ل ترکیێ جار جارا گوهه‌رتنا ده‌ستوورا بنگه‌هین تێ گۆتوبووژ کرن. هنده‌ک ئالیێن سیاسی هه‌ر چه‌نده‌کی به‌حسا ده‌ستوورێ دکن و گوهه‌رتنا ده‌ستورێ دکن ڕۆژه‌ڤه‌ک گه‌رم و گۆتوبێژ ل سه‌ر تێنه کرن. ئه‌ڤ گۆتوبێژ ژ پارتیێن سیاسی ده‌ستپێدکه هه‌تا دگەهه مه‌دیایێ و به‌رنامه‌یێن تایبه‌تی یێن کانالێن ته‌له‌ڤزیۆنان دا ئه‌ڤ بابه‌ت ژ ئالیێ هوقوقزانا ڤه تێ شرۆڤه‌کرن. ئه‌گه‌ر مرۆڤ ل ڕاستیێ بنێره د ڤێ پرسێ دا، یانی گوهه‌رتنا ده‌ستوورێ دا، که‌س یان ژی ئالیێن سیاسی تشتا کو پێوسته بێ گۆتن نابێژن. یان ژی نه‌وێرن بێژن.
ئاشکەرایە کو ده‌ستوورا نها ل ترکیێ هه‌یی ژ ئالیێ رژێمەک له‌شکه‌ری فاشیت ڤه هاتیه چێکرن. ئه‌ڤ ده‌ستوور ب دارێ زۆرێ د ڕه‌فه‌راندومه‌کێ دا دانه قه‌بوول کرن. گه‌له‌ک جارا هنده‌ک پارتیێن کو بوویین ده‌ستهلات گوهه‌رتن د هنده‌ک خالان ده کرنه. د ۲۰ سالێن بن ده‌ستهلاتداریا ئاکەپێ دا ژی گه‌له‌ک گوهه‌رتن د ناڤا ده‌ستوورێ دا هاتنه کرن. یانی نها مرۆڤ دکاره بێژه ده‌ستووره‌ک پوونه‌کری ده‌رکه‌تیه هۆلێ.
لێ پرسه‌ک هه‌یه کو ده‌ما به‌حسا گوهه‌رتنا ده‌ستوورێ تێ کرن، د جهدا هنده‌ک ئالیێن سیاسی دبێژن، باشه وه‌رن ئه‌م ل هه‌ڤبکن ده‌ستوورێ بگوهه‌رن، لێ نابه هه‌ر ٤ خالێن ئه‌ول بێنه گوهه‌رتن. ژ خوه پرسا بنگه‌هین ژی د ڤێ گۆتارێ دا ئەڤە.
ده‌ستوورا کو نها هه‌یی ب ڤان ٤ خالان و گۆتارا ده‌ستپێکا ده‌ستوورێ دا، ئاشکه‌را دخوه‌یێ کو، ئه‌ڤ ده‌ستووره‌ک نژادپه‌ره‌سته. ئه‌گه‌ر تو ده‌ستنه‌دی هه‌ر ٤ خالێن ئه‌ول ، چو جارا ده‌ستوورا ترکیێ ژ نژادپه‌ره‌ستیێ نایێ پاکژ کرن. یانی ئه‌ڤ ده‌ستوور مافه‌کی دده کو هه‌موو زۆرداری ل دژی کوردان بێ کرن.
گه‌لۆ ئه‌ڤ هه‌ر ٤ ماده‌یێن کو ئه‌وقاس گۆتوبووژ ل سه‌ر تێنه کرن چنه؟
چار مادێن ده‌ستوورێ چ نه؟
فۆرما ده‌وله‌تێ
ماده‌یا ۱- ده‌وله‌تا ترکییه‌یێ کۆماری یه.
تایبه‌تمه‌ندیێن کۆمارێ
ماده‌یا ۲- کۆمارا ترکیه‌یێ ده‌وله‌ته‌کا حقووقێ یا ده‌مۆکراتیک، لائیک و جڤاکی یه، د چارچۆڤه‌یا تێگەهشتنا ئاشتیا جڤاکی، هه‌ڤگرتنا نه‌ته‌وه‌یی و دادپه‌روه‌ریێ دا، ڕێز ل مافێن مرۆڤان دگره، ب نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستیا ئەتاتورک ڤه گرێدایی یه و پره‌نسیبێن بنگه‌هین یێن کو د ده‌ستپێکێ دا هاتنه دیارکرن، ئه‌ساس دگره.
