قرکرنا گەلێ دێرسیم و بیرانینەک
ئیبراهیم گوچلو
به‌ری ۸٥ سالان (٤ێ گولانا ۱۹۳۷)، سه‌رۆکێ ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست یێ دیکتاتۆر ئەتاترک و سه‌رله‌شکه‌ر فه‌وزی چاکماک، ژ بۆنا کو ل دژی ده‌رسیمێ ئێریشه‌کا له‌شکه‌ری پێک بینن، بریار گرتن.
گرێدایی ئه‌ڤێ بریارا دژمناتیا نه‌ته‌وه‌یا کورد، ده‌وله‌تا ترک ب له‌شکه‌رێ خوه د ۱۲ێ گولانا ۱۹۳۷ێ دا ده‌رسیما ئۆتۆنۆم داگیر کر.
د بریارا ئەتاترک و سه‌رله‌شکه‌ر فه‌وزی چاکماک ده دهات گۆتن:
- گه‌لێ هه‌رێمێ دڤێ بێ جڤاندن و ژ بۆ ده‌ڤه‌ره‌کا دن بێ ڤەگوهاستن، د ڤێ ئۆپه‌راسیۆنێ دا، هێزێن له‌شکه‌ری دێ بگرن سه‌ر گوندان، دێ هەم چه‌کان بجڤینن و هەم ژی ب ڤێ فرسه‌ندێ که‌سێن کو هاتنه جڤاندن بهێنە ڤەگوهاستن”.
- هه‌گه‌ر ئه‌م ته‌نێ ب ئێریشێ قیما خوه بینن، دێ چاڤکانییێن سه‌رهلدانێ د شوونا خوه دا بمینن. لۆما پێوسته، ئه‌و که‌سێن کو چه‌ک ب کارئانینه و بکارتینن دڤێ ئه‌م د جهدا وان ژناڤ ببن، گوندان ب ته‌ڤاهی هلوه‌شینن و مالباتێن وان دوور بێخین”.
ئه‌ڤ بریار ژی دیار دکه کو ل ده‌رسیمێ سه‌رهلدانه‌کا نه‌ته‌وه‌یی یا چه‌کدار نینە. ده‌وله‌تا ترک دخوازه ب هه‌ر ئاوایی ده‌رسیمێ و گه‌لێ ده‌رسیمێ ژ هۆلێ راکه.
ده‌وله‌تێ ل گۆر وێ بریارێ پلانا خوە دەست پێ کر:
۱- د ده‌ستپێکێ دا چه‌کێن گه‌لێ ده‌رسیمێ جڤاندن.
۲- پشت را ژی، ژ بۆنا کو بریارا خوه جیبجی بکن گه‌له‌ک ده‌رسیمی مه‌جبور کرن ببن له‌شکه‌ر. ب ڤی ئاوایی خستن بن کۆنترۆلا خوه‌دا.
۳- ئه‌و که‌سێن ره‌وشه‌نبیر، سه‌رۆک عه‌شیر و سه‌رۆک ئۆلدار، ئاخا، به‌گ، جڤاندن، پەیوه‌ندیێن وان ب هه‌ڤ را و ب مالباتێ وان را قه‌تاندن. پشت را ژی ئه‌و سورگونی رۆژاڤا باژارێن ترکان کرن.
٤- ده‌وله‌تێ پشتی ئه‌ڤ کارێن خوه پێک ئانین، حه‌ره‌که‌تا ژناڤبرن و قرکرنا گه‌لێ ده‌رسیمێ ده‌ست پێ کر. فه‌رقه‌ک نه‌خستن ناڤبه‌ینا چو ده‌رسیمییەکی، هه‌ر ده‌رسیمییه‌ک کووشتن و قرکرن.
دنیایێ ژ ڤێ قرکرنا گه‌لێ ده‌رسیمێ را، وه‌ک هه‌ر قرکرنێن کوردان یێن بوری، چاڤێن خوه گرتن. ل هه‌مبه‌ری ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست یا ترک نه‌ته‌وه‌یێن یه‌کگرتی و پلاتفۆرمێن دن یێن ئینسانی یێن دنیایێ ژ جهێن خوه نه‌لڤین. ژ قرکرنارا گه‌لێ کورد و گه‌لێ مه یێ ده‌رسیمێ تا بوون شه‌ریک.
