د ناڤبەنا ئۆل و زمان دا گه‌له‌ک پێوه‌ندیێن جڤاکی، دیرۆکی، فه‌لسه‌فی و کولتوری هه‌نه. نه ته‌نێ ئۆلا ئیسلامێ لێ به‌لێ هه‌موو ئۆلێن سه‌ماوی خوه‌دی دیتین و فه‌لسه‌فه‌یاکه هه‌بوونێ نه. هه‌موو ئۆل خوه‌دیێ دیتنه‌کێ ل سه‌ر مرۆڤ و دنیایێ نه. ل گۆری فه‌لسه‌فا خوه، ئۆل دنیایا کو هه‌یه ژ نوو دا سازدکه. ئه‌م دزانن کو ژ بۆنا وانا ته‌نێ خوه‌دایه‌ک هه‌یه. باوه‌ریا ئۆلێن سه‌ماوی ب هه‌مان خوه‌دایی هه‌یه. خوه‌دا ئه‌م هه‌موو ئافراندنه، دبێژن. ل گۆری هه‌موو ئۆلێن سه‌ماوی مرۆڤ ژ هێلا خوه‌دا دا هاتنه ئافراندن. هلبه‌ت دنیا ژی ولۆ یه.
ئانگۆ مرۆڤ و دنیا به‌رهه‌مێن خوه‌دا نه. پاشه‌رۆژا وانا د ده‌ستێ خوه‌دا دا یه. خوه‌دا به‌رپرسێ هه‌موو بوویه‌رێن ل دنیایێ یه، هه‌موو تشت د ده‌ستێ وی دا نه. یێن کو داخوازێن خوه‌دا بجھ نه‌ینن، ئان ل دژ ده‌رکه‌ڤن خوه‌دا وانا ب ئاگرێ جه‌هنه‌مێ جه‌زا دکه…
ژێده‌رکێن ئۆلی، ته‌ورات، ئ̇نجیل و قوران ژ مه ڕه ولۆ دبێژن…
مرۆڤ دکاره ڤێ باوه‌ری و فه‌لسه‌فێ ژ گه‌له‌ک ئالیان ڤە ڕه‌خنه بکه لێ هەلبه‌ت ئه‌ڤ مژاره‌کا دنه…
گاڤا کو مرۆڤ ل سۆسیۆلۆژی و فۆرماسیۆنا ئۆلێن ڕۆژهلاتا ناڤین هوور و کوور دبه، ڕاستیه‌کا دیرۆکی ده‌ردکه‌ڤه مقابلی جڤاکێ؛ گه‌لێن ئاری ئۆلا زه‌رده‌شتیێ پێشده برن، گه‌لێن سه‌متیک وه‌که ئیسرالییان خوه ل دۆرا جهووتیێ، ئارامییان خوه ل دۆرا مه‌سیحیتی و عه‌ره‌بان ژی خوه ل دۆرا مسلمانتیێ کۆمکرن. پاشی ژی ژ خوه ڕا هه‌ڤالبه‌ند ل دنیایێ پەیدا کرن…
پشتی کو مسلمانتی د ناڤا گه‌لێن ڕۆژهلاتا ناڤین دا ب دارێ زۆرێ و ڕێبازێن تالان و داگیرکه‌ریێ پێشده چوو، ئۆلا زه‌رده‌شت و مه‌سیحی لاواز بوون. هه‌ر چقاس مه‌سیحییێن ئه‌وروپا هنده‌ک ده‌مان خوه‌ستن کو ب ڕێیا داگیرکه‌ری و تالانێ سه‌روه‌ریا ئۆلا مه‌سیحی ژ نوو دا سازبکن ژی، ب ده‌مێ ڕا ئه‌و بسه‌رنه‌کتن. ئیسرائیلییان ژی چ جاران ده‌ست ژ ئۆلا خوه به‌رنه‌دان و عه‌ره‌بان ژی پرانیا گه‌لێن ڕۆژهلاتا ناڤین کرن مسلمان. ئیرۆ ژی عه‌ره‌ب، ترک و فارس دخوازن ب هه‌مان مه‌به‌ستێ ئۆلا ئیسلامێ بره‌ڤێ ببن. ئانگۆ ئۆلا ئیسلامێ بخن بن خزمه‌تا ده‌وله‌ت و نه‌ته‌وا خوه…ئه‌و ب تایبه‌ت ل سه‌ر خه‌تا ده‌وله‌تپه‌ره‌ستیا عه‌ره‌ب، ترک و فارسان سیاسه‌تێ دکن…
تێ زانین کو گه‌له‌ک كادرۆیێن سیاسی یێن کوردان ب فه‌لسه‌فه و کولتورا چه‌پتیێ مه‌زن بوون. ڤان كادرۆیان زێدە گوگ نه‌دان پرسێن ئۆلی. ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ د پرسێن ئۆلی دا مافێ نه‌ته‌وی و کولتوری چ بوون، لێکۆلینێن ب ڕێکووپێک د ڤێ مژارێ ده نه‌هاتن کرن. د مژارێن ئۆلی دا كادرۆیێن کوردان نه‌زان مان. ئه‌ڤ مژار ژ خێرنه‌خوازان، سه‌خته‌کاران و جانبازان ڕا هاته به‌ردان. وانا ژی هه‌سپێ خوه ل گۆرا بیردۆزیا خوه به‌زاندن. پرانیا وانا ژی ماف و حوقوقێ مسلمانتیێ بنپێکرن و ناسیۆنالیزما سه‌رده‌ستان به‌رز کرن.
