که‌سێ یه‌که‌مین، کو ژ مه ڕا هه‌ما بێژه گۆتییه: -نه‌بێژن 15ێ گولانێ ڕۆژا زمانێ کوردی یه، لێ بێژن ئه‌و ڕۆژ 25 ێ ئادارێ یه، میر جه‌لاده‌ت به‌درخان (ب نازناڤێ هه‌ره‌کۆل ئازیزان) بوویه: – رێیا ته‌زه وه‌ک ناڤێ خوه تازه یه، نوو یه، نووباره. لێ ژ هاوارێ که‌ڤنتر، ب عه‌مر ژێ مه‌زنتره.
سه‌رنڤیسا گۆتارێ ل وه عه‌جێب هات؟ هەلبه‌ت وێ عه‌جێب بە. گوهێ کو ب ده‌هان سالان تشته‌ک بهیستیه و نها تشته‌ک دن دبهیسه، بێگومان وێ قه‌بوول نه‌که! لێ هه‌ر شاشی ڕاست دبن.
هه‌ر کورده‌ک ڕۆژا وه‌شانا هه‌ژمارا پێشین یا کۆڤارا هاوارێ، ڕۆژا 15 ێ گولانێ سالا 1932ان، وه‌ک ڕۆژا زمانێ کوردی دده پیرۆزکرن. ب قه‌ستا کو وێ ڕۆژێ جارا پێشین نڤیسێن ب زمانێ کوردی، ب حه‌رفێن لاتینی چاپ بوون. گه‌لۆ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ئیرۆ د حه‌یاتێ دا بوویه، ئه‌وی ژی دێ وسا گۆتبا؟ نا، وێ وسا نه‌گۆتبا! ژ به‌ر کو گاڤا کۆڤارا کوردی یا ده‌لال “هاوار” ده‌ست ب وه‌شانا خوه دکه، پرۆفێسۆر حه‌جیێ جندی چه‌ند هه‌ژمارێن “ریا تازه” و هنده‌ک پرتووکێن کوردی یێن ل یێرێڤانێ ده‌رکه‌تی ژ ڕه‌داکسیۆنا کۆڤارێ ڕا دشینه. کۆڤار د هه‌ژمارا خوه یا 8 ان دا (سالا 1932 ان) نڤیسا هه‌ره‌کۆل ئازیزان (نازناڤێ جه‌لاده‌ت به‌درخان)ە سه‌ر ڤێ مه‌سه‌لێ چاپ دکه. ئه‌م بنهێرن کا ل ور چ تێ گۆتنێ:
“رووژنامه‌کا کوردمانجی، ب حه‌رفێن نوو، ب کوردمانجییه‌کا خوه‌روو، ل ڕه‌وانێ، د شکله‌کی سپه‌هی و چه‌له‌نگ ده ده‌ردکه‌ڤه.
ڤێ پاشیێ چه‌ند هه‌ژمارێن وێ گه‌هشتنه ده‌ستێ مه. چاڤێن مه پێ بروهن بوون، دلێ مه شا و گه‌ش بوو.
کوردمانجێن ڕه‌وانێ ژ ڕووژنامێ پێڤه چه‌ند کتێب ژی ده‌رێخستنه. مه سێ-چار ڕووژ مژوولاهیا خوه ب وان کرن.
ژ ناڤ ڕووپه‌لێن وان ئێن تازه و ته‌ر بێهنا کولیلکێن چیایێ ئه‌له‌گۆزێ، بایێ زۆزانێن سه‌رحه‌دان دهاتن. د ناڤ ڕه‌سمێن وان ده شال-ئوو-شاپکێ کوردمانجی، خه‌نجه‌ر و پشتخه‌نجه‌را کال و کالکێن مه دهاتن دیتن.
