چەند بوویەرێن گرنگ ژ ژیانا سیاسیا نورەدین زازا
ئه‌ز دێ ب چه‌ند مالکان ژ هه‌لبه‌ستا باڤێ خوه مه‌لا ئه‌حـمه‌دێ نامی ده‌ست ب نڤیسا خوه بکم. نامه‌یه‌ک ب ڕه‌نگێ هه‌لبه‌ستێ، ل سه‌ر زمانێ من هاتیه هووناندن و ژ دكتور نووره‌دین زازا ڕا هاتبوو هنارتن بۆ لۆزان، سویسرا.
ژ بۆ ئاپێ من نووره‌دین زازا ڕا
ژ بۆ ئاپێ من نووره‌دین دلۆڤان
هه‌رۆ سه‌د حـاته‌م و کاویس ب قوربان
سلاڤان ئه‌ز ب گولاڤێ دنۆسم
ب لێڤێن خوه دو ده‌ستێن ته دبۆسم
ل بەیروتێ تو مایی، یان ل پاریس
بژی ئاپۆ ب ڤان ڕۆژێن جوانی
بژی دیسە بژی ئاپۆ توو کانی
مشۆ مه ئه‌ز ل زانستێ مه سامی
ل ته پرسێ دکێ باڤێ من نامی
ئه‌ز دێ هنده‌کێ ب له‌ز و به‌ز ل سه‌ر هندەك بوویه‌رێن گرنگ د به‌شه‌کی ژ ژیانا سیاسی یا در. نوره‌دین زازا ده ڕاوه‌ستم، وه‌ک شاهده‌کی چالاکڤان د وان بوویه‌ران دا.
۱-نووره‌دین و دامه‌زراندنا پارتیێ:
پشتی تمام کرنا خوه‌ندنێ ل سویسرا نوره‌دین ڤه‌گه‌ریا وه‌لێت، و ل باژارێ شامێ فیرما زازا یا بازرگانیا ده‌رمانان ڤه‌کر و ده‌رمانێن وه‌لاتێن سویسرا و فه‌ره‌نسا دئینان و ل وه‌لاتێن سوریا، لبنان و ئوردنێ دفرۆتن.
ڤێجا ژ بۆ کارێن خوه یێن بازرگانییا ده‌رمانان گه‌له‌ک سه‌ره‌دانێن دۆکتۆر بۆ باژارێ حه‌له‌بێ چێدبوون، د ڤان سه‌ره‌دانان دا ب هندەك ئه‌ندامێن کۆمیتا ناڤه‌ندی یا پارتیێ ڕا (پارتیا دەمۆكرتا كورد ل سوریێ) دجڤییا.
گه‌له‌ک جڤین ل شامێ و حه‌له‌بێ ب دۆکتۆرا هاتن چێکرن و د داویێ دا هاته ڕازیکرن
کۆ ببه ئه‌ندامێ پارتیێ و پشتی ئه‌ندامیتیێ ب ده‌نگدانا ب ته‌ڤایییا ئه‌ندامێن کۆمیتا ناڤه‌ندی بریار هات ستاندن کۆ دۆکتۆر ببه سه‌رۆکێ پارتیێ.
تا وی چاخی ناڤێ پارتیێ، پارتیا ده‌مۆکراتا کوردستانێ (پارتیا دەموكرات كوردستانا سوریێ) بوو و یه‌که‌مین ئارمانجا وێ یا گرنگ ڕزگارکرن و یه‌کیتیا کوردستانێ بوو.
ب هاتنا دۆکتۆر و سه‌رۆکاتیا وی ژ پارتیێ ڕه و ب بریارا گشتی یا ئه‌ندامێن کۆمیتا ناڤه‌ندی ناڤێ پارتیێ بوو پارتیا ده‌مۆکراتا کورد ل سووریێ و پارتی د وارێ سیاسی، جڤاکی و تۆره‌ڤانیێ ده ب گاڤێن مه‌زن ب پێشڤه چوو و بوو ڕێخستنه‌ک گه‌لێری یا پر ب هێز.
د وێ ده‌مێ ده چه‌ند ڕێخستنێن سیاسی و تۆره‌ڤانی ل وه‌لێت خه‌بات دکرن وه‌که جڤاتا یه‌کیتیا خۆرتێن ده‌مۆکرات ئێن کورد ل سووریێ، پارتیا ئازادی، ته‌ڤگه‌را وه‌لاتپارێزێن کورد کۆ بێترین ئه‌ندامێن وێ به‌رپرسیار بوون د جڤاتا خۆیبوونێ ده و جه‌معیه‌ت ئحیائه ئه‌ل- سه‌قافه ئه‌ل- کوردییه (جڤاتا نووژه‌نیا چاندا کوردی)
در. زازا ب چالاکی و ب دان و ستاندنان هشت کۆ ئه‌و ڕێخستن جھێن خوه د ناڤا پارتیێ ده بگرن.