یه‌کتیا ده‌وله‌تێ، زمانێ فه‌رمی، ئال، سروودا نه‌ته‌وی و سه‌رمایه‌یا وێ
ماده‌یا ۳- ده‌وله‌تا ترکییه‌یێ ب وه‌لات و مله‌تێ خوه ڤه یه‌کپاره یه. زمانێ وێ ترکی یه.
ئالا ترکیێ؛ ل سه‌ر زه‌مینێ سۆره و ب هه‌یڤا سپی و ستێرکه کو شه‌کلێ وێ د قانوونێ دا هاتیه دیارکرن.
سروودا وێ یا نه‌ته‌وه‌یی “سروودا سه‌رخوه‌بوونێ (نه‌ترسه ناکه‌ڤه)” یه.
پایته‌ختا وێ ئه‌نقه‌ره یه.
حکمێن کو نایێن گوهه‌رتن
ماده ٤- د خالا ۱. ئا ده‌ستوورا بنگه‌هین دا خالا کو شه‌کلێ ده‌وله‌تێ کۆماری یه، تایبه‌تیێن کۆمارێ یێن د خالا ۲. دا و به‌ندێن خالا ۳. دا نایێن گوهه‌رتن و پێشنیارا گوهه‌رتنا وان ژی نایێ کرن.
د سه‌ری دا ب دژواری جەهەپە کو خوه وارسێ که‌مالیزمێ دبینه هه‌ر جارێ ب دژواری ل دژی گوهه‌رتنا ڤان ٤ خالان ده‌ردکه‌ڤن. ڤه‌کری دبێژن، وه‌رن ئه‌م ده‌ستووره‌ک “ده‌مۆکراتیک“ کو “مافێ مرۆڤان“ بێنه پاراستن ژ نووڤه چه‌بکن لێ به‌حسا ٤ خالێن بنگه‌هین نه‌کن. هه‌روه‌ها مەهەپە ژی د هه‌مان تشتا دبێژه و پارتیێن دن هه‌موو به‌حسا هه‌مان “حه‌ساسیه‌تێ“ ل گۆرا خوه دکن. د ئه‌سلێ خوه دا ئه‌ڤ به‌حسا پاراستنا هه‌ستێن نژادپه‌ره‌ستیا “جومهوریه‌تا ترکیێ“ کو ل سه‌ر هاتی ئاڤاکرن دکن.
ب ته‌نێ جاره‌کێ سه‌رۆکێ به‌رێ یێ جەهەپێ که‌مال کلچدارۆگلو، د به‌رنامه‌یه‌کا ته‌له‌ڤزیۆنی دا ل سه‌ر پرسه‌کی گۆتیه دبه بێنه گوهه‌رتن. هینگێژی به‌رته‌کا مه‌زن ئه‌ول د ناڤا جەهەپێ دا هاته نیشاندان. د ڤان ده‌مێن پاشی دا جیگره‌کی یێ سه‌رۆکێ ئاکەپێ ژی به‌حسا گوهه‌رتنا ٤ خالان کر ،لێ د جهده ئه‌و ژی بێ ده‌نگ کرن.
سه‌رۆکێ هودا پارێ د به‌رنامه‌یه‌ک ته‌له‌ڤزیۆنی دا ڤه‌کری گۆت، دڤێ ئه‌ڤ ٤ خال بێنه گوهه‌رتن و ده‌ستوورا ترکیێ ژ ڤێ عه‌یبا مه‌زن خلاس ببه. لێ به‌رته‌کا ئه‌ول و ب توند جار دن ژ ئالیێ سه‌رۆکێ جەهەپێ ڤه هات.
