نۆتره دامه نه ته‌نێ کاته‌دراله‌که، ژ بۆ ته‌ڤاهیا مرۆڤاهیێ میراته‌یه‌ک دیرۆکی، شارستانی و چاندی یه. ۸٦۱ سال به‌رێ هاتیه چێکرن، ئه‌و جیهێ تاجکرنا ناپۆلیۆن پۆناپارته و داوه‌تا گه‌نه‌رال جارله‌س دی گۆل بوو. ب ئیلهاما وێ، ڕۆماننڤیسێ مه‌زن ئێ فرانسی ڤکتۆر هوگۆ ڕۆمانه‌ک ب ناڤێ “هونجهباجک ئۆف نۆتره دامه”(پشتکۆفێ نۆتره دامه) نڤیسی.
د ڕۆمانێ دا هوگۆ به‌حسا ئاگره‌کی دکه. هنده‌کان ئه‌ڤ شه‌واتا کو پێنج سال به‌رێ ل کاته‌درالێ ڕوو دا، ژ بۆ نڤیسکار وه‌کی پێخه‌مبه‌ریتی هه‌سباندن. ڕۆمان د سالا ۱۸۳۱-ئان ده هاته چاپ کرن، ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ نۆتره دامه خوه‌دان گرینگیه‌ک ئه‌ده‌بی یا مه‌زنه، ژ بلی کو ئه‌و جیهه‌ک گه‌شتیاری یه کو سالانه ۱۱ میلیۆن که‌س سه‌ردانا وێ دکن.
هه‌بوونا کوردستانێ د ڤه‌کرنا ڤی جهێ دیرۆکی و چاندی دا، ب ڕێیا نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ، ئەو ژ بۆ ته‌ڤاهیا گه‌لێ کوردستانێ ده‌ستکه‌فته‌کا گرنگه. ڤه‌خوه‌ندنا سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ د ناڤا پێنجی سه‌رۆکێن ده‌وله‌تێن گرنگ یێن جیهانێ دا نیشانا هێز، گرنگی و ڕه‌وشا هه‌رێمێ و سه‌رکردایه‌تیا وێ یه، ب تایبه‌تی د ده‌مه‌کێ دا کو ڕۆژهلاتا ناڤین ڕووبروویێ شه‌ره‌کی به‌رفه‌ره بوویه و گوهه‌رتنێن د وارێن جیهانێ دا تێ دیتن. هه‌ڤسه‌نگیا هێزێ د ناڤبه‌را کۆم و وه‌لاتێن هه‌رێمی دا. نه ممکوونه کو ئه‌ڤ یه‌ک ببه سه‌ده‌ما ژ نووڤه ئاڤاکرنا وێ ب ڕه‌نگه‌کی دن.
د ڤێ هه‌لکه‌فتێ دا ئاماده‌بوون و هه‌ڤدیتنێن نێچیرڤان بارزانی دگه‌ل سه‌رۆکێن بلند یێن ده‌وله‌تان و ئاماده‌بوونا وی ل کۆشکا ئەلیزێ، تێگه‌هه‌ک سیاسی یا کوورتر هه‌یه. بێیی ڕۆل و شێورمه‌ندیا قه‌سرا ئەلیزێ چو گوهه‌رتنه‌کا سیاسی و ئه‌وله‌کاری ل جیهانێ چێ نابه. هه‌روها سه‌ردانا سه‌رۆکێ هلبژارتی یێ ئامه‌ریکایێ دۆنالد ترومپ و هه‌ڤدیتنا وی یا ل گه‌ل نێچیرڤان بارزانی ب ڤێ مناسه‌به‌تێ نه ته‌سادوفه، به‌لکو ڕێخستن و نیه‌تا سه‌رۆکۆمارێ فرانسایێ ئه‌ممانوێل ماکرۆن و قەسرا ئەلیزێ ژ بۆ به‌رده‌وامیا په‌یوه‌ندیان و هه‌ڤکاریا د ناڤبه‌را ترومپ و ڕێڤه‌به‌ری و هه‌رێما کوردستانێ دا یه.
