یه‌کێ گولانێ، 1ێ گولانێ ڕۆژا کارکه‌ر یێن جیهانێ یه. ئه‌ڤ سالڤه‌گه‌ر د 1ێ گولانێ دا تێ پیرۆزکرن.
د سه‌دسالا 19ئان دا، ل ئه‌ورۆپا و ئه‌مه‌ریکا، کارکه‌ر و که‌دکار د ڕه‌وشه‌کا گەلەك زه‌حمه‌ت دا بوون. ئه‌ڤ زه‌حمه‌تی ژی به‌له‌نگازی و هه‌ژاربوونا وان بوو. د کارێن پاشکه‌تی دا یێن ل دژی ته‌ندورستیا مرۆڤان، ڕۆژانه 15-16 سەعه‌تان دخه‌بتین. د گه‌ل ڤێ یه‌کێ دا ژی، هه‌قده‌ستێ کارکه‌ران، جارنا تێرا خوارنا وان ژی نه دکر. د وێ ده‌مێ دا، کارکه‌ر ژ زانه‌بوون و ڕێخستنیێ دووربوون ئانكو رێخستن و سەندیكایێن وان نەبوون. نزانبوون مافێن خوه یێن مرۆڤاهی بپارێزن. د سه‌دسالا 19ئان دا، ب پێشکه‌تنا بورژوازیێ را، ته‌کنۆلۆژیا ژی پێشدکه ڤه. كارەب تێ که‌شفکرن. ئه‌ڤ پێشکه‌نێن ته‌کنیکی، به‌رهه‌مان زێده‌دکه. ئێدی پێوستی ب هه‌ژمارا کارکه‌ران یا زێده نامینه. د ڤێ ڕه‌وشێ دا، د ناڤبه‌را کارکه‌ران دا، بێكاری زێدە دبه و د وارێ ئابۆری دا، هه‌قده‌ستا کارکه‌ران کێم دبه. کارکه‌ر ل هه‌مبه‌ری ماکینی و ته‌کنۆلۆژیایێ دبن دژمن. ئه‌ڤ دژمناهی ب ئاوایه‌کی زه‌لال ل ئینگلته‌را ب چالاکیان ده‌ستپێدکه و ل جیهانێ به‌لاڤ دبه. ئێدی کارکه‌ر چاره‌سه‌ریێ د ژناڤبرنا ته‌کنۆلۆژیێ دا دبینن. لێ به‌لێ، پێشکه‌تنا کارکه‌ران ل سه‌ر بنگه‌هێن زانستی و فه‌لسه‌فی ده‌ستپێدکه. ئه‌ڤ پێشکه‌تن ب خوه ڕه ڕێخستنا ده‌رتینه هۆلێ و ژ ناڤا ڕه‌فێن کارکه‌ران ڕێڤه‌برێن ته‌کۆشینێ ده‌ردکه‌ڤن. ب ڤان ڕێڤه‌بریان ڕه هێزا وان برێخستن دبه
دیرۆکا سالڤه‌گه‌را یه‌کێ گولانێ
د سالا 1884ێ دا، کارکه‌ران دیتن کو چه‌کا وان یا هه‌ری مه‌زن، ڕێخستنبوونا وانه ئانكو خوە دناڤ رێخستن و سەندیكایان دا رێكبخن و ب رێیا ئاڤاكرنا وان سەندیكایان داخوازا مافێن خوە بكن. یه‌کێتیا کارکه‌رێن ناڤنه‌ته‌وی و فه‌ده‌راسیۆنا کارکه‌ران یا ئه‌مه‌ریکایێ ھاتن ئاڤاكرن و ژ ده‌ستهلاتدارێن بورجووازی داخوازکرن، کو سەعەتێن کاری یێن ڕۆژانه ببن هه‌شت سەعەت و ئه‌ڤ یه‌ک پێوسته هه‌تا دو سالان جیبجی ببە.
