جڤینا نێچیرڤان بارزانی دگەل ماكرۆن و ئەردۆگان دنرخینە
د ڤان رۆژان دا دو بوویەرێن گرنگ و مەزن كەتن د رۆژەڤا سیاسیا كوردستانێ و رۆژەڤا ھەرێمی دا. یەك ژ وان سەردانا سەرۆكێ فرانسایێ ئەمانوێل ماكرۆن بۆ بەخدایێ و جڤیانا دگەل سەرۆكێ ھەرێما كوردستانێ نێچیچرڤان بارزانی بوو و بوویەرا دویێ ژی سەردانا نێچیرڤان بارزانی بۆ ئەنقەرەیێ و جڤینا دگەل سەرۆكێ تركیێ رەجەب تەیب ئەردۆگان بوو.
ڤان ھەر دو بوویەران گەلەك دەنگڤەدا، ب ھزر و مەژیێ جودا ھاتن نرخاندن و كارڤەدانێن جودا ب خوە را ئانین.
ل سەر ڤان ھەر دو بوویەران ئیحسان ئامێدی سەرۆكێ دەزگەھێ خانی یێ رەوشەنبیری و راگەھاندنێ بەرسڤا پرسێن مالپەرا سبەھی ددە و ب ئاوایەكی لۆژیك و زانیاری وان دنرخینە.
چما د ڤی دەم و قۆناخێ دا سەردانا سەرۆكێ ھەرێما كوردستانێ نێچیرڤان بارزانی بۆ تركیێ؟
ئیحسان ئامێدی: ھەلبەت تورکیا دەولەتەک مەزن، ب ھێز و گرنگە ل دەڤەرێ، سنورەکێ درێژ دگەل ھەرێما کوردستانێ ھەیە و کومەکا بەرژەوەندیێن د وارێ؛ سیاسی، ئابوری، ئاسایشێ و جڤاکی تورکیا و ھەرێما كوردستانێ پێکڤە گرێدەت. ژ بۆ ھەرێما کوردستانێ و ھەروەسا ژ بۆ تورکیایێ ژی ئەڤ بەرژەوەندیە دگرنگ و ژیندارینە. لەوان ژی ھەر ژ دامەزراندنا ھەرێما کوردستانێ تا ئەڤرۆکە ڤان بەرژەوەندیا وەکریە کو تورکیا ڤی کیانی قەبیل ب کەت و سەردەریێ دگەل دا بکەت. پەیوەندیێن ھەرێما کوردستانێ دگەل تورکیایێ ژ سالا 1991ێ وەرە ھەنە و ئەو تێكەلی ب ئەڤرازی و نشیڤی ڤە، دانوستاندن و سەرەدانێن کاربەدەستێن ھەر دو ئایان بو ھەڤ دو د بەردەوامن. تورکیا قونسلخانە و نڤیسینگەھ و کومپانیێن خوە ل ھەرێما كوردستانێ ھەنە و ھەروەکو ھەرێمێ ژی نڤیسینگەھ و بەرژەوەندێن خوە ل تورکیایێ ھەنە.
ئەڤ ھەڤسنور و ھەڤبەرژەوەندی دخوازە كو دانوستاندن د نەڤابەرا ھەر دو ئالیان دا بەردەوام بن. نھو ژی کو دەڤەرا روژھەلاتا ناڤین د ناڤ ئاگرەکی دایە و ململانا زلھێزێن جیھانێ لێ دھێتە کرن، ھەرێما کوردستانێ پێگەیێ خوە د ڤی بارودوخی دا ھەیە و سەرکردایەتیا ھەرێما كوردستانێ وەکو یاریکەرێن کارا رولێ خو دگێرن، لەوان ژ بۆ تورکیایێ گرنکە سەروکێ ھەرێما كوردستانێ نێچیرڤان بارزانی ببینە و دانوستاندنێن فرەرەھەندی دگەل دا بکەت. پرسا ئیراقێ، سوریایێ، پەکەکە و یا ووزێ و بزاڤا بازرگانی و پاراستنا سنوران و ئەمنیەتا ھەڤپشک تەوەرێن گفتوگویا بن.