قرکرنا گه‌لێ ده‌رسیمێ به‌شه‌ک ژ سیاسه‌تا ترک یا ژناڤبرنا نەتەوەیا کورد بوو. ئه‌ڤ پێڤاژۆ، ب ئاڤابوونا ده‌وله‌تا ترک یا که‌مالیست ب ئینکارکرنا نه‌ته‌وه‌یا کورد ده‌ست پێ کر، د سالا ۱۹۲۱ێ دا ب شکاندنا به‌رخوه‌دانا قۆچگیرییێ، قرکرنا سالا ۱۹۲٥ێ، قرکرنا ئاگریێ-زیلانێ، د ۱۹۳۷-۳۸ئان ب قرکرنا دێرسمێ به‌رده‌وام کر. ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست یا ترک، هه‌موو گوند، باژار، وارێن به‌رخوه‌دانا نه‌ته‌وه‌یا کورد یه‌ک ب یه‌ک هاتن ژاناڤبرن و هاتن داگیر کرن.
واته‌یا بیرانینا ژه‌نۆسیدان…
هێژا شه‌یموس ئۆزه‌نگین ده‌ربارێ واته‌یا بیرانینا ژه‌نۆسیدان دا و هه‌لوه‌ستا ده‌رسیمیان گه‌له‌ک نێرینێن زه‌لال بەر چاڤ کرنە. ئه‌ز ژی به‌شه‌ک ژ نێرینێن وی د وەشینم. له‌ورا تشته‌کی کو ئه‌ز ل سەر زێده بکم نینە.
هێژا شه‌یموس ئۆزه‌نگین دبێژه: “بیرانینا ژه‌نۆسیدان، ژ بۆنا کو جاره‌ک دن نه‌یێن دووباره‌کرن، دڤێ ده‌رکه‌ڤه ئاسته‌ک زانستییێ و نه‌یێن ژبیر کرن!
“ژه‌نۆسیدا ده‌رسمێ، تام عەکسێ ڤێ رۆله‌کی پر خه‌راب لیستییه.
“نشته‌جهێن ده‌رسمێ (کوردێن عه‌له‌وی یێن ده‌رسمێ) ئه‌ڤ ژه‌نۆسید ده‌رنه‌خستنه ئاسته‌ک زانستییێ و ب نه‌ته‌وه‌بوونا خوه ڤه گرێ نه‌دانه.
“ئۆلا خوه، ژ نه‌ته‌وه‌تییا خوه، چاندا خوه و ئاخا خوه قوەتر کرنه. ته‌نێ ب ئۆلێ ڤه گرێدانه. لێ تایبه‌تییا ئۆلا خوه ژی ژ بیر کرنه و بوونه ئه‌سیرێ کلیجێ ئیسلامێ و عه‌لی.
“کوردێن عه‌له‌وی یێن ده‌رسمێ، بوونه حه‌یرانێ کوژه‌رێن خوه، د مالێن خوه دا پۆسته‌رێ کوژه‌رێن خوه هلاویستنە و ئه‌و وه‌ک “که‌سه‌کی پێشڤه‌روو” دیتینه و خوه ب ڤێ خاپاندینه.
“ژ بۆنا کو جاره‌ک دن ژه‌نۆسیده‌ک ب ڤی ره‌نگی چێنه‌به، ژه‌نۆسیدا ده‌رسمێ ده‌رنه‌خستنه ئاسته‌ک زانستییێ و د بیردانکا دیرۆکی دا قه‌ید نه‌کرنه. تام عەکسێ وێ ژ بۆنا کو ژبیر بکن هه‌ول دانه کو ژبیر بکن و ژ کوژه‌رێن خوه حه‌ز بکن، جاره‌ک دن ژه‌نۆسید دوباره نابه.
“گه‌لێ ده‌رسیمێ باوه‌ر کرنه کو ئەتاترک و جمهوورییه‌تا ترکان لایێقی وانە و وێ وان بپارێزه. لێ فه‌رمانا ده‌رسمێ نانینه بیرا خوه.
“…… ئیرۆ، ده‌رسمی، ب قاسی کو ژ کوردێن مسلمان نه‌فره‌تێ دکن، ژ جمهوورییه‌تا ترکان، ژ که‌مالیستان نه‌فره‌تێ ناکن!
“ل ده‌رسمێ به‌رخوه‌دان چێنه‌بوویه. ل ده‌رسمێ ژه‌نۆسیده‌ک پیلانکری، ب قانوون و یاسایان هاتییه مه‌شاندن.
“ده‌رسمییێن کو ژ به‌ر قرکرنێ ره‌ڤییانه چیا، ده‌وله‌تێ ئه‌و وه‌ک „سه‌رهلدان“ێ دایه نیشان و ژه‌نۆسیدا خوه مه‌شاندییه.