نها پرسا مه نه مناقه‌شه‌یێن ڤان که‌سانه. پرسا مه وه‌ک کورد ئه‌وه کو، ژ بۆ پاراستنا مافێن مه گه‌ره‌ک ده‌ستووره‌ک چه‌وا هه‌به و ده‌ستوورا کو بێ گوهه‌رتن دا وه‌ک کورد گه‌ره‌ک هه‌لوه‌ستا مه چ به؟
نها گه‌له‌ک ڤه‌کری جومهوریه‌تا ترکیێ ل سه‌ر بنگه‌هێ ئینکار و بشافتنا کوردا هاتیه ئاڤاکرن. ئه‌گه‌ر د پێڤاژۆیێ دا ل هەمبه‌ر کوردا هنده‌ک نه‌رمی چێببن ژی، لێ جومهوریه‌تا کو ل سه‌ر پره‌نسیبێن که‌مالیزمێ هاتی ئاڤاکرن، هه‌م کورد ئینکار کرنه و هه‌مژی گه‌له‌ک کۆمکوژی ل دژی کوردا کرنه. هه‌ر گاڤا کوردا ل هەمبه‌ر زلما هاتی کرن سه‌ریهلدایین ب کۆمکوژیان ئه‌ڤ سه‌رهلدان ژ ناڤ برنه. یانی جومهوریه‌تێ پەره‌نسیبێن کو ل سه‌ر هاتی ئاڤاکرن ل گۆرا خوه پێکانینه.
د ڕاستیا خوه دا هه‌تا ئه‌ڤ ٤ خالێن ده‌ستوورێ هه‌نه ژ بۆ کوردا ئه‌ڤ ده‌ستووره‌ک نژادپه‌ره‌ستیه، که‌مالیسته و چو جارا د چارچۆڤەیا ڤێ ده‌ستوورێ دا چو مافێن کوردا نایێن جهبجهکرن.
نها ل ڤێ ده‌رێ پرس ئه‌وه کو پارتیێن کوردا، یان ژی پارتیێن کو خوه کوردستانی ب ناڤ دکن، گه‌ره‌ک هه‌لوه‌ستا وان چبه؟ ده‌ما به‌حسا ده‌ستووره‌ک “ده‌مۆکراتیک،“ “وه‌کهه‌ڤی“ تێ کرن گه‌لۆ ئالیێن کورد چ ژێ فام دکن؟ ژ خوه ئه‌گه‌ر ب گۆتن به ماده‌یا یه‌که‌م ئا ده‌ستوورا نها دا به‌حسا “حوقوک، ده‌مۆکراسی، وه‌کهه‌ڤی و ئاشتیێ “ کریه. لێ د ڕاستیا خوه دا د ده‌ستووره‌ک نژادپه‌رست دا چو واته‌یا ڤان گۆتنان نینە.
گه‌ره‌ک ئه‌م وه‌ک ئالیێن کورد دو تشتان بکن.
یه‌که‌م: ئارمانجا مه ئه‌وبه کو، ئه‌م دۆزا ده‌ستووره‌کی بکن کو به‌حسا هه‌موو مافێن کوردان یێن ڕه‌وا بکه و بکاربه بێژه “ئه‌ڤ وه‌لات ژ دو مله‌تێن سه‌ره‌کی په‌یدا دبه ئه‌و ژی کورد و ترکن.“ یانی ئه‌گه‌ر میناکی بدن کێماسی دڤێ وه‌ک ده‌ستوورا ئیراقێ ئا نهابه. بلا ئه‌ڤ داخوازیا کوردێن باکورێ کوردستانێ به.
دویه‌م: د گۆتوبێژێن تێنه کرن دا دڤێ ئه‌م خوه‌دی هه‌لوه‌ستبن. کیژان پارتی یان ژی ئالیێ سیاسی پتر به‌حسا وێ یه‌کێ بکه کو به‌رژه‌وه‌ندیێن کوردا تێ دا هه‌بن، گه‌ره‌ک ئه‌م وه‌ک کورد پشگریێ بدەنێ. ناڤ و سه‌مبۆلا وان پارتیا بلا نه گرینگبه.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ڤێ یه‌کێ نه‌کن ، دێ جاردن ببن دیلێ ئیدیۆلۆژیه‌کێ کو، ئینکارا مه دکه و مه ب هنده‌ک گۆتارێن وه‌ک “ده‌مۆکراسی و وه‌کهه‌ڤیێ“ دخاپینن.
کورتاسی گه‌ره‌ک ئه‌م دۆزا مافێن خوه بکن و هه‌رجوره‌یێ ئیدیۆلۆژیان پێشتر به‌حسا مافێ مله‌تێ خوه یێن نه‌ته‌وه‌یی بکن و هه‌ر پێنگاڤا باڤێژن ل گۆرا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ته‌ڤبگه‌رن.
٢٠٢٤/٩/١٧
