زمان ناسنامە و هەبوونە
هه‌وجه ناکه ئه‌م ب دوورودێژی به‌حسا زمان بکن و بێژن “زمان ناسنامه” یه. هه‌لبه‌ت زمان ناسنامه یه. نه ته‌نێ ناسنامه، جوداهیا ناڤبه‌را مرۆڤانه ژی. هه‌که نه ژ زمان به، چو فه‌رقا من و یه‌کی ترک، ئەلمان یان ژی سوێدی نامینه. به‌لکی ئه‌م ب ره‌نگ و درووڤێ خوه ژ هه‌ڤ بێن جوداکرن، لێ نه ژ زمان به فه‌رقا من و ره‌شکه‌کی ئەفریقایی ژی نامینه. تشتێ کو مرۆڤان ژ هه‌ڤدو جودا دکه و وان دکه نه‌ته‌وه‌یه‌ک جودا، هه‌لبه‌ت زمانه.
ده‌وله‌تێن داگیرکه‌رێن کوردستانێ، ب تایبه‌ت ژی ده‌وله‌تا ترک، ب ڤێ زانینێ هه‌رده‌م خوه‌ستنه کوردان ئاسیمیله بکن دا کو ناسنامه‌یا وان نه‌مینه و وه‌ک نه‌ته‌وە وان ژ دیرۆکێ راکن. چاوا کو ب ئاسیمیلاسیۆنێ گه‌ڵه‌ک کێمنه‌ته‌وه‌یێن ل ترکیێ ئاسیمیله کرن و ژ دیرۆکێ راکرن، هه‌وله‌ک مه‌زن دان کو هه‌مان په‌لوولێ ب سه‌رێ کوردان دا ژی داکن و وان ژی بکن وه‌ک خوه، بکن ترک. هه‌ر چقاس پشتی قه‌تلیعامێن سه‌رهلدانا شێخ سه‌عید، ده‌رسم و سه‌رهلدانێن دن ب هه‌زاران کورد کۆچبه‌ری باژارێن ترکیێ کرن و ئه‌و ئاسیمیله کرن ژی، لێ پرانییا کوردان خوه‌دی ل زمانێ خوه ده‌رکه‌تن و هه‌تا ب ئیرۆ ل سه‌ر لنگان مان. ب ڤێ خوه‌دیلێده‌رکه‌تنا زمانێ کوردی هه‌ستێن نه‌ته‌وی ژی نه‌مرن و کوردان ب زمانێ خوه هه‌بوونا خوه پاراست. زمان ناسنامه یه، زمان هه‌بوون و نه‌بوون، ستوون و چیمه‌نتۆیا نه‌ته‌وبوونێ یه.
هه‌که ئه‌م ده‌وله‌تا ترک ده‌ینن ئالییه‌کی و ب چاڤه‌کی دن ل ئاسیمیلاسیۆنێ بنه‌رن، ئه‌مێ ببینن کو مخابن پەکەکە ژی ژ ئالییه‌کی ڤه بوویه ئالیکارێ ڤێ ئاسیمیلاسیۆنا مالکامباخ. ب تایبه‌ت کادرۆیێن کو ب ناڤێ چه‌پیتییێ که‌تبوون و که‌تنه ناڤا پەکەکێ، د ئاسیمیله‌کرنا خۆرت و که‌چێن کوردان دا رۆله‌ک مه‌زن و خراب لیزتن و هینا ژی دلیزن. ئه‌و که‌سێن کو هه‌تا ئیرۆ ژی به‌لکی نکاربن چه‌ند گۆتنێن کوردی بینن جه‌م هه‌ڤ، زمانێ ترکی کرن زمانێ سیاسه‌تا پەکەکێ و نه ته‌نێ کوردێن باکور، هه‌روه‌ها کوردێن باشوور و کوردێن رۆژاڤا ژی هینی زمانێ ترکی کرن، ترکی ب وان کرن وه‌ک شیر و شه‌کر. ب ڤێ ڤه گرێدایی، سیاسه‌تمه‌دار و کادرۆیێن کو د قادا له‌گال دا سیاسه‌تێ دکن، دیسان ب زمانێ دژمنێ خوه، ب زمانێ ترکی کوردایه‌تی کرن و ئه‌ڤ ژی بوو سه‌ده‌ما کو زمانێ ترکی باندۆره‌ک خراب ل که‌چ و خۆرتێن کوردان بکه و مه‌ژیێ وان ژ کوردی و هه‌ستێن کورده‌واری دوور بخه، وان پێهتر ب ترکی و ترکان ڤه گرێده.