“دڤێ د ناڤ گه‌لێ مه یێ ده‌رسیمێ دا ئه‌ڤ زهنیه‌تە بێ گوهه‌رتن.”
ئه‌ز ژی پشتی کو به‌شداری جڤینا داوی یا بیرانینا سه‌رۆکێ کوردستانێ سه‌یید ڕزا و شه‌هیدێن ژه‌نۆسیدا ده‌رسیمێ، ئه‌ز ژی د وێ نێرینێ دا مه کو دڤێ گه‌لێ مه یێ ده‌رسیمێ و ب تایبه‌تی ژی سیاسه‌تڤان و ره‌وشه‌نبیرێن ده‌رسیمێ ئه‌ڤێ زهنیه‌تا خوه بگوهه‌رن.
بیرانینه‌که دن یا ب پرسگرێک
ل ده‌رسیمێ هه‌ر سال ب ڤێ زیهنیه‌تێ ژه‌نۆسیدا ده‌رسیمێ تێ ب بیرانین.
ئیسال ژی جڤین، ل به‌ر په‌یکه‌رێ سه‌رۆکێ کوردستانێ سه‌یید رزا هات ل دارخستن. هه‌زار مخابن ب ترکی ده‌ست پێ کر، دۆماند. وێ ده‌مێ من ده‌نگێ خوه بلند کر کو “سه‌یید رزا، هه‌ڤالێن وی، شەهیدێن ده‌رسیمێ نه ترک بوون. ترکان ئه‌و کووشتن. ب کوردی، ب کوردیا زازاکی دڤێ هوون قسه بکن و شهیدێن ده‌رسیمێ ب بیربینن”
لێ دیاره کو هه‌لوه‌ستا من به‌س بالا چه‌ند ئینسانێن جوان کشاند. ب من را ئه‌له‌قه‌دار بوون. ب ترکی ئاخاڤتنا خوە بەردەوام کر.
ل سه‌ر ناڤێ پەکەکە/هەدەپێ میتهات سانجار هاتبوو، ده‌ما کو من ئه‌و ل ور دیت، وێ ده‌مێ جن هاتن سه‌رێ من و ئه‌ز دین بووم. من جاره‌کا دن بریار دا کو ل سه‌ر ناڤێ کوردان دژمنێن کوردان د مه‌یدانێ دا نه.
وه‌ک تێ زانین میتهات سانجار گه‌له‌ک جاران هارتیە نڤیساندن و وی ب خوه ژی د مه‌جلیسا ترکان دا دیار کریه کو سەرده‌ما رژیما دیکتاتۆریا ئەتاترک، گه‌له‌ک ده‌مۆکراتیک بوویه. یانی گۆری باوه‌ریا وی قرکرنا ده‌رسیمیان و ته‌ڤایی کوردان ره‌وا یه و د جهدایه.
ئه‌و که‌سێ که‌مالیستپارێز و ئاتاترکحه‌زکه‌ر تێ ژ بۆنا قه‌رکرنا ده‌رسیمیان و سه‌رۆکێ کوردستانێ سه‌یید رزا و هه‌ڤالێن وی یێن هاتنه دارڤه‌کرن و شه‌هیدێن ده‌رسیمێ قسه دکه. ب ترکی قسه دکه. ب خوه ژی نه کوردە و عه‌ره‌به.
هه‌زار هاوار چ هاتیه سه‌رێ مه کوردان!!!
د بیرانینان دا و د هه‌موو پارڤه‌کرنا ده‌رسیمیان دا قرکرن و ژه‌نۆسید ژ ئالیێ کی/کێ ڤه چێبوویه نایێ دیار کرن.
من د ده‌ستپێکێ دا دیار کر، قرقرنا گه‌لێ مه یێ کورد و ده‌رسیمی ب بریارا سه‌رۆککۆمارێ دیکتاتۆر یێ ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست یا ترک ئەتاترک پێک هات.
هه‌زار مخابن یێن کو قرکرنا ده‌رسیمێ ب بیرتینن پارتیا ئەتاترک جەهەپە، پارتیا که‌مالیست هەدەپە و ڤه‌رسیۆنێن دن یێن که‌ماڵیست و چه‌پن. بێگوومان ئه‌و ژی نکارن قاتلێن ده‌رسیمێ دیار بکن. دیار ژی نه‌بوون، ئه‌و خال دیسا تاری ما.
دیاربه‌کیر
2022.05.06
