نڤیسار

گه‌لو ئه‌ڤه‌یه‌ دیرۆكا مه

چاخێ ئه‌ز به‌رپه‌ڕێن دیرۆكێ ڤه‌دكه‌م شه‌رم من داتگریت، سه‌ربۆرا گه‌لێ من ، گه‌له‌كێ نێزیكی ٥٠ ملیونی بێ ده‌وله‌ت و بن ده‌ست، هه‌ژارو ده‌ست ته‌نگ، پاشكه‌تی و خوشباوه‌ر. هه‌ر چه‌نده‌ من گەلەك باوه‌ری ب دیرۆكێ نینه‌ چونكی دیرۆك زێدەتر ژ ئالیێ هێزا فه‌رمانره‌وا و حاكم ڤە ھاتیە نڤیسین و چاوا د به‌رژه‌وه‌ندیێن وان دا بوویە‌ وه‌سا نڤیسیە.

 هه‌ر د كه‌ڤن دا هه‌ر شاهه‌كی دیروكنڤێسێ خو هه‌بوو و چاوا شاهی دڤیا وه‌سا  دیروك دنڤێسی.  د سه‌دسالا 18و 19 ێ دا گەلەك لێكولینه‌ر و مێژونوس هاتنه‌ ڕوژهه‌ڵاتا ناڤه‌ڕاست و گەلەك ژ وانا بێ لایه‌ن نه‌بون و د هه‌مبه‌ر دا ژماره‌یه‌ك ژ وان وژدانا خو خراب نه‌كریه‌ ئه‌و تشتێن ب چاڤێن خوە دیتین و رەوشا هه‌بویه‌  نڤێسیە.

بوویەرا كو زێدەتر د مێژویا كوردا دا و ل ده‌ڤه‌رێ  باڵكێشه‌ كومكوژیا ئه‌رمەنیا یه‌ كو جیرانێن مه‌ بوونه‌ و ب سه‌دان سالا ئه‌م ب هه‌ڤڕا ژیانه‌. بێ گومان دپاڵ وانا دا كومكوژیا كوردێن ئێزدی ژی ھەیە‌، لێ كومكوژیا ئێزدیا هاته‌ وندا كرن و بێدەنگ كرن، چونكی ئه‌رمەنیا روژهه‌لات (ئەرمەنستانا نھا) ھینگێ د بن فه‌رمانڕه‌وایا رووسیا دا بوو و  رووسیا پڕوپاگه‌نده‌كا  زێدە ژ بۆ ئه‌رمەنێن د بن ده‌ستێ ئوسمانیان دا  د كر و كۆمكۆژیا وان گەھاندە رایا گشتی، لێ كه‌س نه‌بو به‌حسێ كوردێن ئێزدی و كومكوژیا وان بكه‌ كو ئه‌و ژی ب دەستێ توركێن ئوسمانی د بن ناڤێ ئیسلامێ دا و ب ده‌ستێ برایێن وان  یێن بسلمان دانه‌ كوشتن. هه‌تا ئه‌رمەنی شیان كومكوژی و نه‌هامه‌تیا ئێزدیان ژی وه‌ك  پروپاگه‌نده‌ د بەرژەوەندیا خوە دا  حساب بكه‌ن.

ترك هه‌ر د كه‌ڤن دا گەلەك زیره‌ك بوونه‌ و شیانه‌ ب باشی دینێ ئیسلامێ ژ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا خو بكار بینن. نه‌خوێنده‌واری و پاشكه‌تنا  جڤاكا فه‌ئودالیا كوردی ڕێ خوەش كر بوو كو ترك بناڤێ ئیسلامێ كوردا بو به‌رژه‌وه‌ندیێن خو بكاربینن.

 بێ گومان بزاڤ و هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یی ل ناڤ ئه‌رمەنیا زێدەتر و  ب ھێزتر بویه‌ ژ كوردان، ئه‌ڤه‌ ژی ببوو سه‌به‌بێ هندێ كو د هه‌موو شه‌رێن ئوسمانیان و ده‌وله‌تێن دن دا، نه‌مازه‌ شەرێ ڕووسیا و ئوسمانیان دا، ئه‌رمەنیا پشتا ڕووسیا دگرت، ب تایبەتی د شه‌ڕێ ساڵا  1828دا.  ڤێ یەكێ ژی ژ بۆ تركێن ئوسمانی سه‌رئێشی چێ كربوو،  ژبەر ھندێ  تركا گڤاشتنا بو سەر ئەرمەنیا زێدە كر و دخوەستن به‌ڵا ئه‌رمەنیا ژ خو ڤه‌كه‌ن. تركیا دیت كو باشترین كه‌س كوردن ل دژی ئەرمەنیا بكار بینن، ئوسمانیا ده‌ستێ ئاغا و مروڤێن ئایینی وه‌كی شێخ و مه‌ڵا  ڤه‌كر و ل گەلەك باژێڕێن وه‌كی وان، ئامه‌د ….جزیه‌ وه‌كی كافر ژ ئه‌رمەنیا وه‌ردگرت.

