ئه‌ڤینداریا پارله‌مه‌نته‌ریێ پره‌نسپێن سیاسی بن پێ دکه
ل ترکیێ و باکورێ کوردستانێ سیاسه‌ت وه‌ک گه‌له‌ک جارا ،جاردن د قۆناخه‌ک ته‌نگ ڕا ده‌رباس دبه. نرخێن سیاسی ڕۆژ ب ڕۆژ تێنه گوهه‌رتن سیاسه‌ت دخه‌تمە. ل هەمبه‌ر ڤێ یه‌کێ هنده‌ک ئاقلمه‌ندێن ترک وه‌ک چاره‌سه‌ری به‌هسا ده‌مۆکراتبوونا تركیێ دکن و هه‌ولددن ده‌نگێ کوردا به‌رخوه ڤه بینن. ئه‌ڤ سه‌ناریۆ گه‌له‌ک جارا هاتیه له‌یزتن. د ده‌سپێکا ڤان سه‌ناریۆیان دا باوه‌ریەک ژ خه‌لکێ ڕا چێدبه، لێ پشتی چه‌ند سالان هه‌ر تشت وه‌که به‌رێ لێ دھێت و خراپتر دبه.
ب ڤێ یه‌کێ ڤه گرێدایی، پارتیێن سیاسی د ناڤا خه‌باته‌کێ دا نه. ده‌ستهلات ژ بۆ ده‌ستهلاتیا خوه وندا نه‌که هه‌ر له‌یزتکێ دله‌یزه و هه‌ول دده کو ده‌ستهلاتداریا خوه به‌رده‌وام بکه. ل هەمبه‌ر ڤێ یه‌کێ موخاله‌فه‌ت سه‌ناریۆیێن کو ببه ده‌ستهلات چێدکه. هه‌ردو ئالی ژی به‌هسا ده‌مۆکراسیێ دکن. ئه‌ڤه 18 سالن ده‌ستهلاتداریا ئاکەپێ هه‌یه. تەیب ئه‌ردۆگان سسته‌ما کو ده‌وله‌تا ترک ل سه‌ر هاتی ئاڤاکرن ب ئاوایه‌کی هه‌ژاند و سسته‌ما سه‌رۆککۆماریێ ئاڤاکر. ئه‌ڤه چه‌ند سالن ده‌وله‌تا ترک ب ڤێ سسته‌مێ تێ ڕێڤه‌برن. لێ دخوه‌یێ ئه‌ڤ سسته‌م سه‌ر نه‌که‌تیه و ئه‌گه‌ر موخاله‌فه‌ت وه‌رە سه‌ر ده‌ستهلاتێ گاڤا یه‌که‌م دێ ڤێ سسته‌مێ بگوهه‌رە. ژ ئالیێ ترکان ڤه ڕه‌وش گه‌له‌ک زه‌لاله. ئالیه‌ک ژ بۆ ده‌ستهلاتا خوه بپارێزه هه‌ول دده، و ئالیه‌ک دن ژی ژ بۆ ببه ده‌ستهلات د ناڤا هه‌ولدانانا دا یه.
لێ چ جارا به‌هسا پرسا کورد و چاره‌سه‌ریێ ناکن، ته‌نێ ژ بۆ د هلبژارتنان دا ده‌نگێ کوردا بستینن، د چارچۆڤەیا ده‌مۆکراسیا کو ئه‌و به‌هسێ دکن ب ئاوایه‌کی به‌هسا کوردا دکن. ئه‌و پرسا کوردا وه‌ک پرسه‌ک نه‌ته‌وەیی نابینن .
ل وه‌لاتێن وه‌که تركیێ هێدی پرۆژه، به‌رنامه و گۆتن ده‌رباس نابن، ژ به‌ر کو ناڤه‌رۆکا وان ڤاله‌یه و پرانیا تشتێن دبێژن ب ته‌نێ وەك گۆتن دمینن و ناكەڤێ وارێ پراكتیكێ دا. هه‌ر ئالیه‌ک به‌هسا ده‌مۆکراسیێ دکه و ئیدیعا دکه کو دێ ڕه‌وشا خراب به‌ر ب باشیه‌کیێ ڤه ببه. لێ هه‌ردو ئالی ژی ده‌ره‌وا دکن و به‌هسا ڕاستیا خوه ناکن. هه‌ردو ئالی ژی ل ئیتفاقا دگه‌رن، ئارمانجا تفاقا ب ته‌نێ زێده‌کرنا ده‌نگانه. بێ گومان هنده‌ک تفاق ئاشکه‌ره و هنده‌ک ژی ڤه‌شارتی تێنه کرن.
ل باکورێ کوردستانێ، ته‌ڤگه‌را کورد ژی ژ ئالیێ خوه ڤه د ناڤا لڤین و ئەڤگەرەكێ دا یه. ده‌ما به‌هسا هلبژارتنا تێ کرن و داخوازیا ئه‌ندامه‌تیا پارله‌مه‌نتۆیێ د دلێ هنده‌ک سیاسه‌تمه‌داران دا دلڤە و گه‌له‌ک تشت تێنه گوهه‌رتن. پره‌نسیپێن سیاسی تێنه بنپێ کرن و خه‌یالێن پارله‌مه‌نتۆیێ تێنه کرن.
