هەلکەفتا 125 سالییا رۆژنامەڤانییا کوردى
بەلاڤۆکا (أخبار کردستان) و تۆمارکرنا چالاکییێن پێشمەرگەیى
ل بیرهاتنا 125 سالییا دەرکەفتنا ئێکەمین رۆژنامەیا کوردى، ب ڤێ هەلکەفتێ دێ بەرپەڕێن بەلاڤۆکەکێ ڤەدەین کو ب زمانێ عەرەبى و کوردى ژ لایێ پشکا راگەهاندنێ ل مەکتەبا سیاسییا پارتىیا دیموکراتا کوردستانێ ڤە دهاتە بەلاڤکرن. ئەوژى بەلاڤۆکا (أخبار کردستان)ە. بۆ جارا ئێکێ، هژمارا وێ یا (1) ئێکێ ل رۆژا (1) تەمووزا سالا 1969ێ ب زمانێ عەرەبى؛ ب (8) هەشت لاپەران دەرکەفت، نیڤ هەیڤانە بوویە ب قەبارێ A4، یا تایبەت بوویە ب تۆمارکرن و بەلاڤکرنا چالاکییێن لەشکرى، پێشمەرگەیێن رێکخراو و لیژنەیێن سەر ب پارتىیا دیمۆکراتا کوردستانێ ڤە. وەسا دیارە کو ئەڤە خۆلا وێ یا ئێکێ بوویە، تنێ هژمارا وێ ئێکێ ب (PDF) هەیە*.
ل دووڤ وان هژمارێن ل بەر دەستێ مە، مخابن بەر چاڤێ مە نەکەفتییە کو ئەڤ بەڵاڤۆکە هاتبیتە نیاسین، هەروەسا پێزانینێن دروست نینن کا کى بوون تێدا کار دکر؟ چەند هژمار ژێ دەرکەفتى نە؟ هەتا کەنگى یا بەردەوام بوو؟ کى بووینە شەهسوارێن تایپ و دیزاین و چاپ دکر؟ مخابن ئەڤ بەلاڤۆکە ژى وەکى گەلەکێن دیتر د تاریاتییێ و بەرزەبوونێ دا مایە..!!
کۆمەکا بەلاڤۆکان ب ناڤێ (أخبار کردستان)، دەرکەفتى نە، ناڤێ وان هاتییە تۆمار کرن، بەلێ مخابن ئەڤا کو دێ دەینە نیاسین، ناڤێ وێ د چو ژێدەرێن رۆژنامەڤانى یێن ل بەر دەست دا نەهاتییە تۆمارکرن(1). کو چەند هژمارێن وێ ل بەر دەستێ مەنە، ئەوژى ژ هژمار (141) یا مەها ئادارا 1986ێ، حەتا هژمار (165) ل چریا دویێ سالا 1987ێ. کو دێ پێداچوونەکا سڤک تێدا کەین و هندەک بابەتێن گرنگ دەینە بەرچاڤکرن. هەژى ئاماژە پێکرنێ یە، کو دەمێ کۆڤار د قووناغا دیزاینکرنێ دا، ژێدەرەک ب دەست مە کەفت و چەند سەرقەلەمک ل دۆر ڤێ بەلاڤۆکێ تۆمار کرینە.
هندەک بەلاڤۆکێن دیتر ب ڤى ناڤى هەبووینە، وەکو ڤان بەلاڤۆکان:
اخبار کردستان: ژ لایێ پارتىیا دیمۆکراتا کوردستانێ، راگەهاندنا ژ دەرڤە، ب زمانێ عەرەبى ل لەندەنێ، ل سالێن 1986- 1987ێ دەردکەفت. تێدا دەنگوباس و چالاکییێن پێشمەرگەیى بەلاڤ دکرن.
اخبار کوردستان: هەر ژ لایێ پارتىیا دیمۆکراتا کوردستانێ/ ل دەرڤە ب زمانێ عەرەبى و کوردى دهاتە وەشاندن، هژمار (1) ل دەستپێکا سالا 1997ێ ب (4) بەرپەڕێن A4 بوو. هژمارا دویماهیێ یا (8) ل مەها ئیلونا سالا 1997ێ دەرکەفت. ئەوژى یا تایبەت بوو ب چالاکى و دەنگوباسێن پێشمەرگەیى و راگەهاندنێن پارتى و پەیامێن گرنگ.
اخبار کردستان: ل ئیرانێ ب زمانێ فارسى دهاتە بەلاڤکرن، خودانی وێ (محەمەد
رەزا خزرى) بوو. ل دووڤ مێژووا رۆژهەلاتێ سالا 77 دەرکەفتییە، پتر ژ هەشت سالا یا بەردەوام بوو. جار جار هۆزان و گوتار ب زمانێ کوردى بەلاڤ دکرن(2).
أخبار کردستان:
هەکە پێداچوونەکا سڤک د هژمارێن وێ دا بکەین، دێ بینین کو ب بابەتێن خوە؛ بەلاڤۆکەکا گرنگ بوویە، تۆمارەکا هوور و تێر پێزانین بوویە بۆ چالاکى و وان داستانێن پێشمەرگەیى و لەشکرێ شۆرشگێرێ کوردستانێ تۆمار دکرن، هەروەسا پێزانینێن دروست و گرنگ ل دۆر وان چالاکییان بەلاڤ دکرن.