سەرۆكێ ھەرێما كوردستانێ نێچیرڤان بارزانی سەردانا بەخدایێ كر و ل وێرێ دگەل سەرۆكێ فرانسایێ ئەمانوێل ماكرۆن دو جار جڤیا. پشتی ڤێ سەردانێ و جڤیان دگەل ماكرۆن، سەرۆكێ ھەرێما كوردستانێ سەردانا ئەنقەرەیێ كر و دگەل ئەردۆگان جڤیا. شرۆڤە و نرخاندنێن جودا بۆ ڤێ یەكێ ھاتن كرن.
چ گرێدان د ناڤبەرا سەردانا سەرۆكێ ھەرێما كوردستانێ بۆ تركیایێ و سەردانا سەرۆكێ فرانسایێ ئەمانێل ماكرۆن بۆ بەغدایێ ھەیە؟
ئیحسان ئامێدی: یا دیارە کو داخازناما سەروکێ تورکیا بو سەروکێ ھەرێما كوردستانێ كو سەردانا ئەنقەرەیێ بكە بەری سەرەدانا سەروکێ فەرانسایێ بویە بو ئیراقێ، لێ وەسا رێکەفت کو نێزیک وی دەمی بیت. دناڤبەرا ڤان لایەنان دا، فرانسا و تركیایێ دا، خالێن ھەڤپشک و ناکوک ژی ھەنە، نەمازە نوھا مایتێکرنێن تورکیایێ د چەندین وەلاتان دا جھێ نەرازیبوونا فەرەنسا و ئەورۆپایێ یە. فەرەنسا دڤێت رولەکێ کارا ببینیت ل دەڤەرێ کو ھەڤدژە دگەل مایتێکرنێت تورکیایێ. ژ بەر سەنگ و پێگەھا وێ، ھەرێما کوردستانێ كا چاوا ژ بۆ تورکیایێ گرنگە وەسا ژ بۆ فەرەنسایێ ژی ھەرێما كوردستانێ گرنگە.
سەردانا نێچیرڤان بارزانی بۆ توركیایێ چ پەیوەندی ب پێشنیارا ئەمریكایێ یا ژ بۆ چارەسەریا شنگالێ ھەیە؟ دەركەتنا پەكەكێ و ھێزێن بیانێ ژ شنگالێ و پێكانینا ئیدارەیەكێ ژ خەلكێ دەڤەرێ. توركیا و عیراق و ھەرێما كوردستانێ د ڤێ پلانێ دا بەشدار بن؟
ئیحسان ئامێدی: پرسا پەکەکێ پرسگرێكەك دەمدرێژە دناڤبەرا ھەرێما کوردستانێ و تورکیایێ دا و ھەمیشە تەوەرەکێ ئاسایشا دانوستاندنێ بویە دناڤبەرا ھەردو ئالیان دا، نوھا کو ھەبوونا پەکەکێ ل ھەرێمێ و ل شگالێ زێدەتر پێشچاڤبویە، ئێدێ تورکیا فشارێن خوە یێن لەشکەری و سیاسی زێدەتر لێکرنە. ژ بۆ ئەمریکایێ تورکیا ھەڤپەیمانەکا ستراتیژیە و ئەنداما ناتویێ یە، لەوان رازیکرنا تورکیا یێ ژلایێ ئەمریکایێ ڤە ب گڤاشتنێ یە لسەر پەکەکێ ل ھەر جھەکی بیت، ژ بۆ تورکیایێ ھەبوونا پەکەکێ ل ھەرێما كوردستانێ د بەرپسیاریا ھەرێمێ دایە کو دخوازیت دەستھەلاتا ھەرێمێ رێگربیت ژ چالاکیێن وان ل ھەرێمێ و شنگال نوھا د بەرپسیاریا حکومەتا ئیراقێ دایە.