۲- گرتنا پارتیێ:
د 12ته‌باخا سالا 1960 دا پارتی هاته گرتن، ئانكو ئه‌ندامێن به‌رپرسیار ژ سه‌رۆک تا یێن هه‌رێمان هاتن گرتن، ئه‌ز یه‌ک ژ وان گرتیان بووم.
گرتییێن پارتیێ ل پێشبه‌ری دادگه‌ها حه‌له‌بێ هاتن ئاماده کرن. هه‌ڤالێ یه‌که‌مین یێ ل به‌ر دادگه‌ها حه‌له‌بێ ئاماده بووبوو سه‌رۆکێ پارتیێ در. نووره‌دین بوو.
ده‌ما ژ دادگه‌هێ هاته هۆلا کۆ گرتی لێ بوون، به‌رێ خوه دا هه‌ڤالان و گۆت: پرسا یه‌که‌مین یا سه‌رۆکێ دادگه‌هێ ژ من ئه‌ڤ بوو:
بۆ چ پارتی هاتیه دامه‌زراندن و ئارمانج و داخوازێن وێ چ نه؟
من د به‌رسڤا خوه ده وه‌ها گۆتیه:
پارتیا ده‌مۆکراتا کورد ل سووریێ، ژ بۆ پاراستنا گه‌لێ کورد ژ وندابوونێ هاتیه دامه‌زراندن و دۆزا مافێن وی یێن سیاسی، جڤاکی و چاندی دکه و هلانینا سیاسه‌تا نژادپه‌ره‌ستیێ ژ سه‌ر ملێ گه‌لێ کورد دکه.
پشتی وێ گرتیێن پارتیێ هاتن هنارتن بۆ زیندانا مه‌زێ ل شامێ. ل زیندانێ هندەك ناکۆکی د ناڤبه‌را گرتیان دا ڕوودابوو و ب وێ سه‌ده‌مێ گرتی بووبوون دو به‌ش.
گه‌له‌ک گه‌نگه‌شه ده‌ربارێ ڤان بوویه‌ران دا ڕوودابوون و هێشتا ژی ڕوو ددن و مه‌به‌ست ژێ ئه‌و بوو کۆ دۆکتۆر ب وان تشتانۆکان ڕووسار بکن، لێ ل گۆر کۆ ئه‌ز ب وان بوویه‌ران ئاگادار بووم، ژ به‌ر کۆ ئه‌ز به‌شدارێ گه‌له‌ک ژ وان بوویه‌ران بووم یان ژ که‌سێن ڕاستگۆیان ئاگاهدار بووم و ئانها دخوازم وان که‌له‌گۆتنان ژ وه خاندەڤانێن برێز ڕا زه‌لال بکم.
هاته گۆتن کۆ در. زازا د دادگه‌هێ ده گۆتیه کوردستان خه‌یاله، ده‌ربارێ ڤێ بوویه‌رێ دۆکتۆر دگۆت:
باشه، د ڕۆژا ئیرۆ دا کانێ کوردستان؟ خه‌یاله‌که!! لێ ئه‌ز دبێژم: خه‌یال دبه ڕاستیه‌ک. ڤێجا دڤێ ب خه‌باتێ و فداکاریێ وێ خه‌یالێ بکن ڕاستیه‌ک، هنگی ڕاستیا کوردستانێ تێ ڕۆژه‌ڤێ و مه‌به‌ستا من ژ وێ گۆتنێ ئه‌ڤ بوو، نه تشته‌کی دی بوو.
لێ مخابن تا ڕۆژا ئیرۆ ژی هندەك که‌س هه‌نه دخوازن خه‌باتا دۆکتۆر یا ب ڕوومه‌ت بن په‌رده بکن و کێماسیان ژ دیرۆکا وی یا سیاسی ڕه په‌یده بکن، ده‌ما دبێژن:
نووره‌دین دخوه‌ست پارتیێ بکه جڤاته‌که خه‌یری (جمعية خيرية ). جڤاته‌که خێرخوازیێ.
