مۆدێلەکا نوو یا ئۆپۆزسیۆنێ پێدڤیە
نێرینێن من یێن د ده‌ربارێ ئۆپۆزسیۆنەک خورت یا نه‌ته‌وه‌یی دا د ده‌ربارێ باکوورێ کوردستانێ دا یه. ئه‌ز باش دزام کو پسگرێکه ئۆپۆزسیۆنێ ل رۆژاڤایێ کوردستانێ و ل رۆژهه‌لاتا کوردستانێ ژی هه‌یه. لێ د وان هەر دو به‌شێن کوردستانێ دا ئۆپۆزسیۆنەک خورت یا نه‌ته‌وه‌یی دڤێ ژ ئالیێ پارتی و رێخستنێن و کوردپه‌وه‌رێن وان به‌شان بێ چاره‌سه‌ر کرن.
نه‌ته‌وه‌یا کورد ل ترکیه‌یێ ژ هه‌موو مافێن خوه بێ پاره. مافێن نه‌ته‌وه‌یی ۱۰۰ ساله کو ژ ئالیێ ده‌وله‌تا که‌مالیست یا ترک ڤه هاتنه بنپێکرن. کوردستان هاتیه داگیرکرن. کورد، ل وه‌لاتێ خوه کوردستانێ نه ده‌ستهلاتدارن ژی. قه‌ده‌را نه‌ته‌وه‌یا مه یا کورد ب نه‌ته‌وه‌یا ترک ڤە گرێدایی یه. ئانکو قه‌ده‌را مه نە ژ ئالیێ مه ڤه، لێ ژ ئالیێ نه‌ته‌وه‌یا ترک ڤه تێ ته‌سپیت و تەعین کرن.
ل کوردستانێ، ژ سیسته‌ما کلاسیک یا کۆلۆنیالیست، سیسته‌مه‌ک خرابتر هه‌یه. له‌ورا وەکە تێ زانین کو د سیسته‌ما کلاسیک یێن کۆلۆنیالیست دا هه‌بوونا نه‌ته‌وه‌یان نایێ ئینکار کرن. هێژاییێن نه‌ته‌وه‌یی نایێ قه‌ده‌غه کرن. نه‌ته‌وه‌یێن بنده‌ست دکارن هێژاییێن خوه ب کار بینن و پێشڤه ببن.
د سیسته‌ما کۆلۆنیالیست یا ده‌وله‌تا ترک دا نه‌ته‌وه‌یا کورد و وه‌لاتێ وان کوردستان نایێ قه‌بوول کرن. زمان و چاندا وان قه‌ده‌غه یه و نایێ قه‌بوول کرن.
دیسا د سیسته‌مێن کۆلۆنیالیست یێن کلاسیک دا نه‌ته‌وه‌یێن بنده‌ست مافێن خوه ب ب رێیێن ئاشتی و ده‌مۆکراتیک و حه‌ق-حقووق و عه‌داله‌تێ دا دکارن داخواز بکن، ژ ده‌ستهلاتداران مافێن خوه داخواز بکن. هه‌زار مخابن ل ترکیێ داخوازێن نه‌ته‌وه‌یا کورد ب کۆمکوژیان به‌رسڤ ددن. ب سه‌دهه‌زاران کورد هاتن کووشتن. کوردستان ژ بۆنا کو ژ کوردان ڤالا ببه سرگوونه‌که کیتله‌وی پێک ئانین. سه‌رۆکێن کوردان ب ته‌ڤایی کووشتن.
ده‌وله‌تا ترک یا کۆلۆنیالیست ژ بۆنا ڤێ سیسته‌مێ خوه بدۆمینه ل هه‌مبه‌ری ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا باکورێ کوردستانێ وه‌ک ئاپاره‌ته‌که خوه و وه‌ک رێخسته‌نه‌ک کۆنت-گه‌ریڵایێ پەکەکە ژی ئاڤا کر. ب هه‌ڤ را د ناڤ پێڤاژۆیه‌کێ دا ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کوردستانێ تەسفیه کرن.
تەسفیه‌کرنا ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا باکورێ کوردستانێ د چه‌ند قۆناخان را ده‌رباس بوو.
قۆناغا یه‌که‌مین: د ناڤبه‌یا سالێن ۱۹۷٥-۸۰یی دا بوو. ده‌وله‌تێ ب خوه ئێریشی کوردان و ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کورد کرن، ئه‌و ژ بۆنا خوه به‌س نه‌دیت، پەکەکە ل سه‌ر ناڤێ کوردان رێخست، ب ده‌ستێ پەکەکێ ژی ژ بۆنا کو ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کورد تەسفیه ببه، ئێریش کرن. پەکەکە، ل گه‌له‌ک باژاران ژ کاربده‌ستێن کوردستانێ گه‌له‌ک که‌س کووشتن، ل باژاران ته‌ڤلهه‌ڤی چێکرن، د ناڤ عه‌شیره‌تان دا شه‌ر ده‌رخستن. ب هه‌زاران کورد و کوردپه‌روه‌ر کووشتن. ئێریشی هه‌موو رێخستنێ کوردستانێ کرن.