ژ وان پێزانینێن ل ڤێ دویماهیێ ب دەست مە کەفتین: (اخبار کردستان)، د خۆلا دویێ دا، هژمارا وێ یا (1)ێ ل رۆژا 8/3/1980ێ دەرکەفتییە، هژمارا وێ یا (185)ێ ل رۆژا 1-15/9/1988ێ بەلاڤبوویە. ژ روویێ دەرکەفتنێ ڤە، هەر هژمارەک ل دەمەکى دەرکەفتى یە، ئانکو جار هەفتیانە، جار پازدە رۆژان جارەکێ، جار ژى هەیڤانە، هندەک جاران ژى دو هەیڤا جارەکێ دەرکەفتى یە(3).
ژ ڤان هژمارێن ل بەر دەستێ مە، بەلاڤۆک ب زمانێ عەرەبى بوو، د بن لۆگۆیێ وێ دا، ل سەر نڤێسییە (بەلاڤۆکەکا دەنگوباسانە، پشکا راگەهاندنێ ل مەکتەبا سیاسییا پارتىیا دیمۆکراتا کوردستانێ/ عیراقێ دەردئێخیت). هەر هژمارەک (10) دەهـ بەرپەر بوو، د ناڤ وان بەرپەران دا، هندەک جارا ل گەل بابەتان؛ وێنە هاتینە بەلاڤکرن، هەروەسا مۆنتیف و پۆستەران ژى جهێ خۆ تێدا کرییە. ژ بابەتێن وێ یێن گرنگ کو ل دووڤ ناڤێ وێ، دەنگوباسێن چالاکی و مێرخاسیێن پێشمەرگەیى بەلاڤکرینە، گرنگییەکا زێدە دایە وان داستانێن د وان سالان دا دهاتنە تۆمار کرن؛ وەکو داستانا (ماگێشک، سۆتکى، کانی ماسێ و بامەرنێ).
هەروەسا گەلەک جاران بیرەوەرى ساخکرینە، ئاماژە دایە وان بەلاڤۆک و کۆڤارێن د وى دەمى دا دەردکەفتن و هەر هژمارەکا نوى دەرکەفتبا، تێدا دهاتە راگەهاندن، کو هژمارەکا نوو ژێ دەرکەفتییە. زێدەبارى بەرچاڤکرنا پەرتوکێن دهاتنە چاپکرن. هەروەسا هەول و بزاڤێن دژمنى ل دۆر خەلکێ خۆجهێ کوردستانێ و گرتنا خەلکى، دەرئێخستنا وان، لڤینێن وان تۆمار کرینە.
د پترییا وان هژماران دا، کەسێن پەیوەندى ب شۆرەشێ دکرن، ناڤێ وان هاتییە نڤێسین، یێن کو دگەهشتنە ناڤ رێزێن پێشمەرگەیى. بزاڤ و چالاکییێن پێشمەرگەى یێن هەمى رێکخراو و لیژنە و لقان، ل هەمى باژێر و باژێرکێن کوردستانێ. ساخکرنا بیرەوەرییێن سیاسى، رەوشەنبیرى، جەماوەرى و راگەهاندنێ، چالاکییێن لەشکرێ شۆرشگێرێ کوردستانێ.
هەروەسا گەلەک جاران بیرەوەرییێن گرنگ ساخکرینە وەکو: شۆرشا 26ى گولانێ و (1)ى ئەیارێ جەژنا کرێکارێن جیهانێ. دیسان گرنگى دایە چاپکرن و بەلاڤکرنا نامیلکە و پەرتوکان وەکو دەرکەفتنا وان ژ چاپێ، مینا:
کۆڤارا گازیا خوینکار و لاوان.
گرنگییا کۆمبوونێن حزبى.
عن التعلیم فی کردستان العراق/ أ. ب.
دەرکەفتنا هژمارێن نوو ژ کۆڤارێن: (مەتین، سەفین، بابە گورگور، صدى کردستان/ لبنان، دەنگى قوتابیان، ئاوارە، هیواى لاوان و دەنگى ئافرەت).
ژ راپورت و تۆمارێن گرنگ د بەڵاڤۆکێ دا:
ب دویماهىئینانا خۆلا هەشتێ یا پەیمانگەها بەرهەڤکرنا کادرێن حزبى، ل رۆژا 2/4/1986ێ ل هژمارا 142، بپ7.
داستانا مانگێشکێ، هژمار (145) خزیرانا 1986ێ، ئەوا ل رۆژا 14/5 دەستپێکرى، ژ بابەتێن گرێدایى ب ڤێ داستانێ ڤە: دەنگڤەدانا وێ د رۆژنامەڤانی و راگەهاندنا جیهانى دا، ناڤێ ئێخسیرێن دژمنى کەفتینە دەستێ پێشمەرگەیى کو (40) کەسن، دەستکەڤتى؛ کۆمەکا چەکى و تەقەمەنییان، سێدارەدانا رەحمەتى (جەعفەر بێسفکى) ل رۆژا 31ى ئادارا 1986ێ.