هه‌تا هنده‌کان ژ وانا قالا سه‌نته‌رێن ترکی- ئیسلامی، عه‌ره‌بی – ئیسلامی، فارسی-ئیسلامی دکرن و کوردێن کو خزمه‌تێن مه‌زن ژ بۆنا مسلمانتیێ کربوون ژ خوه ڕا کرن کوله، وه‌لاتێ وانا ژی داگیرکرن. هه‌ر مله‌ته‌کی مسلمانتییه‌ک ل گۆری خوه سازکرن. د پراكتیکا خوه دا وه‌لاتێن کو مسلمان بوون ل دژی مافێ کوردان یێن نه‌ته‌وی ده‌رکه‌تن، لێ وانا ب خوه ژ ده‌وله‌تێن نه‌ته‌وی ئاڤاکرن، سازیێن خوه ئاڤاکرن، زمانێ خوه پێشده برن، کولتورا خوه ژی پاراستن…
باشه، ل گۆرا فه‌لسه‌فه و حوقوقا ئیسلامێ مافێ زمان و نه‌ته‌وان چ بوو؟
ب کورتی ئه‌م ببێژن؛ هه‌موو مرۆڤ، نه‌ته‌و، ئه‌شیر، باڤک، دار و به‌ر، ئاژال و ئاڤ، چیا و نه‌وال به‌رهه‌مێن خوه‌دا نه. ژێده‌رکێن ئیسلامی وسا دبێژن. ل گۆر ئایه‌تێن قورئانا خوه‌دا هه‌موو مرۆڤان جودا ئافراندبوو. زمان، ڕه‌نگ و ئه‌تنیسیتا وانا به‌رهه‌ما خوه‌دا بوو. ئایه‌تێن قورانێ ڤان دیتنان ب زه‌لال بەرچاڤ دكن. دبێژن، خوه‌دا مرۆڤ جودا ئافراندنه. جودابوونا د ناڤا مرۆڤان ده ئیرادا خوه‌دا ب خوه بوو. هه‌که خوه‌دا بخوه‌ستا مرۆڤ هه‌موو ب یه‌ک زمانی باخڤن، وه‌که یه‌ک قه‌ومی ته‌ڤگه‌ر بکن، وێ چاخێ ژی هه‌موو مرۆڤ ب یه‌ک ڕه‌نگی وێ بهاتانا ئافراندن. وی ب خوه دکاربوو د ده‌ستپێکا دیرۆکا ئافراندنا مرۆڤان دا ئه‌ڤ یه‌کتی سازکربانا. لێ ئه‌م دزانن کو مرۆڤ ل سه‌ر ڕوووێ دنیایێ جودا هاتنه ئافراندن. چما؟ ل گۆرا قورانێ؛ ژ بۆنا کو هه‌ڤدوو ناس بکن! که‌ڤنه‌شۆپی، کولتور و زمانێ هه‌ڤدوو فێر ببن. وه‌که کو تێ زانین جودابوونا مرۆڤ، زمان و ئه‌تنیسیته به‌رهه‌مێن خوه‌دا بوون.
