پرسگرێكا ئەرمەنستان و تورکیا و ئازەربایجان

نڤێسینا: نەوزاد بەرواری

وەکی خویایە پرسگرێكا د ناڤبەرا تورکیا و ئەرمەنستانێ دا پرسگرێكەك گەلەک ژ مێژەیە.

ژان ماری کارزو، نڤیسكارا پەرتوکا ئەرمەنستان د سالا 1915ێ دا دنڤێسیە:  د مێژویا ئال عوسمانیا دا 24 جارا ئەرمەنی کومەلکوژ کرینە و 2377072  کەس ئەرمەن کوشتینە. یەك ژ  شاهدێن كۆمكوژیا ئەرمەنا كو ئەو بخوە د دەما بوویەرێ دا ئامادەبوو، نەعیم بەگ، د بیرەوەریێن خوە دا دنڤیسیە: من بخوە دیت كا چاوە ل كۆمكوژیا سالا 1915ێ گەنجەکێ ئەرمەن ئینا بەری بسوژن لەشێ وی دابەر خەنجەرا و پاشی ئاڤێتە ناڤ ئاگری و سوت و ل دیف وی را ئەرمەنەکێ دی ئینا بەری بکوژن شیشکەکا ئاسنی د ناڤ ئاگری دا سۆر کر و  پاشی چاڤێن وی پێ ئینان دەر و کوشت.

 رەوشا گەلێ ئەرمەن ل سەر دەما ئمپراتوریا عوسمانی دا گەلەک دژوار و نەخوەش بوو ل سالا 1878 هەتا سالا 1923ێ  سێ كۆمكوژین  مەزن و ئاشکرا دژی ئەرمەنا کرن  وی چاخی هندی تورک شیای ئەرمەن کوشتن و ژمارەکا مەزن ژی کوچبەری سوریێ کرن.  مەرەما  تورکیێ ئەو بو کو نفشێ ئەرمەنی ل تورکیێ نەهێلە.  دیسان هەژمارەکا  گەلەك  ژی  کوچبەری ئەرمەنستانا بن دەستێ رووسی بوەن.

 ژبیر نەکەین کو ئازەربایجانی تم و تم خوە ب تورک زانیە و د زەمانێ سوفیەت دا تایبەت د ساڵێن 1915 هەتا 1944 تورکیێ گەلەك ھەول دا کو  ئەو نەتەوێن بنیات تورکن بینیتەڤە بن دەسهەلاتاخوە وەکی؛ تاتارستان، تورکمەنستان، کرگیزیا و کازاخستان.   د ناڤ ڤان گەلان دا تاتار و ئازەریا گەلەك پتر، ژ هەمیا زێدەتر،  حەز دکر ڤەگەرن بن دەسهەلاتا  عوسمانیا و تورکیا. تاتارا هەتا ب ئاشکرایی د شەرێ جیهانیێ دوێ دا پشتەڤانیا  ئەڵمانیا کر، بەس پشتی سەرکەتنا سوفیەت ل سەر ئەڵمانیا، ستالین تاتار ژ سەدێ 80 کوچبەری کۆمارێن ئاسیایی وەك؛ کازخستان و ئوزبەکستان … کرن. ل ھەمبەر ڤێ كریارا ستالین ئازەربایجان خوە بێ دەنگ کر.

 ئەڤ شەرێ د ناڤ بەرا ئەرمەنستان و ئازربایجان دا، ب ڕاستی شەرەکە  کو تورکیایێ دەست پێ کری،  بەس ب ئازەربایجانێ دكە، بێی تورکیا ئازەربایجان نە دوێرا خوە ل ئەرمەنستان بدە.    سەدەما وێ ژی ئەوە كو ژ لایێ دپلوماسی ڤە ئەرمەنستان  کاریە پێهنگاڤێن باش بەر ب پێش پاڤێژە،  د ڤان 10نسالێن داویێ دا گەلەك ژ دەولەتان دان ب کۆمکوژیا ئەرمەنا دانایە.