ته‌نێ ئه‌ز دکارم ژ وان که‌سان ڕا ببێژم کۆ ئه‌ڤ یه‌کا هان دووری ڕاستیێ یه. خه‌بات، چالاکی و ڕاپۆرا کۆ دۆکتۆر ل زیندانا مه‌زێ پێشکێشی دادگه‌ها له‌شکه‌ری یا بلند ل شامێ و مه‌ساجا کۆ ژ زیندانێ ڕێکربوو بۆ سه‌رۆکێ کۆمارا عه‌ره‌بی یا هه‌ڤگرتی ب موناسه‌به‌تا دانینا ده‌ستوورا دایم ژ کۆمارێ ڕا و تێده دۆزا مافێن گه‌لێ کورد ل سووریێ کربوو، ئه‌ڤ ب ته‌ڤایی وێ به‌رسڤا هه‌ری ڕاست به ژ وان قال و قیلان ڕا.
مه‌ساج ژی ئه‌ڤه:
سه‌رۆکێ کۆمارا عه‌ربی یا هه‌ڤگرتی ل قاهیرێ.
هێڤیا مه ژ وه هه‌یه کۆ د ده‌ستوورا دایم ده بدن خویانیکرن کۆ وه‌لاتیێن کورد ل سووریا وه‌ک گه‌لێ کورد بێ هه‌سباندن و مافێن وی یێن نه‌ته‌وی بێن پاراستن.
ئه‌و ڕاپۆر و مه‌ساج و کار و خه‌باتا زازا ژێ ڕا بوونه پاشمێر و به‌ره‌ڤانیا وی دکن.
یه‌که‌مین جار من ئه‌و ڕاپۆر و مه‌ساج ژ زمانێ عه‌ره‌بی وه‌رگه‌راندن زمانێ کوردی و د پرتووکا خوه یا ب ناڤێ (دیمه‌نێن ژ دیرۆکا وندا) دا وه‌شاندنه.
۳-چالاکیێن دۆکتۆر ل زیندانا مه‌زێ دا.
1- سه‌رۆکێ پارتیێ در. زازا، داخوازژ هه‌ڤالێن کۆ ب کوردی دخوینن و دنڤیسن کر، گه‌ره‌که هه‌ڤالێن خوه یێن ب کوردێ نه‌خوه‌ندا، وان هینی خوه‌ندنا کوردی بکن.
2- دۆکتۆر ب تەنا خوە ڕۆژنامه‌که ده‌ستنڤیس، ب کوردی و ب تیپێن لاتینی ده‌رێخست و ل هه‌ڤالێن د زیندانێ ده هات به‌لاڤکرن و ب شادی هات خوه‌ندن. لێ مخابن ژ یه‌ک هه‌ژمارێ پێ ڤه نه‌هات وه‌شاندن، ژ به‌ر کۆ کارگێرێ زیندانێ پێ ئاگادار بووبوو و ب وێ به‌هانێ گه‌له‌ک چاڤسۆری ل دۆکتۆر هاتن کرن.
پشتی هه‌وقاس گرتن و نەفی كرن بۆ وه‌لاتێ ئوردنێ پاشی ل چیایێ درووزان. در. نووره‌دین نامه‌یه‌ک هنارته باشوورێ کوردستانێ و تێ دا داخواز کر کۆ ڕێ پێ بدن دا ژیانا خوه ل کوردستانێ به‌رده‌وام بکه و تێ دا دگۆت:
ئه‌ز ب ھێسانی دکارم بچم ئه‌ورۆپا، لێ ناخوازم دووری وه‌لاتێ خوه بکه‌ڤم، ئۆمیدا من ئه‌وه کۆ ل سه‌ر ئاخا وی و د بن ئاسمانێ وی ده بژیم و تێ دا بمرم.
مخابن ئۆمیدا وی ب جھ نه‌هات و ل په‌نابه‌ریێ چوو به‌ر دلۆڤانیا خوه‌دێ.
هه‌ڤپه‌یڤین
من ئه‌ڤ هه‌ردو هه‌ڤپه‌یڤین د ده‌مه‌کێ دا ب ڤان هه‌ردو به‌رپرسیارێن بلند یێن پارتیێ، ئاپۆ ئۆسمان سه‌بری و برێز ڕه‌شید حه‌مۆ ڕا کربوون و ل ڤێرێ ئەز دخوازم وان تێبینیێن ژ هه‌ڤ جودا ده‌رباری ژیانا سیاسیا زازا ده بدم خویانی کرن:
ئاپۆ ئۆسمان سه‌بری دگۆت:
در. نووره‌دین. د هه‌موو واران دا، د دادگه‌هێ دا و به‌ری وێ و د په‌ی ڕا ژی، هه‌ر و هه‌ر ل سه‌ر ڕاستیێ بوو، زاناکی تێگهشتی بوو، لێ مخابن زوو نه‌هات ناسکرن.