ب کورتی ژێده‌رکێن ئیسلامی مافێ هه‌موو مرۆڤێن مسلمان وه‌که هه‌ڤ دپارێزن، وانا وه‌که هه‌ڤدوو دنرخینن، قالا برایه‌تیا مسلمانان دکن لێ ئۆلدارێ ترک، فارس و عه‌ره‌ب ته‌نێ مافێ خوه یێن نه‌ته‌وی دپارێزن و مله‌تێ کورد ژی دخوازن بدن ژبیرکرن! هه‌تا وی مله‌تێ كەڤنار ژناڤ ببن. خوه‌ستن هه‌رگاڤ کوردان ئاسیمیله بکن. ئانگۆ مسلمانتیا وانا د پراكتیک دا شۆفینی بوو، نه‌ژاتپه‌ره‌ست بوو، ده‌وله‌تپه‌ره‌ست بوو. وانا فه‌لسه‌فا سه‌رده‌ستان ددا مه‌شاندن و ئه‌و ته‌نێ ژ خوه ڕه بوون. لێ گاڤا کو پرس دهاتە سه‌ر کوردان، ئه‌و سه‌رده‌ستێن ڕۆژهلاتا ناڤین مسلمانتیا خوه ژبیر دکرن.
ئه‌و هه‌تا نووها چ جارا نه‌بوونه مسلمانێن ته‌بووت و دادوه‌ر! ئه‌و، مسلمانێن کو نه مسلمان بوون! ئه‌و ژی وه‌که چه‌پێن کو نه چه‌پ بوون! وه‌که ده‌مۆکراتێن کو نه ده‌مۆکراتبوون! د پراكتیکا خوه دا نه جڤاکا وانا و نه ژی ده‌وله‌تێن وانا ماف و حوقوقێ ئیسلامێ نه‌دمه‌شاندن. ئانگۆ ل گۆرا ئۆلا ئیسلامێ ئه‌و منافق بوون. میناک؛ ل سه‌ر دۆزا فه‌له‌ستینێ مسلمانێن ترک، عه‌ره‌ب و فارس ڕۆندکان دبارینن و ل سه‌ر کوردان ژی بۆمبا دبارینن! مافێ فه‌له‌ستنییان کو ده‌وله‌تا خوه ئاڤا بکن هه‌یه لێ مافێ کوردان و ده‌وله‌تاڤاکرنێ نینە، مافێ فه‌له‌ستینیان کو زمانێ دایکا خوه په‌روه‌رده ببن هه‌یه لێ مافێ نه‌ڤیێن سەلاحەدینێ ئه‌یووبی کو ب زمانێ خوه په‌روه‌رده ببن نینە! ئانگۆ مافێ په‌روه‌ردێ ب زمانێ سەلاحەدینێ ئه‌یوبی نینە! سەلاحەدینە کو قودس ژ خاچپه‌ره‌ستان ڕزگارکربوو، یه‌کێتییا مسلمانان سازکربوو، مسلمانێن ترک، فارس و عه‌ره‌ب مافێ په‌روه‌رده ب زمانێ سەلاحەدین ژ کوردان ڕا زێده دبینن!
ئێ دێ وه‌ره کوفور نه‌به لۆ!
لێ دیسا ژی کورد کوفور نه‌بوو نه. ئه‌م ئیرۆ دیسا دۆزا براتی و وه‌کهه‌ڤیێ دکن. مسلمانتیا ڕاست ئیرۆ کورد دپارێزن؛ ما هه‌تا نووها مه زمانێ چ مله‌تان قه‌ده‌خه کریه؟ ما هه‌تا نووها مه ئاخا تو وه‌لاتی داگیرکریه؟ ما کوردان هه‌تا نووها نه‌ژاتپەرستی ل دژبه‌ری مله‌تێن جیران کرنه؟ مه هه‌تا نووها ب ته‌نێ دۆزا مافێ خوه یێن هه‌ڤبه‌ش کریه. به‌لێ، کوردان ئه‌ڤ کریه! بلا دنیا هه‌موو زانبه کو کورد وه‌که نه‌ته‌و نه کێمی چ مله‌تانه. چ مافێ وانا هه‌بن، ئه‌م ژی دۆزا وان مافان دکن. زمانێ مه ژی مافێ مه یه! ناسناما مه یه! هه‌بوونا مه یه!
ئه‌م کورد، مافێ زمانێ خوه ژ جیرانێن خوه یێن مسلمان دخوازن! هه‌که مسلمانتی هه‌به، ئه‌و مافه‌که ڕه‌وا یه، هه‌که نینە ژی، دیسا ئه‌م دۆزا په‌روه‌ردێ ب زمانێ خوه دکن!
شه‌ره‌فخان جزیری
2019.06/26