هه‌ڤدیتنا سه‌رۆکێ ئامه‌ریکایێ، ب تایبه‌تی ترومپ، نه هێسانه و گه‌له‌ک سه‌رۆکێن ده‌وله‌تان نکارن ب وی را هه‌ڤدیتنێ بکن. به‌شداربوونا ب باندۆر ئا هه‌رێما کوردستانێ د ئارامیا ئیراق و ناڤچه‌یێ دا گه‌له‌ک گرنگه. برێڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را وه‌لاتێن جیران و دژمن دا ل ڕۆژهلاته‌ک بێته‌ڤگه‌ر نه کاره‌کی هێسانه.
هه‌رێما کوردستانێ ب سالان ئه‌ڤ ڕۆل لیستیه، ب تایبه‌تی ل وه‌لاته‌کی وه‌ک ئیراقێ کو پرانیا ستوونێن ده‌وله‌تێ ژ ده‌ست دانه و ده‌ستهلاتا سه‌ره‌که د ده‌ستێ ملیسێن چه‌کدار دا یه و سیاسه‌تا برسیکرنا خه‌لکێ دشۆپینه. کوردستان و ڕێگرتنا ل به‌رفره‌هکرنا ڕۆل و پێگه‌ها هه‌رێمێ.
ژ به‌ر ڤێ یه‌کێ، وه‌لاتێن ڕۆژاڤایی دزانن کو ئیراق بێیی هه‌رێما کوردستانێ ته‌نێ دێ ببه دو باسکێن شیعه و سوننه و دێ ببه فاکتۆره‌ک ژ بۆ تێکدانا ئارامیا ناڤده‌وله‌تی و پلاتفۆرمه‌ک ژ بۆ ته‌رۆرێ، ماده‌یێن هشبه‌ر و تاوانێن ڕێکخستی. هه‌ر وها دێ ژ بۆ پێکهاته‌یێن ئۆلی و ئه‌تنیکی ببه دۆزه‌خ و کێشه‌یێن ده‌مۆکراسی و مافێن مرۆڤان دێ هه‌ر نرخ و گرانیه‌کێ وندا بکن. د ڤێ په‌رسپه‌کتیفێ دا، هه‌رێما کوردستانێ وه‌ک ده‌وله‌ت چرووسکه‌کا هێڤیێ دده ئیراقێ، ژ به‌ر وێ ژی ب بریارن کو هه‌لوه‌ستا خوه ب خورتی بپارێزن.
ژ ئالیێ دیرۆکی ڤه ئه‌ڤ بوویه‌ر دێ د پاشه‌رۆژێ دا ژ بۆ گه‌لێ کوردستانێ ببه ئارگومانه‌که مه‌زن ئا سیاسی، دیرۆکی و چاندی، ژ به‌ر کو دێ د تۆمارێن نۆتره دامه دا ببینن کو سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ و ب ناڤێ گه‌لێ کوردستانێ به‌شداری وێ بوو. ڤه‌کرنا ل گه‌ل سه‌رۆکێن بلند ئێن جیهانێ. ئه‌ڤ گرنگی ژ بۆ ناڤه‌ندێن ئاکاده‌میک زێده‌تر دیار دبه، وه‌ک کو ئیرۆ لێکۆلینه‌رێن کو ل سه‌ر به‌لگه‌کرنا دیرۆکا کوردان دگه‌رن ده‌ما کو دبینن کو میر حه‌سه‌نوی ئان دۆستەکی نامه‌یه‌ک ب مۆهر و ئیمزه‌یا خوه ژ یه‌کی ژ پادیشاهان را ئان ژی نامه‌یا میر را شاندیه. به‌درخان و میر محه‌مه‌د ئه‌ل-ره‌واندوزی ژ محه‌مه‌د ئه‌لی پاشایێ مه‌زن را ل مسرێ و هتد.
ب هه‌مان ئاوایی و بێتر، نفشێن پاشه‌رۆژێ دێ ب باڤێن خوه یێن دامه‌زرینه‌ر سه‌ربلند بن، ژ به‌ر کو دامه‌زراندنا ده‌وله‌تێ ل سه‌ر سێ ستوونێن سه‌ره‌که یه: دیرۆک، ئه‌ردنیگاری و هشیاری. بێیی ڤان سێ ستوونان ده‌وله‌ت ئاڤا نابه.
فرحان جەوهەر / ئیلاف