لێ دیسا ژی ده‌وله‌تێ و پەکەکێ ب هه‌ڤ را نکاری ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کورد، پارتی و رێخستنێن کوردستانێ ژناڤ ببن.
قۆناغا دویه‌مین: پشت را ژی د ده‌وله‌تێ ئێلیتا که‌مالیست پلانا خوه یا دویه‌مین خستن ژیانێ. ب ئێریشێن پەکەکێ و رێخستنێن ته‌رۆریست و رادیکال دەربه‌یا له‌شکه‌ری ئاماده کرن. د ۱۲ێ ئیلۆنا ۱۹۸۰ێ دا دەربه‌یا له‌شکه‌ری پێک ئانین. ب دەربه‌یا له‌شکه‌ری یا کۆلۆنیالیست-فاشیست ۱۲ێ ئیلۆنا ۱۹۸۰ ێ ده‌ست پێ کرن ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کوردستانێ و رێخستنێن کوردستانێ تەسفیه بکه. دەربه‌یا له‌شکه‌ری د کارێ خوه دا ژ سه‌دی ٥۰-٦۰ سه‌رکه‌فتی بوو.
لێ دیسا ژی ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کورد و رێخستنێن کوردستانێ ب ته‌ڤایی نەکارین تەسفیه بکن.
قۆناغا سێیه‌مین: رێخستن و پارتییێن کوردستانێ پشتی سالێن ۱۹۸۰یی ژ بۆنا ته‌ڤگه‌را کورد یا نه‌ته‌وه‌یی خورتتر ببه، هه‌ولدانه‌که خورت نیشان دان. د ڤان هه‌ولدانان پێشکه‌تنه‌که باش ژی هات رۆژه‌ڤێ.
هه‌زار مخابن پشتی شه‌رێ چه‌کداری یێ پەکەکێ (۱۹۸٤)، تەسفیا ته‌ڤگه‌را نه‌ته‌وه‌یی یا کورد ب ئاوایه‌رکی ته‌ڤایی تەسفیه بوو. شه‌رێ چه‌کداری هه‌موو که‌سێن مخالف یێن کورد و کوردپه‌روه‌ر هه‌ر چقاس دزانین کو پەکەکە ێخستنه‌که پاقژ نینه ژی، ژ پەکەکێ را بوون پشتگر. ژ رێخستنێن کوردستانێ دەست به‌ردان. ئه‌و بوو تەسفیه‌که بنگه‌هی.
قۆناغا ئه‌م تێدا دژین، ل باکورێ کوردستان ته‌ڤگه‌ره‌کا نه‌ته‌وه‌یی یا کورد نینە. پۆتانسییالا هه‌یی ڤێ یه‌کێ پێناسە ناکه. ل باکوورێ کوردستانێ گروپێن سیاسی هه‌نه. به‌شه‌کی وان ژی، ژ خوه را دبێژن پارتی. پۆتانسیاله‌که نه‌ته‌وه‌یی و کوردپه‌روه‌ر یا که‌سایه‌تی هه‌یه.
ل هه‌مبه‌ری مه ژی ده‌وله‌ته‌که خورت و ئاپاراتا وان پەکەکێ هه‌یه.
ل هه‌مبه‌ری ده‌وله‌تێ و پەکەکێ، پۆتانسییالا هه‌یی، مخاله‌فه‌ته‌ک و ته‌کۆشینا رزگاری و سه‌رخوه‌بوونێ نکاره بمه‌شینه.
هیچ شک نینە پرسا نه‌ته‌وه‌یا کورد ژی ده‌وله‌ت ئاڤا کرنه. ژ بۆنا ده‌وله‌تا کوردستانێ ئاڤا ببه، دڤێ هێزه‌کا خورت هه‌به. ئه‌و هێزا پر ره‌نگ به.
لۆما ژی دڤێ د ڤێ قۆناغێ دا مۆده‌له‌کا ئۆپۆزسیۆنەک نوو بێ دیتن، کو گوهه‌رتنان ژی و ره‌فۆرمان ژی ب خوه را بینه. ببه مۆده‌له‌کا نوو یا رێخستنی.
ئیبراهیم گوچلو
دیاربه‌کر، ۳۰/ ۱۲/ ۲۰۲۳