پشتی ئه‌ڤ ده‌مێ کو کارکه‌ران ده‌ستنیشانکربوون ب داوی دبه، د 4ێ گولانا سالا 1886ێ دا ل باژارێ ئەمریكایێ شیكاگۆ، ژ ئالیێ سه‌ندیکایا کارکه‌ران ڤه ل مه‌یدانا هایمه‌رتێ میتینگه‌ک هاته ل دارخستن. د میتینگێ دا هه‌موو ڕێخستنێن کارکه‌ر و که‌دکار به‌شداربوون. 80 هه‌زار کارکه‌ر ب ته‌ڤی مالباتێن خوه ڤە ب بریار و ب جۆشه‌کا مه‌زن میتنگێن خوه ب دیماھیل ئینان. لێ به‌لێ د داویا چالاکیان دا، پارێزڤانێن نه‌ته‌وی یێن ده‌وله‌تێ، خوه‌پێشاندێرا ددن به‌ر فیشه‌کان. د ئه‌نجامێ دا 6 که‌س ژیانا خوه ژ ده‌ست ددن. ل دژی ڤێ بویه‌رێ، ڕۆژا دن، خوەپیشاندانێن بەرفرەھ چی دبن. د ڤان بویه‌رێ دا ژی، که‌سه‌کێ تێكدەر، بۆمبه‌یه‌کێ داڤێژه ناڤ پۆلیسان، د ئه‌نجامێ دا پۆلیسه‌ک برینداردبه. ل دژی ڤێ یەكێ پارێزڤانێن ده‌وله‌تێ هه‌ر ده‌ڤه‌رێ بۆمبه‌باران دکن. ب سه‌دان کارکه‌ر تێنه بنچاڤکرن. وه‌که به‌رپرسیارێن ڤێ چالاکیێ 4 ڕێڤه‌بریێن کارکه‌ران تێنه گرتن و ب ده‌ستی هه‌مان هێزان تێنه سێدارەدا. ئه‌ڤ هه‌ر چار ڕێڤه‌بر ئەلبه‌رت پارسۆنیس، ئاوگوست سپه‌س، خورج ئه‌نگه‌ل و ئەدۆلف فیشهه‌ر بوون. به‌ری کو ئەڤ ھەر چوار رێڤەبرێن كاركەران بھێنە سێدارەدان، سپەس و پارسۆنیس وها دبێژن: “ئیرۆ وه ده‌نگێ مه فه‌تساند، لێ به‌لێ ده‌نگێن هێشتا مه‌زن و بهێزتر دێ بلند ببن. ده‌نگێ گه‌ل دێ خوه بده بهیستن. ئه‌ڤ گۆتنێن وان د دیرۆکێ دا هاتنە نەخشاندن.
سه‌ندیکایا کارکه‌ران یێن ئەمریكایێ د کۆنگره‌یا خوه یا 1888ێ دا یا ل سانت لوسێ بیار دا كو هه‌تا دەمێ كاركرنێ ببە 8 سەعەت وه‌ره قه‌بوولکرن، ئه‌و دێ ھەرسال د یه‌کێ گولانێ دا خوەپیشاندانان و میتنگان پێکبینن. د سالا 1889 دا، ل پاریسێ جڤینا ئینته‌رناسیۆنال یا دویه‌م هاته لدارخستن. د ڤێ جڤینێ دا ژی، ڕۆژا 1ێ گولانێ وه‌کی ڕۆژا کارکه‌رێن جیهانێ هاته ئیعلانکرن. ژ وێ ڕۆژێ و پێڤه، کارکه‌ر یێن جیهانێ ب تێکۆشین و چالاکیێن خوه، هێشتا پتر د ڕووپه‌لێن دیرۆکێ دا جهدگرن. سلۆگانا/شیعارێ ڤێ ڕۆژێ کو هه‌ر سال جاره‌که تێ دوباره‌کرن ئه‌ڤه، “کارکه‌رێن جیهانێ یەكبگرن”.
ب ڤی ئاوایی 1ێ گولانێ ژ بۆ کارکه‌ران بوو جه‌ژنه‌ک یه‌کێتی و پشتگریێ.
ویكیپێدیا