ل باکورێ کوردستانێ ب ناڤێ ئیتفاقێ هەدەپێ چه‌ند پارتیێن کورد ل دۆرا خوه کۆم کرنه. د ڕاستیا خوه دا ئه‌ڤ نه تفاقە، ئەڤ ته‌نێ کۆمبوونا هنده‌ک ئالیانە ژ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن که‌سایه‌تی ل ده‌ردۆرا هەدەپێ نه. هه‌تا مرۆڤ دکاره بێژه کو پره‌نسپێن ب ده‌هان سالان ژ بۆ ڤێ یه‌کێ هاتن بنپێ کرن. ئالیێن ژ ده‌رڤەی ڤێ تفاقا هەدەپێ مایین ژی ل گۆرا خوه د ناڤا لێگه‌رینه‌کێ دا نه.
ئالیێن ژ ده‌رڤەی تفاقا هەدەپێ دکارن ل گۆرا خوه ل سه‌ر پره‌نسیپێن نه‌ته‌وەیی ھەڤپەیمانیەكێ ئاڤا بکن. ژ ئالیه‌ک دن ڤه ژی ئه‌و ژی دکارن ب ئاوایه‌کی به‌رێ خوه بدن تفاقا هەدەپێ. ئه‌ڤ وه‌ک ئیهتماله‌کێ هه‌یه و دکاره ببە ژی. لێ ئه‌گه‌ر ئەو به‌ر ب هەدەپێ ڤه بچن، داویا خه‌تا خوه یا نه‌ته‌وەیی تینن و دکه‌ڤن د له‌پێ هەدەپێ دا. نا، ئه‌گه‌ر ل سه‌ر نرخێن نه‌ته‌وەیی خه‌باتا خوه به‌رده‌وام بکن و ل گۆرا ڤێ یه‌کێ ل تفاقا بگه‌رن دکارن ببن زه‌مینه‌ک ژ بۆ یه‌کێتیه‌ک نه‌ته‌وەیی ل باکورێ کوردستانێ.
مخابن ده‌ما به‌هسا هلبژارتنا تێ کرن، گه‌له‌ک که‌سایه‌تیێن سیاسی د هه‌لوه‌ستێن خوه دا گوهه‌رتنا چێدکن و ل ڕێیا چوویینا پارله‌مه‌نتۆیێ دگه‌رن و ھەموو پرەنسیپێن خوە بن پێ دكن ژ بۆنا كو ببن پارلەمەنتەر. ئه‌ڤ ھەلوەست دهێله کو ئەو که‌سایه‌تیێن ڤێ یه‌کێ دکن ژ نرخێن خوه وندا بکن و ژ بۆ پۆسته‌ک سیاسی دەست ژ هه‌موو هێژاییێن خوه به‌ردن.
د مه‌رجێن کو ئه‌م تێره ده‌رباس دبن ڕێڤه‌به‌ریا هەدەپێ نه خوه‌دیێ بریار و ئیراده‌یا خوه یه. ناوه‌ندا بریاران نه ئاڤاهیا ناوه‌ندیا هەدەپێ یه. لێ ناوەندا بریارێ ل قه‌ندیلێ یه.
گه‌له‌ک بالکێشه کو ڕۆژه‌ڤا سیاسه‌تێ ل تركیێ و باکورێ کوردستانێ، ده‌مۆکراتکیکرنا تركیێ یە. گه‌ره‌ک باش بێ زانین كو کورد چ جارا نکارن ده‌مۆکراسیێ بینن تركیێ و هه‌روه‌ها ئه‌ڤ نه کارێ کوردایه و نه ژی ژ کوردا تێ خوه‌ستن.
ئه‌رکا سه‌ره‌که یا کوردا ئه‌وه کو ژ بۆ ده‌ستخستنا مافێن خوه یێن ڕه‌وا ل سه‌ر خه‌ته‌ک نه‌ته‌وەیی سیاسه‌تێ بکن. ملیۆن سال دن هه‌تا کو پرسا کورد ل باکورێ کوردستانێ نه‌ھێتە چاره‌سه‌رکرن، ده‌مۆکراسی ناھێتە تركیێ. ئه‌و مه‌ژیێن کو دبێژن، ئه‌گه‌ر ده‌مۆکراسی بێ تركیێ دێ پرسا کورد چاره‌سه‌ر ببه، پرسا کورد ژ بۆ وان نه گرنگه، و ب زانه‌بوون ژ بۆنا كو کوردا ب تركیێ ڤه ئه‌نته‌گره بکن ڤێ گۆتنێ دبێژن.
لێ دڤێ کورد ژی تێ بگەهن و بێژن کو، هه‌تا پرسگرێکا کورد ل سه‌ر بنگه‌هه‌ک نه‌ته‌وەیی ل باکورێ کوردستانێ نه‌ھێتە چاره‌سه‌کرن ده‌مۆکراسی جارا به‌ر تركیێ ڤه ژی ده‌رباس نابه. ده‌وسا هنده‌ک کورد ژ بۆ ده‌مۆکراتیکرنا تركیێ خه‌باتێ بکن، بلا ترک ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا پرسا کورد ل باکور خه‌باتێ بکن و کورد بگەهن مافێ خوه، داکو ده‌مۆکراسییه‌ک ڕاسته‌قێنە بێ تركیێ و ترک ژی وه‌ک گه‌له‌ک وه‌لاتێن جیهانێ تاما ده‌مۆکراسیێ ببینن.
2020.10.09
دارا بیلەك
