گەنج چەکێ ئاڤاکرنێ
مووسا خالد
تەخا گه‌نجان د ناڤ هه‌موو جڤاكێن جيهانێ دا و ب تایبه‌تى د ناڤ جڤاكێ كوردستانێ دا رۆلەکا بەر ب چاڤ هەیە، لەورا پێدڤى یه ل سه‌ر لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار پرۆگرام و نه‌خشه‌رێیان دابرێژن ل سه‌ر بنه‌مایێن ئه‌كادیمى و پێشكه‌فتى و هاولاتیبوونێ بۆ چاره‌سه‌ریا ئه‌وان پرسگرێكێن گرێدایى ب گه‌نجان ڤه دا گه‌نج ماف و ئه‌ركێن خوە بزانن.
دبێژن “گه‌نجه‌كێ بێ ماف و ئەرك گه‌نجه‌كێ بێ واتا یه” ژ بەر کو گەنج سامانێ سەرەکی یێ هەر وەلاتەکی یە، ستوونا هەرە سەرەکی یە و ژ بو برێڤەبرن و پێشڤەبرن و گوهورینا مللەتان کارلێکەرەکێ بهێزە، گەنج ب هەموو رامانەکێ پاشەرۆژا هەر گەل و وەلاتەکی یە.
بۆ پێشکەفتنا جڤاکی و چارەکرنا هەر ئاریشەیەکێ شیاندان و پارڤکرنا گه‌نجان د بیاڤێ كارێن پیشه‌یى دا لێکگوهارتنا هزروبیران د جڤاکی دا د ناڤبەرا گەنجان دا تشتەکێ زێدە گرنگە، چونکە دڤێت گەنج ژ هەر لایەکێ ڤە ژ دەرفەتان مفای وەرگریت و ئەو ب خوە ژی دەرفەتا دروست بکەت نەک خوە ل هێڤیا دەرفەتان بگریت.
گەنج خوەدان حەز و ڤیان و گوهورینە و بەرهەمهێنەرێ ئاڤاکرنا جڤاکی و مللەتان نە، دڤێت گرنگیەکا مەزن و هەرەباش ب چینا گەنجان بدەن، ئاڤاکرنا سەر و سیمایێن جڤاکان و رێخوەشکرنا وان بۆ کومەلگەهێ و بەرفرەهبوونا وان د سیستەمێن جودا جودا یێن ملەتگێریێ رەنگڤەدانەکا ئاسایی یە ژ سەردەمێن هەبوونا گەنجان.
ئەڤرۆ ژی، ب شێوەکێ گشتی، گەنج د ئاستێ هوشیاری و رەوشەنبری دایە. ئەڤە راستەوخوە دبیتە پالدەر بۆ هەردو ئالیان، ئانکو (پێشڤەچوون-پێشکەفتن) ب خوەڤە دگریت، لێ دڤێت وژدانا هەر گەنجەکی یا زال بیت ل سەر هەموو مەرەمێن دیتر بۆ هندێ بەرژەوەندیا ل بەر چاڤ بگریت، گەنج بەردەوام بنیاتەکێ بهێزە بۆ وەلاتی، دڤیت دەرفەتا کارکرنێ بۆ گەنجان هەبیت ب تایبەت ل ناڤ دامودەزگەهێن حکومی و کەرتێ تایبەت دا بۆ بهێزکرنا وەبەرهێنانا بازرگانی.