د هژمارا (146)ێ دا، خۆلا برینپێچییا سەر ب لقێ ئێک ڤە، رۆژێن 10/8 – 25/9/1986ێ، 21 قوتابی (پێشمەرگە) تێدا پشکدار بوون. بەرچاڤکرنا پەرتوکا رێزدار مەسعود بارزانى ب ناڤێ (البارزانی والحرکة التحرریة الکردیة، ثورة بارزان 1943- 1945)ێ، بەرگێ دویێ. هەروەسا دەنگوباسەکێ هونەرى: وەغەرکرنا سترانبێژ محەمەد عارفێ جزیرى د گەل وێنەیەکێ وى ب جلکێن کوردى و تڤەنگ د دەستى دا.
ل هژمار (157) گولانا 1987ێ، ئەڤ پێزانینە ل دۆر داستانا بامەرنێ تێدا نە: رۆژێن 26-27/5/1987ێ، لیژنا ناوچا ئامێدیێ، دهۆک، حزبا شوعى و هێزێن مللى. داستانا بامەرنێ ئەنجامدایە، کوشتنا پتر ژ (100) کەسان ژ دژمنى، ئێخسیرکرنا 58 کەسان د گەل ناڤێن وان، 215 پارچێن چەکى، دو زریپۆش و (20158) فیشەک، (8) هەشت ترۆمبێل.
داستانا سۆتکى: سەرکەفتنەکا لەشکرى یا مەزن ل سۆتکى، کوشتنا (39) کەسان ژ دژمنى، ئێخسیرکرنا (56) کەسان، ب ناڤ هەمى تێدا ددیار کرینە، بریندارکرنا (20) کەسان. ئێخستنا فرۆکەکێ، کۆمەکا دەستکەفتیان هەبووینە.
ل هژمارا (163) یا مەها ئیلونا 1987ێ، ل دۆر داستانا کانى ماسێ کو ل رۆژا 13-14/9/1987ێ بۆ ماوەیێ حەفتییەکێ مایە د دەستێ پێشمەرگەیى دا. تێدا (5) فەوجێن جاشا ستاند بوون. (70) جهـ ب درێژییا 30کم ستاند بوون، (600) کەس ئێخسیر و هژمارەکا زۆر یا کوشتییان. د ڤێ داستانێ دا، پێشمەرگەى (7) شەهید دان، کورتە ژیانا وان د ناڤ بەرپەرێن بەڵاڤۆکێ دا ئاماژە پێ هاتییە دان، وەلاتى ژى هاتینە کوشتن. لیستەک ب ناڤێ (416) کەسێن ئێخسیر کرى تێدایە.
هەژى گۆتنێ یە، کو ئەو کەسێن د ڤێ بەلاڤۆکێ دا کار کرى، کەسێن زیرەک و شەهرەزا بووینە، لەوا د هندەک هژماران دا، مونتیف و پۆستەر چێکرینە و بەڵاڤکرینە. ژبلى کو ژ
وێنەیێن فۆتۆگرافى بێبار نەبوویە، بۆ وى دەمى کارەکێ گرنگ و سەرنجڕاکێش بوویە کو بەلاڤۆکەک ب وێ سادەیا خوە ڤە وێنەیان بەلاڤ بکەت. لەوا دەستخۆشیێ ل دەستەکا کارى، وان سەربازێن بەرزەبوویى دکەین کو شیاین وان هەمى چالاکى و داستانان تۆمار بکەن.
ژێدەر:
* ماڵپەرێ هەوالنامەى کتێب، هژمارا ئێکێ بەلاڤکرییە.
ژ وان ژێدەرێن ل بەردەست:
ئیسماعیل تەنیا، بیبلیۆگرافیاى رۆژنامەگەریى کوردى 1975- 1993، هەولێر- 1998.
جەمال خەزنەدار، ئینسکلۆپیدیاى رۆژنامەگەریى کوردى(نووسین و ئامادەکردن)، پێداچوونەوە و پێشەکى: عەبدوللا زەنگەنە، بەرگى یەکەم – پیتى (أ)، هەولێر – 2011.
وەصفى حەسەن، رۆژنامەگەرى ل دەڤەرا بەهدینان، 1950 – 2005،چاپا دویێ یا زێدەکرى، دهۆک- 2012.
موسەدەق تۆڤى، دیرۆکا رۆژنامەڤانیێ ل پارێزگەها دهۆکێ، دهۆک – 2017.
جەمال خەزنەدار، ئینسکلۆپیدیاى رۆژنامەگەریى کوردى، ژێدەرێ بەرێ، بپ185، 298 و 301.
ئیسماعیل تەنیا، رابەری رۆژنامەگەریى کوردى، (ئازارى 1975- 1993)، چاپى یەکەم، هەولێر-2013، بپ79-80.
ئیسماعیل بادى
کۆڤارا: مەتین ٢٣٤ نیسانا ٢٠٢٣