ڕێیا تازه وه‌ک ناڤێ خوه تازه یه، نوو یه، نووباره. لێ ژ هاوارێ که‌ڤنتر، ب عه‌مر ژێ مه‌زنتره. هه‌ژمارا وێ ئا پاشن کۆ گه‌هشتیه ده‌ستێ مه ئا پێنجی و نه‌هانه. ل گۆرا کۆ ڕێیا-تازه ڕووژنامه‌کا ده‌هرووژکی یه، به‌ری سالکێ و هن ده‌ست ب ده‌رکه‌تنێ کریه”.
د وێ هه‌ژمارێ دا جه‌لاده‌ت به‌درخان ژ پرتووکه‌که ژ یێرێڤانێ شاندی دو هه‌لبه‌ست وه‌شاندنه و داوییا نڤیسا خوه دا وها گۆتیه: “ژ بۆنا ئیرۆ مه هه‌ڤقاس گۆت، پێشده‌تر ئه‌م دیسان ژ ڕێیا-تازه به‌حس بکن.
ئه‌م ژ هه‌ڤالێ خوه ڕا ڕێیه‌کا خوه‌ش و داویه‌کا گه‌ش هێڤی دکن. دڤێت کۆ هه‌ر گاڤ مه های ژ هه‌ڤ هه‌بت و گه‌ره‌که کۆ ئه‌م هه‌ڤدو سه‌ر خه‌باتا هه‌ڤ سه‌روه‌خت بکن”.
هەلبه‌ت، میر جه‌لاده‌ت به‌درخان دیتییه، کو سه‌ر هه‌ر هه‌ژمارێن ڕۆژنامه‌یا “ریا تازه” هاتییه نڤیسار کو ژ 25 ێ ئادارێ سالا 1930 ێ ده‌ردکه‌ڤه.
مه‌سه‌له ئه‌وه، کو به‌ری سالا 1930 ێ عه‌ره‌بێ شه‌مۆ ب سپارتنا ده‌وله‌تا یه‌کیتیا سۆڤیه‌ت ئه‌لفابایه‌که کوردی یا لاتینی ئاماده دکه، ده‌وله‌تا سۆڤیه‌تێ دسپێره ڕۆهلاتزانێن بناڤووده‌نگ فکرا خوه سه‌ر وێ ئه‌لفابایێ بێژن، پشت ڕا حوکومه‌تا سۆڤیه‌تێ ب مۆهر و ئیمزه وێ ئه‌لفابایێ پەسند دکه و دکه ده‌ورێ، ب وێ ئه‌لفابایا فه‌رمی سالا 1928 ان کتێبا کوردی ئا لاتینی ئا پێشن ئا ب سه‌رناڤێ خو-خو هینبونا خوندنا نڤیسارا کورمانچی چاپ دبه، لێ پشت ڕا ژی ژ 25 ێ ئادارێ سالا 1930 ێ ڕۆژنامه‌یا ”ریا تازه” چاپ دبه، کو ئیرۆ ڕۆژنامه‌یا کوردی یا هه‌ره ژییاندرێژه ل جهانێ.
ئانگۆ، ڕۆژا زمانێ کوردی ب کێمانی گه‌ره‌ک 25 ێ ئادارێ، ڕۆژا ده‌رکه‌تنا هه‌ژمارا پێشن ئا ڕۆژنامه‌یا ”ریا تازه” بێ پیرۆزکرن، کو ۲ سالان به‌ری هاوارێ چاپ بوویه.
ئه‌ز فێم دکم، کو ئه‌ڤ ڕاستی وێ ب زه‌حمه‌تی بێ قه‌بوولکرن. لێ نزانم بۆ چ نه‌راستی ب هێسانی هات قه‌بوولکرن؟
لێ ڤێ یه‌کێ ژی خوه‌ش بزانبن، کو مه‌رڤێ پێشن کو وێ قه‌بوول نه‌کرا ڕۆژا زمانێ کوردی 15 ێ گولانێ به، وێ نه‌مر میر جه‌لاده‌ت به‌درخان بوویا.
کۆلاژا وێنه‌یان: نورا شانه
تێموورێ خه‌لیل
ڕیا تازە
2020.05.15