گەنج هێزا سەرەکی یا هەموو مللەتانە ژ بۆ ئاڤاکرن و گەشەکرنا ئابوورێ مە پێدڤی ب هێزا گەنجانە، دڤێت هەر سال سیستەمەکێ نوو دەرفەتێن کارکرنێ پەیدا بکەت، رێکێن گونجای و سەردەمیانە بۆ گەنجان بهێنە جیبەجێکرن، داکو رێژا بێکاریێ بەرەف کێمبوونێ بچیت و بکەڤن د خەباتا کارکرنێ دا پێخەمەت ئاڤەدانی و رۆناهیا عاقلی و رەوشنەبیری بهێتە ئاڤاکرن. هەر وەلاتەکێ بخازیت ب هێزبیت دڤێت پشتبەستنا خوە ب گەنجان بکەت، هەروەسا گەنج هەردەم پێدڤی ب حکومەتێ هەیە ژ لایێ ماددی و مەعنەوی. دیسان حکومەت پاڵپشت بیت وەک ژ لایەنێ (پێکئێنانا خێزانێ، دەرفەتێن کاری) بو وان گەنجان بکەت یێن خودان بەهەرەمەند. دیسان گەنج گرنتیا پێشکەفتنا جڤاکی نە، پێدڤی ب گرنگیەکا تایبەت هەنە، لەورا نها چەرخێ لەزێ یە دڤێت لەز ل رەوشەنبیریکرن و هشیارکرنا گەنجی بهێتە کرن، داکو جڤاکێ کوردی بەرەف پێشڤەبچیت ب شێوەیەکێ ساخلەم.
گوهورین ب لەزترین شێوە دهێنەکرن د جیهانا ئەڤرۆ دا ب رێکا گەنجان و ئەڤرۆ ئەرکێ گەنجی دهێتە چاندن بۆ داهاتی و نەڤییێن پاشەرۆژێ دێ ئەرک زوربەیا وان کەڤیتە د بازنێ گەنجان دا و گرنگە گەنج دەست ب گوهورینێن باش و سەردەمیانە بکەت داکو جڤاکەکێ ساخلەم بهێتە ئاڤاکرن.
رەخــنـا مـن:
دڤێت رێگریێ د وان خالێن لاواز دا بکەن کو دبنە ئەگەرێن سەرەکی یێن برینداربوون و ڤەمانا مەیدانەکا بەرزە و ل جیهانەکا تاری دا بشێن بەرسینگێ وێ لاوازیێ بگرن ب پێنگاڤێن باش و د وێ رێکێ دا دەربازبکەن، چونکە گەنج خودان هێزو شیانێن زورترە ژ هەموو چینێن دی یێن جڤاکی و هندی گەنج هەبن سەرکەفتن و بەرهەمئینانا ملەتان ژی زێدەتر لێ دهێت. گرنگە پێداچوون ژ لایێ پەرلەمان و وسەرۆكايەتيا ئەنجومەنێ و حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ رێکە چارەسەریەک بهێت دیتن، كو هه‌ول بده‌ن پرسگرێكێن گه‌نجان چاره‌سه‌ر بكه‌ن. دابینكرنا ده‌لیڤێن كارى بۆ گه‌نجان ل كه‌رتێن تایبه‌ت و گشتى دا. پیته‌دان ب گه‌نجێن داهێنه‌ر وچاڤدێرى و هاریكاریاوان یا مه‌عنوى و مادى.
چــارەســەری:
دانا قەرزێن بچووك بۆ گه‌نجان ب تایبه‌تى د وارێن پیشه‌سازی دا و دانانا گه‌نجین خودان شیان ل جهێن بریارێ دا ب تایبه‌ت ئه‌و جهێن كو كارێ گه‌نجان دكه‌ن.
بەلاڤكرنا (هه‌ستێ نه‌ته‌وایه‌تی و هاولاتیبوونێ د ناڤ گه‌نجان دا) دیسان ئاڤاكرنا گه‌نجان ل سه‌ر بنه‌مایێن هزرى و نه‌ته‌وایه‌تى و دیموكراسى و به‌رپرسایه‌تیێ دابینکرن و روخساندنا یه‌كسانی و رەگەز (جه‌نده‌ر) د ناڤ گه‌نجان دا و چه‌سپاندنا دادوه‌ریا كومه‌لایه‌تى.
مووسا خالد