ل گۆرا لێکۆلینێن کو د ڤی واری دا هاتنه کرن، هه‌ر کو دچه زمانێ کوردی وه‌ندا دبه و ب تایبه‌ت کوردێن باکور زێده‌تر ب زمانێ ترکی دئاخڤن و ره‌حه‌تتر کارن یا دخوازن ب ترکی دەرببرن. هوون ده‌ڤ ژ باژاران به‌ردن، ئێدی ل گوندێن کوردستانێ ژی زمانێ ترکی ره‌هێن خوه به‌را ناڤ دل و هناڤێن کوردان دده و رۆژ ب رۆژ وان ژ کوردی و هه‌ستێن کوردستانی دوور دخه. چما؟ ژ به‌ر کو سه‌رۆک، کادرۆ و رێبه‌رێن کو پێشکێشییا وان دکن ب ترکی دئاخڤن، د هنده‌ک ته‌له‌ڤزیۆنێن کوردی دا زمانێ ترکی ژ زمانێ کوردی زێده‌تر ده‌ردکه‌ڤه پێش، زێده‌تر په‌ره دکه، زمانێ سیاسه‌تێ ترکی یه و چو خێر و به‌رژه‌وه‌ندییا وان سیاسه‌تمه‌داران د زمانێ کوردی دا نینە. زارۆکێن پرانییا سیاسه‌تمه‌دارێن کو ئیرۆ پێشکێشییا جڤاکا کوردێن باکور دکن، یان ب ته‌مامی کوردی نزانن، یان ژی وه‌ک که‌ڕ و لالان نیڤ کوردی و نیڤ ترکی ل ناڤ هه‌ڤ دخن. ب کورتی؛ ل باکورێ کوردستانێ زمانێ کوردی د خه‌ته‌رێ دا یه. ل گۆرا من سه‌رسه‌به‌بێ هه‌ری مه‌زن ژی هه‌لوه‌ستا وان سیاسه‌تمه‌دار و پێشه‌وایانه کو ب مه‌ژییێ ترکی، ب زمانێ ترکی و ب ناڤێ براتییا کورد و ترکان سیاسه‌تا کوردایه‌تییێ دکن. هه‌لبه‌ت ده‌وله‌تا ترک ئاسیمیلاسیۆنێ دکه، ئه‌ڤ کارێ وێ یه. لێ ئه‌و سیاسه‌تمه‌دار و پێشه‌وایێن کو گرسه‌یا کورد ددن دوو خوه و به‌رێ کوردان ددن زمانێ ترکی، ژ ئاسیمیلاسیۆنا ده‌وله‌تێ خرابتر باندۆرێ ل جڤاکا کورد دکن.
دڤێ ئێدی ئه‌م ب زمانێ خوه باخڤن کو هنده‌کێن دن ژی زمانێ مه قه‌بوول بکن.
به‌لێ، ره‌حمه‌تی میر جه‌لاده‌ت به‌درخان بلاسه‌به‌ب نه‌دگۆت:
„کوردنۆ، هه‌که هوون دخوازن خوه ناس بکن، زمانێ خوه بخوینن و بدن خوه‌ندن. هه‌که هوون دخوازن خوه بدن ناسکرن، دیسا زمانێ خوه بخوینن و بدن خوه‌ندن.“
زمان نه ته‌نێ ناسنامه یه، هه‌روه‌ها خوه‌ناسکرن و خوه‌ناساندنه ژی…
Nûrî Çelîk