برێز ڕه‌شید حه‌مۆ دگۆت:
در. نووره‌دین گه‌له‌ک دۆست و هه‌ڤال بوو، وه‌لاتپه‌روه‌ر بوو، ژ مله‌ت و وه‌لاتێ خوه پر هه‌ز دکر و ب مێرانی ڕامان و بیر و باوه‌ریێن خوه دگۆتن، ئۆمیدا وی یا هه‌ری مه‌زن ئه‌و بوو کۆ پارتی ببه و بمینه وه‌ک پارتیه‌کا گه‌لێری. ژ حه‌زکرنا وی بو مە، د جڤینان دا و ل ده‌رڤه‌یی وان، وی هندەك تشتێن د دەما زارۆكینیێ دا ب سەرێ وێ ھاتبوون ژ مە را دگوتن، ته‌نێ ژ بۆنا کۆ مه شاد و کێفخوه‌ش بکه.
د باوه‌ریا من دا، پارتی که‌ته شاشیه‌ک مه‌زن دا ده‌ما نووره‌دین ژ ده‌ستێ خوه به‌ردا، پێویستیه‌ک گرنگ هه‌بوو ژ مانا وی ڕا د ناڤ ڕێزێن پارتیێ دا. لێ مخابن نووره‌دین د چاخه‌کی داهات کۆ نه چاخێ وی بوو و د ده‌مه‌کێ ده هات کۆ نه ده‌ما وی بوو، له‌ورا هه‌ڤالان ئه‌و باش تێ نه‌گهیشتن. ڤا یه ئه‌م دبینن هه‌موو دیتن و ڕامانێن وی یێن کۆ د وێ ده‌مێ ده دهاتن ڕه‌دکرن، ڤێ داویێ پارتیێ ئه‌و ب کار تانین و هینا ژی ب کار تینن و ل سه‌ر شۆپا وان دمه‌شن. لێ پشتی چ؟ ب دیتنا من سه‌ده‌ما وان کێماسیێن دۆکتۆر ئه‌و بوون کۆ کارێ پارتیتیێ نه‌کربوو و ئه‌ڤێ دهشت کۆ ب هه‌ڤالان ڕا تێکه‌ڤه هه‌ڤرکیێ.
در. نووره‌دین دگۆت:
ئه‌ز دخوازم هه‌ر که‌س بزانبه کۆ ئه‌ز پر ژ جه‌لال تاله‌بانی هه‌ز دکم. جه‌لال خۆرته‌کی پر ژیر و زانا یه، سیاسه‌تڤانه‌کی پر بلنده، د باوه‌ریا من دا، پێدڤی بوو ژ بارزانی دوور نه‌که‌تبایا، ئانكو جودا نەبایە.
بارزانی قه‌ده‌را مله‌تێ کورده، ئه‌م نکارن ڤێ ڕاستیێ ڤه‌شێرن.
من سێ نامه ژ جه‌لال تاله‌بانی ڕا ڕێکرن. یه‌ک ژ وان ب ده‌ستێ هه‌ڤالێ من عسمه‌ت شه‌ریف وانلی بوو، یا دن د ڕێیا هه‌ڤاله‌کی دی ڕا و یا سیه‌مین ژی د ڕێیەكا من یا تایبه‌تی ڕا. د هه‌رسێ نامه‌یان دا من ژجەلال تالەبانی رە گۆت:
ژ بارزانی دوور مه‌که‌ڤه. بارزانی پێشه‌رۆژا ته یه.
در. زازا دگۆت:
د پێشه‌رۆژێ دا، پارتیا ده‌مۆکراتا کورد ل سووریێ پارچه دبه و وێ ببه سه‌ده‌ما هه‌ڤرکیه‌کا مه‌زن د ناڤ گه‌لێ کورد دا.
ل گۆر دیتنا من، چ پارتیا سیاسی کۆ هه‌به، ئه‌گه‌ر هندەك ژ شده‌تێ تێ ده په‌یدا نه‌به، بێگۆمان ئه‌و پارتی دهه‌رفه.
ئه‌ز نابێژم کۆ سه‌رۆکێ پارتیێ دڤێ دکتاتۆر به. نا، لێ دڤێ سه‌رۆکێ پارتیێ ژیر و زانا و گه‌لێری به، بکاربه خوه تێخه ناڤا دلێ گه‌لێ خوه و وێ ده‌مۆکراسیێ ب زانه‌بوون د ته‌ڤگه‌رێ دا ب کار بینه.
سامی مه‌لا ئه‌حمه‌د نامی
ستوکهۆلم.16.02.2019
تێبینی: ئەڤ گوتار د بیرئانینا 100 سالیا ژدایكبوونا نورەدێن زازا دا ھات خاندن، ستوکهۆلم.16.02.2019