  لێ ئەردۆگان  ڕێکەکا ناسیونالیستی مەترسیدار گرتیە پێش و تەحەملا چ دوژمنێن کەڤن ئان نوو ل دەوروبەرێن خوە ناکە، وەکی چاوە ب کردارێن شوفینی و هوڤاتی کوردا  ل باکورێ کوردستانێ دکوژە و زیندانی دكە و هەر وەسا ل روژئاڤایێ كوردستانێ ژی عەفرینێ و سەرێکانیێ و گرێسپی داگیر دکە. ڕوژانە بومبەبارانا دەڤەرا باشوورێ كوردستانێ دکە و دەڤەرەك بەرفرەھ ژ باشوورێ كوردستانێ داگیر کریە.  ئەردۆگان بڤی  ئاوایی دخوازە   بیروباوەرێن پانتورکیزم بهێز بێخە، و هەکە بو بچتە سەری ئمپرتوریا مەزنا عوسمانی  دانیتەڤە.  لێ پرسیار ئەڤە؛ ل گۆر هەل و مەرجێن ئیرو و هەبونا دەولەتێن ژ تورکیا ب هێزتر و خودان بەرژەوەندی د ناڤچەیێ دا، تورک و ئەردۆگان دکارن بگەهنە خەونا خوە؟

   هەبونا سەرۆککومارەکێ وەکی ترامپ کو هندە بەرژەوەندیێن کەسایەتی و بازرگانی ل گەل ئەردۆگانی و ماڵباتا وی و نەچالاكبوونا ناتۆ و ئاریشەیا کۆچبەرا  ژ بۆ تورکیا و ئەردۆگانی هاریکار بونە، لەوما هەتا نوها یا بو چویە سەر.  ئەردۆگان ژی،  ژ بو گەهەشتن ب مەرەما خوە،  ڤان کاودانا بکار دئینە. ئەردۆگان وەکی ڕوڤیە هەتا  ڤی چاخی باش لەیستیە.

 د سالا  2006ێ دا پەرلمانێ تورکیێ داخواز ژ ماڵباتێن ئەرمەنی کر ل دور هەڤ کوم ببین و گەنگەشەیا وێ  زولم و ستەما ل ئەرمەنا هاتیە کرن چارەسەر بكن، هەلبەت ب پێشنیار و گڤاشتنێن ئەڵمانیایێ  ئەڤ پێشنیار ژلایێ تورکاڤە هاتە کرن و یەکەمین جڤین   ل پێشبەری ژن و دایکێن ئەرمەنی و تورک ل ئیروانێ هاتەکرن بهاریکایا پەرلمان و حکومەتا ئەڵمان،  بریار  بوو 25 ھەتا  2005.09.27ێ کونفرانسێ ناڤنەتەوەیی  ئەرمەنی  ل ستەنبولێ  دەست ب كارێ خوە بكە و تێدا ئاریشەێن دناڤ بەرا تورکیا و ئەرمەنستانێ دا بھێنە گەنگەشە کرن و  بگەهنە چارەسەریێ، لێ پشتی دەمەک کورت وەزارەتا داد یا تورکیێ رۆژا دەستپێكرنا کونفرانسێ هەلوەشاند  و د داخویانیەکێ دا گوتی ئەڤ کونفرانسە نابە چێ ببە چونکی دژی بوچونێن حوکومەتا تورکیێ یە.

 تشتێ هەری بالکێش ئەوە كو تورکان یەكێتیەكا خورت ل هەمبەر بیانیا دا هەیە هەر چەند بزانن  حزبا حاکم خەلەتەژی هەنە، لێ ل هەمبەر بیانیا دا  یەك دەستن. نمونە ل هێرشا روژئاڤا دا هەمی حزبێن تورک ل گەل ئەردۆگان  بوون هەر وەسا د شەرێ ئازربایجان و ئەرمەنستانێ دا ژی  هەمی ل گەڵ بوچونێن ئەردۆگانی نە.