سەرۆكێ فرانسایێ ب تەنێ شەش دەمژمێران ل بەخدایێ ما و كۆمەكا جڤیانان دگەل بەرپرسێن ئیراقێ كرن و دو جار دگەل شاندەیا ھەرێما كوردستانێ یا ب سەرۆكاتیا نێچیرڤان بارزانی جڤیا. سەرۆكێ فرانسایێ گۆت كو ئەو دێ د سەردانەكا دن دا سەردانا ھەولێرێ ژی بكە ، لێ ڤێ جارێ ژ بەر كێمیا وەختی نكارە سەردانا ھەولێرێ بكە. ژ بەر نەھاتنا ماكرۆن بۆ ھەولێرێ ھندەكان خوەستن ژ گرنگیا ڤێ سەردانێ كێم بكن.
ھندەك كەساتی و ئالی ژ قیمەتا سەردانا سەرۆكێ فرانسایێ و چوونا نێیچیرڤان بارزانی بۆ بەغدایێ كێم دكن، ما گەلۆ نەھاتنا سەرۆكێ فرانسایێ بۆ ھەولێرێ چ ژ گرنگیا وێ سەردانێ و جڤینا ب نێچیرڤان بارزانی را كێم دكە؟
ئیحسان ئامێدی: مخابن تنێ ئەم کورد بھایێ ھێما و پیروزیێن خو نزانین و رێزێ لێ ناگرین. ئەڤرۆکە دڤێت ئەم شانازیێ ب ھندێ ببەین کو سەروکێ ھەرێما كوردستانێ ژلایێ سەروکێ فەرەنسایێ و سەروکێ تورکیایێ ڤە دھێتە پێشوازی كرن. دبە كو سبەھی ژ ئالیێ سەروکەکێ دەولەتەکا دیتر ڤە بھێتە پێشوازیکرن. ئەڤ پێشوازی و جڤین ل کیرێ بیت ئەڤە نێشانا پێگەیێ بھێزێ سەروکێ ھەرێمێ و گرنگیا ھەرێما کوردستانێ یە. بەغدا پاییەختا عیراقێ یە و ھەرێم یەکەیەکا فیدرالیا عيراقێ یە و مالا ھەرێمێ یە ژی، لەوان گەلەك سروشتیە سەروکێن وەلاتان ل پایتەختێ ئیراقێ پێشوازیێ ل سەرۆكێ ھەرێمێ و بەرپرسێن دن یێن ھەرێما كوردستانێ بكەن. یا گرنگ ئاستێ دیدار و ناڤەروکا چاڤێکەتنایە.
گەلۆ دێ بەرھەم و ئەنجامێن ڤان ھەر دوو بوویەرا؛ سەردانا نێچیرڤان بارزانی بۆ ئەنقەرەیێ و جڤینا ب سەرۆكۆمارێ توركیایێ ئەردۆگان را و سەردانا سەرۆكێ فرانسایێ بۆ بەخدایێ و جڤینا ب نێچیرڤان بارزانی را ل سەر ھەرێما كوردستانێ چبن؟
ئیحسان ئامێدی: ئەز باوەر دکەم ئەڤ دیدارە دێ د بەرھەمدار بن و دێ دبەرژەوەندا ھەرێما کوردستانێ دا دەستکەفت ھەبن. وەکو نەریتەکێ دیبلوماسی دەمێ دیدار ل ئاستێ سەروکا بن پێشبینیا خێر و باشیێ لێ دھێت کرن، و دیدارێن ئاستێن کێمتر ھندەک جاران لێکەفتێن خراب لێ چێدبن، لەو دبێژم ئەڤ دیدارێن بلند دێ د بەرھەمداربن. ھیڤیدارم ھەمی لا ھاریکار بن و ل ئاستێ ڤان روودانا باسێ ڤان دیداران بکەن ل ھیڤیا دەستکەفتیێن باشتر كو سودێ ھەمیان دا بن
