نڤێسینا: نەوزاد بەرواری
وەکی خویایە پرسگرێكا د ناڤبەرا تورکیا و ئەرمەنستانێ دا پرسگرێكەك گەلەک ژ مێژەیە.
ژان ماری کارزو، نڤیسكارا پەرتوکا ئەرمەنستان د سالا 1915ێ دا دنڤێسیە: د مێژویا ئال عوسمانیا دا 24 جارا ئەرمەنی کومەلکوژ کرینە و 2377072 کەس ئەرمەن کوشتینە. یەك ژ شاهدێن كۆمكوژیا ئەرمەنا كو ئەو بخوە د دەما بوویەرێ دا ئامادەبوو، نەعیم بەگ، د بیرەوەریێن خوە دا دنڤیسیە: من بخوە دیت كا چاوە ل كۆمكوژیا سالا 1915ێ گەنجەکێ ئەرمەن ئینا بەری بسوژن لەشێ وی دابەر خەنجەرا و پاشی ئاڤێتە ناڤ ئاگری و سوت و ل دیف وی را ئەرمەنەکێ دی ئینا بەری بکوژن شیشکەکا ئاسنی د ناڤ ئاگری دا سۆر کر و پاشی چاڤێن وی پێ ئینان دەر و کوشت.
رەوشا گەلێ ئەرمەن ل سەر دەما ئمپراتوریا عوسمانی دا گەلەک دژوار و نەخوەش بوو ل سالا 1878 هەتا سالا 1923ێ سێ كۆمكوژین مەزن و ئاشکرا دژی ئەرمەنا کرن وی چاخی هندی تورک شیای ئەرمەن کوشتن و ژمارەکا مەزن ژی کوچبەری سوریێ کرن. مەرەما تورکیێ ئەو بو کو نفشێ ئەرمەنی ل تورکیێ نەهێلە. دیسان هەژمارەکا گەلەك ژی کوچبەری ئەرمەنستانا بن دەستێ رووسی بوەن.
ژبیر نەکەین کو ئازەربایجانی تم و تم خوە ب تورک زانیە و د زەمانێ سوفیەت دا تایبەت د ساڵێن 1915 هەتا 1944 تورکیێ گەلەك ھەول دا کو ئەو نەتەوێن بنیات تورکن بینیتەڤە بن دەسهەلاتاخوە وەکی؛ تاتارستان، تورکمەنستان، کرگیزیا و کازاخستان. د ناڤ ڤان گەلان دا تاتار و ئازەریا گەلەك پتر، ژ هەمیا زێدەتر، حەز دکر ڤەگەرن بن دەسهەلاتا عوسمانیا و تورکیا. تاتارا هەتا ب ئاشکرایی د شەرێ جیهانیێ دوێ دا پشتەڤانیا ئەڵمانیا کر، بەس پشتی سەرکەتنا سوفیەت ل سەر ئەڵمانیا، ستالین تاتار ژ سەدێ 80 کوچبەری کۆمارێن ئاسیایی وەك؛ کازخستان و ئوزبەکستان … کرن. ل ھەمبەر ڤێ كریارا ستالین ئازەربایجان خوە بێ دەنگ کر.
ئەڤ شەرێ د ناڤ بەرا ئەرمەنستان و ئازربایجان دا، ب ڕاستی شەرەکە کو تورکیایێ دەست پێ کری، بەس ب ئازەربایجانێ دكە، بێی تورکیا ئازەربایجان نە دوێرا خوە ل ئەرمەنستان بدە. سەدەما وێ ژی ئەوە كو ژ لایێ دپلوماسی ڤە ئەرمەنستان کاریە پێهنگاڤێن باش بەر ب پێش پاڤێژە، د ڤان 10نسالێن داویێ دا گەلەك ژ دەولەتان دان ب کۆمکوژیا ئەرمەنا دانایە.
لێ ئەردۆگان ڕێکەکا ناسیونالیستی مەترسیدار گرتیە پێش و تەحەملا چ دوژمنێن کەڤن ئان نوو ل دەوروبەرێن خوە ناکە، وەکی چاوە ب کردارێن شوفینی و هوڤاتی کوردا ل باکورێ کوردستانێ دکوژە و زیندانی دكە و هەر وەسا ل روژئاڤایێ كوردستانێ ژی عەفرینێ و سەرێکانیێ و گرێسپی داگیر دکە. ڕوژانە بومبەبارانا دەڤەرا باشوورێ كوردستانێ دکە و دەڤەرەك بەرفرەھ ژ باشوورێ كوردستانێ داگیر کریە. ئەردۆگان بڤی ئاوایی دخوازە بیروباوەرێن پانتورکیزم بهێز بێخە، و هەکە بو بچتە سەری ئمپرتوریا مەزنا عوسمانی دانیتەڤە. لێ پرسیار ئەڤە؛ ل گۆر هەل و مەرجێن ئیرو و هەبونا دەولەتێن ژ تورکیا ب هێزتر و خودان بەرژەوەندی د ناڤچەیێ دا، تورک و ئەردۆگان دکارن بگەهنە خەونا خوە؟
هەبونا سەرۆککومارەکێ وەکی ترامپ کو هندە بەرژەوەندیێن کەسایەتی و بازرگانی ل گەل ئەردۆگانی و ماڵباتا وی و نەچالاكبوونا ناتۆ و ئاریشەیا کۆچبەرا ژ بۆ تورکیا و ئەردۆگانی هاریکار بونە، لەوما هەتا نوها یا بو چویە سەر. ئەردۆگان ژی، ژ بو گەهەشتن ب مەرەما خوە، ڤان کاودانا بکار دئینە. ئەردۆگان وەکی ڕوڤیە هەتا ڤی چاخی باش لەیستیە.
د سالا 2006ێ دا پەرلمانێ تورکیێ داخواز ژ ماڵباتێن ئەرمەنی کر ل دور هەڤ کوم ببین و گەنگەشەیا وێ زولم و ستەما ل ئەرمەنا هاتیە کرن چارەسەر بكن، هەلبەت ب پێشنیار و گڤاشتنێن ئەڵمانیایێ ئەڤ پێشنیار ژلایێ تورکاڤە هاتە کرن و یەکەمین جڤین ل پێشبەری ژن و دایکێن ئەرمەنی و تورک ل ئیروانێ هاتەکرن بهاریکایا پەرلمان و حکومەتا ئەڵمان، بریار بوو 25 ھەتا 2005.09.27ێ کونفرانسێ ناڤنەتەوەیی ئەرمەنی ل ستەنبولێ دەست ب كارێ خوە بكە و تێدا ئاریشەێن دناڤ بەرا تورکیا و ئەرمەنستانێ دا بھێنە گەنگەشە کرن و بگەهنە چارەسەریێ، لێ پشتی دەمەک کورت وەزارەتا داد یا تورکیێ رۆژا دەستپێكرنا کونفرانسێ هەلوەشاند و د داخویانیەکێ دا گوتی ئەڤ کونفرانسە نابە چێ ببە چونکی دژی بوچونێن حوکومەتا تورکیێ یە.
تشتێ هەری بالکێش ئەوە كو تورکان یەكێتیەكا خورت ل هەمبەر بیانیا دا هەیە هەر چەند بزانن حزبا حاکم خەلەتەژی هەنە، لێ ل هەمبەر بیانیا دا یەك دەستن. نمونە ل هێرشا روژئاڤا دا هەمی حزبێن تورک ل گەل ئەردۆگان بوون هەر وەسا د شەرێ ئازربایجان و ئەرمەنستانێ دا ژی هەمی ل گەڵ بوچونێن ئەردۆگانی نە.
