویه‌ پارلامه‌نته‌ر، شاره‌دار، سه‌رۆکێ سازیان، کۆمه‌لان و ڕێخستنێن سیاسی؟لێ د ناڤا سیاسه‌تا مه‌ کوردان ده‌ یێن کو زمانێ خوه‌ نزان بن، ئه‌و دبن هه‌ر تشت! دوورا ژی ئه‌م بێشه‌رم قالا گرنگیا زمان و کولتورا کوردی دکن! ئه‌و چ ده‌مه‌ ئه‌ڤ چ ده‌ورانه‌؟د ڕه‌وشا ئاکتوئه‌ل ده‌ کوردێن کو زمان و کولتورا خوه‌ ناس دکن، ژ هێلا سیاسی ده‌ مارژینال بوونه‌، یێن کو گوھ نادن زمان و کولتورا خوه‌ بوونه‌ خوه‌دی ده‌رفه‌ت، مه‌قام و بوونه‌ ناڤدار. ما نێ دڤیابوو کو ئه‌و ڕه‌وش به‌رۆڤاژی ببوویا؟ شاره‌زاهی د پرسا زمان و کولتورا کورد ده‌ دڤیابوو ببوویا تایبه‌تمه‌ندیه‌که‌ سه‌ره‌که‌ ژ بۆنا سیاسه‌تمه‌دارێن کوردان. لێ توورکێ سیاسه‌تمه‌دارێن مه‌ کوردان گه‌له‌ک جاران ڤالا یه‌. نه‌ ته‌نێ ڤالا یه‌ ڤنگیڤالا یه‌!ب قاسی کو مله‌تێ مه‌ هه‌تا نووها گوه دده‌ سیاسه‌تمه‌داره‌کی جانباز، ڤالا و شۆڤمه‌ن، هه‌که‌ مه‌ وه‌که‌ مله‌ت گوه دابایا نڤیسکاره‌کی کورد، هونه‌رمه‌نده‌کی کورد، هه‌لبه‌ستڤانه‌کی کورد، ده‌رویشه‌ک کورد، وێ ڕه‌وشا مه‌ نه‌ ئه‌ڤقاسی مالکامباخی بانا. دبه‌ کو مه‌ کوردان ناسناما خوە وه‌که‌ مله‌ت بێتر ناسکربانا. مافێن خوه‌ یێن نه‌ته‌وی مه‌ باشتر ناسکربانا. ئه‌مێ ب که‌دکارێ زمانێ خوه‌ ڕه‌ خوه‌دی ل زمان و کولتورا خوه‌ باشتر ده‌رکه‌تانا، مه‌ یێ ڕوومه‌تا خوه‌ یا نه‌ته‌وی د هه‌ر واری ده‌ هینا بلندتر کربانا…ئه‌ز باش دزانم کو زمان و کولتور بێ سیاسه‌ت ژی نابه‌. ئه‌م ژی سیاسه‌تمه‌دارن. و دڤێ مرۆڤ ڕێزێ ژ سیاسه‌تێ ژی ڕه‌ بگره‌. ئه‌ز د ڤێ پرسێ ده‌ ڕەخنێ نه‌ ل ته‌ڤاهیا سیاسه‌تێ دکم. ئه‌ز ب بالداری سیاسه‌تا شاش ڕه‌خنه‌ دکم! دیسا ئه‌ز باش دزانم کو پرسا زمان و کولتور بێیی سیاسه‌ته‌که‌ خوه‌دی ڕێگه‌ز، ته‌بووت و کورده‌وار باش نایێ چاره‌سه‌رکرن…ڤێجا ئاکتۆرێن سیاسی دڤێ باش زانبن کو زمان و کولتور ژ بۆنا مله‌ته‌کی وه‌که‌ کوردان پرسا مان و نه‌مانێ یه‌. وه‌لات وه‌که‌ جۆگرافیا ژ خوه‌ یا کوردانه‌. کورد ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ ب گرسه‌یی دژین. ئه‌ڤ تشته‌کی ئۆبژه‌کتیفه‌. چیا، چه‌م، نه‌وال، گووهه‌ر، دار، ته‌یرک و تلوور ژ خوه‌ ناڤێ وانا ب کوردی یه‌. کورد د ڤێ جۆگرافیا یێ ده‌ خوه‌دیێ زمان و کولتورا خوه‌ نه‌ ژی. ڕاستا ڕاستا ئه‌ڤ جۆگرافیا ب زمان و کولتورا کورد ژی دبه‌ یا کوردان، ل ده‌رڤه‌یی ڤێ ڕاستیێ ئه‌م دزانن کو ب سه‌دان ده‌وله‌ت و شارستانی یێن بیانی هاتنه‌ کوردستانێ و وندا بوونه‌. نووها ناڤێ وانا ژی نه‌ما تێ بیرا که‌سی. یێن کو د جهێ خوه‌ ده‌ مانه‌ کوردن، مله‌تێ کورده‌، زمان و کولتورا کوردا یه‌.گاڤا کو زمان و کولتور ژ ده‌ستێ مه‌ چوو، وێ ب وه‌ختێ ڕه‌ وه‌لات ژی ب هه‌مان ئۆخرێ ده‌ هه‌ره‌.ژ به‌ر ڤان سه‌ده‌مێن به‌ربچاڤ دڤێ ئه‌م بێحجه‌ت، بێ چه‌لۆخواریبوون، بێ دیتنێن ڕێزبه‌ر، بێیی فردکێن پۆستمۆده‌رنیزمێ کورد ببن نه‌ته‌وە ژ بۆنا خوه‌. ئانگۆ خوه‌دی ل هه‌بوونا خوه‌ یا نه‌ته‌وی ده‌رکه‌ڤن. د ڤێ پێڤاژۆیێ ده‌ هه‌موو کورد په‌یوردارن. ئه‌ز دوبارا دکم؛ هه‌موو کورد! هه‌موو کورد دڤێ ل ڤێ پێڤاژۆیا کوردیبوونێ خوه‌دی ده‌رکه‌ڤن. هه‌موو کورد دڤێ ڤێ پێڤاژۆیا کوردیبوونێ د سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن ڕێخستنی ڕه‌ بگرن. هه‌لوه‌ستا مه‌ دڤێ نه‌ته‌وی به‌، نه‌ ته‌نێ به‌رژه‌وه‌ندیێن ڕێخستنا مه‌ به‌.هه‌که‌ ئه‌م کورد ب هه‌ڤدوو ڕه‌ گهان ڤێ قۆناغێ، وێ فه‌ره‌جا ڕزگاربوونێ ل زمان، کولتور و سییاسه‌تا مه‌ ژی زوو هلێ…شەرەفخان جزیری24.09.2018