 بێ گومان ئه‌رمه‌نی چ ژلایێ پێشه‌سازی و چ روشه‌نبیری ڤە ژ كوردان پێشكه‌تی تر بوون، دو رێكخستن وان ھەبوون؛ وه‌كی (هانچاك) كه‌ ڕێكخستنه‌كا چه‌پ بوو و هه‌ر وه‌سا رێكخستنا (هاشتاك) كو زێدەتر رێكخستئنه‌ك بورژوازی بوو لێ ژ بو پێشڤه‌برنا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یی د ناڤ ئەرمەنیان دا ڕوله‌كێ مه‌زن هه‌بو.

 ڕاسته‌ سووارێن (حەمیدیه‌) كو هێزه‌كا نیزامێ بوو، هه‌موو كورد بون و ل سه‌ر ڕژێم تێنه‌ ئه‌ژمارتن لێ تو چ دبێژی بو وان ئاغا و مه‌لا یێن كورد یێن خه‌لك تێدگەھاند كو ئه‌رمەنی كافرن و ماڵو حالێ وان حه‌لاله؟‌ ل ئورفایێ مه‌ڵا سعید ئه‌حمه‌د كو ته‌ریقه‌تا شێخاتیێ ژی هه‌بوو و ل وانێ ژی حاجی به‌كو عبدلغەفور…. ب سه‌دان ژن و زارۆكێن ئه‌رمه‌نیا ل گۆر ده‌ستورێ  سلتان عبدولحه‌مید كوشتن.

 ڤ . گردلیفسكی نڤیسكار و دیروكنڤێسێ ڕووس ل سه‌ر ڤێ بوویەرێ نڤێسیە: “من بخوە ل سالا 1916 ب چاڤێ خوە دیت كا چاوا كوردان كوم كوم ئه‌رمەنی وه‌كی عه‌بدا بكار دئینان و گەلەك ژنێن وان وه‌كی خداما ل ناڤ ماڵا كار پێ دكر.

مخابن، چ جارا مروڤ حه‌زناكه‌ خه‌لكێ وی كو، ئه‌وبخوه‌ ته‌په‌سه‌رن و د بن زولمێ دا دنالە  د گه‌ل گه‌له‌كێ دی یێ ژێرده‌ست وه‌سا زاڵم بە. به‌س  پێویسته‌  ئه‌م رولێ گەلەك كوردێن جامێر و ئینساندوست ژی ل به‌ر چاڤ بگرن كو ب سه‌دان ئه‌رمەنی ل با خوه‌ ڤه‌شارتن و پاراستن.  دڤێ  ھەلوەستا خراپ و خه‌له‌ت  یا هه‌ردو حزبێن ئەرمەنی؛  هاشتاك و هێنجاك بھێتە بەحس كرن.  مێژوناسێ رووسی  م س لازاریف نڤێسیە: پروپاگه‌ندا حزبا هاشتاك و هێنجاك باندورا خوە  ل سه‌ر ئالوزیا د ناڤبه‌ینا كورد و ئه‌رمەنیان دا هه‌بوو. وان ھەر دو پارتیێن ئەرمەنی  پرۆپاگەندا وێ یەكێ دكر كو ئامه‌د، وان و هنده‌ك باژێرێن دن یێن كوردان ئاخا  ئه‌رمەنیانه‌ و ئه‌ڤ ژی‌ ببو جهێ دلگرانیا  كوردان.

 وه‌كی چاوا حاجی قادرێ كویی ژی د شه‌عره‌كا خوە دا دبێژە:

  خاكی جه‌زیر و بوتان، یانی ولاتی كوردان

سه‌د حه‌یف و سه‌د مه‌خابن، ده‌یكه‌ن به‌ ئه‌رمه‌نستان.

دیسان گرنگه‌ بزانین كو سوارێن حه‌میدیه‌ سالا 1890 پێك هات بوو و هه‌می ژی كورد بوون، وان زولم و سته‌مه‌كا مه‌زن نە ب تەنێ ل ئەرمەنیان، لێ  ل كوردان ژی دكر.

 سه‌رهاتیه‌كا ته‌حله‌ لێ بوویەرەكە و چێبوویە،  پێوسته‌ ئێدی ئه‌م ژی ب خوه‌ دا بچین‌  و ئاڤریه‌كی ل دیرۆكا  خوە ڤه‌ده‌ین، هه‌روه‌سا  پێویستە ئەڤ مژار ژ ئالیێ شارەزا، پسپۆر و دیرۆكزانان ڤە ب ئاوایەكی زانستی  لێكۆلین ل سەر بكن و ده‌رسێ ژێ وه‌رگرین دا چ جارا ئه‌ڤ بوویەر  روو نه‌ده‌نه‌ڤه.

ئامه‌ده‌كرن: نه‌وزاد  به‌رواری

2019.08.12   ‌

Back to top button