ئەنفالا بارزانیان و قەتلیعاما شەنگالێ
مه‌ها ته‌باخێ ژ بۆ کوردان مه‌هه‌کا گه‌له‌ک گرنگ و خه‌مگینی یه. د ڤێ مه‌هێ دا دو بوویه‌رێن گه‌له‌ک دراماتیک، جێنوسیدا کوردان، قرکرنا کوردان هات ل دارخستن.بوویه‌را یه‌که‌مین، ئه‌نفاله. قه‌تلیعاما بارزانیانه. هه‌ولدانا ژهۆلێراکرنا ناڤه‌ندا شۆره‌شا ملی یه.
بوویه‌را دویه‌مین، قه‌تلیعاما شه‌نگالێ یه.
د دیرۆکا کوردان دا بوویه‌رێن وه‌ک ڤان بوویه‌ران، گه‌له‌ک زێده نه و دۆمدارن و خه‌له‌که‌یێن ل دووڤ هه‌ڤن. ئه‌ڤ چالاکیا، ب جێنوسیدا تێ ب ناڤ کرن. ئه‌ڤ چالاکیان ته‌ڤکوژیا نه‌ته‌وه‌یا کورده.
پشتی کو کوردستان بوو چار پارچه، ده‌وله‌تێن کۆلۆنیالیست ل کوردستانێ جێنوسید-ته‌ڤکوژی پێک ئانین. جێنوسید، ب ته‌ڤایی نه‌ته‌وه‌کی ژ هۆلێ ڕاکرنه. ده‌وله‌تێن کۆلۆنیالیست ژی ب گه‌له‌ک ئاوایان: ب ئاوایێ فزیکی، ب ئاوایێ چاندی، ب ئاوایێ زمانی، ب ئاوایێ دیرۆکی ژهۆلێراکرنا نه‌ته‌وه‌یا کورد ئانین ڕۆژه‌ڤێ.
ده‌وله‌تێن کۆلۆنیالیست، ب تایبه‌تی ژی د شه‌رتێن سه‌رهلدانێن ملی دا و ئان ژی پشتی سه‌رهلدانێن ملی گه‌له‌ک ب هێسانی جێنوسید-ته‌ڤکوژیا کوردان ل دار خستن.
ده‌وله‌تا ترک یا کۆلۆنیالیست ل باکوورێ کوردستانێ پشتی سه‌رهلدانا کۆچگریێ (1919)، سه‌رهلدانا ئامه‌دێ (1925)، سه‌رهلدانا ئاگریێ (1926-32) ل زیلانێ، ل ساسۆنێ قه‌تلیعام پێک ئانین و جێنوسید ب هه‌ر ئاوایی دۆماند.
هه‌مان قه‌تلیعام ل باشوورێ کوردستانێ و ل ڕۆژهه‌لاتا کوردستانێ ژی هاتن ل دارخستن.
ئه‌نفال، جێنوسیدا بارزانیان و شه‌نگالێ د ڤان سالێن داوی دا ل باشورێ کوردستانێ هات ل دارخستن.
ئه‌نفالا بارزان̇یان: هه‌و̇لدانا ژهۆلێراکرنا ناڤه‌ندا شۆره‌شا ملی یه…
ئه‌نفالا بارزانیان، د سالا 1983 دا ده‌ست پێ کر. ل هه‌رێما بارزان ژ ته‌مه‌نێ 11 سالی هه‌تا 70 سالی بارزانیان هه‌موو دیل هاتن گرتن و پشتی وێ هاتن و کووشتن. ئه‌ڤ کۆمکوژیه‌ک بوو. به‌شه‌ک ئه‌و بارزانیێن هاتن کووشتن ل باشوورێ عیراقێ هاتن دیتن. قه‌ده‌را به‌شه‌که مه‌زن ھئێشتا نه دیاره.
ئه‌و جێنوسیدا کوردان بوو. نه‌ھئێلانا کوردان بوو.
وه‌ک تێ زانین به‌ریا 36 سالان د 1983.07.30 ێ دا دکتاتۆریا سه‌ددام بریار دا کو بارزانیان بگرن و بکووژن. گرتنا و دیلخستنا بارزانیان ل حه‌ریر، قوشته‌په، به‌حرکه و دیانا ده‌ست پێ کر. ئه‌و برن چۆلێن باشوورێ عیراقێ و ل وێ ده‌رێ زیندی و ب ئاوایه‌کی بارباری و نه‌ینسانی بناخ کرن.
ب ئاوایه‌کی نوو و نه ئینسانی و بارباری کۆمکوژی هات ل دار خستن.
سه‌رۆکێ ڕژێما به‌عسێ سه‌دام ئه‌ڤ کۆمکوژیه ڤه‌نه‌شارت و 2 مه‌ها شووندا گه‌له‌ک ڤه‌کری ئه‌ڤ کۆمکوژیه پاراست. گۆت کو “وان ب توندی جه‌زایێ خوه وه‌رگرتن و مه ئه‌و ئاڤێتن دۆژه‌هێ ئانگۆ جه‌هه‌نه‌مێ.”
هه‌رێما بارزان و بارزانیان د دیرۆکێ دا هه‌ر بوویه ناڤه‌ندا شۆره‌شا ملی یا کوردستانێ. د ده‌ما دکتاتۆریا سه‌دام دا ژی ئه‌ڤ ناڤه‌ندبوونا خوه یا شۆره‌شا ملی یا کوردستانێ دۆماند.
وه‌ک تێ زانین کو شۆره‌شا ملی یا ئیلۆنێ زۆرا دکتاتۆریا ڕژێما به‌عسێ بربوو،
ڕژێما دکتاتۆری یا به‌عسێ مه‌جبوور ببوو کو ب سه‌رۆکێ ملی مسته‌فا بارزانی و په‌ده‌کێ ڕا په‌یمان چێ بکه. ل کوردستانێ 11 ئادارا 1970 ێ دا ئۆتۆنۆمی ئاڤا ببه، کورد ل وه‌لاتێ خوه ده‌ستهلاتدار و سه‌روه‌ر بن.
ئه‌ڤ یه‌ک ژ بۆ ڕژێما به‌عس و دکتاتۆر سه‌دام برینه‌کا مه‌زن بوو. لۆما ژی دڤیا بوو کو ژ بارزانیان تۆل بگره و ناڤه‌ندا شۆره‌شا ملی یا کوردستانێ بته‌فینه.
ل گۆر پیڤان و یاسایێن نه‌ته‌وێن یه‌کبوویی کو ب یه‌کده‌نگی د ڕۆژا 1951.01.12 ێ دا په‌ژراندیه، ئه‌نفالا بارزانیان کۆمکوژی و جێنوسیدایه.
هیچ شک تێدا نینه کو “کۆمکوژیا بارزانیان تاوانه‌که دژی مرۆڤاهیێ و دکه‌ڤه ناڤ خانه‌یا جێنوسیدا. ژ به‌ر ڤێ ژی د گه‌ل تاوانێن دن یێن ئه‌نفال و دیلگرتنا ب زۆرێ یا کوردێن فه‌یلی، کیمیابارانا هه‌له‌بجه‌یێ و ئه‌نفالێ، تاوانێ کوشتن و بێ سه‌رشووم کرنا بارزانیان ژی ژ ئالیێ دادگه‌ها بلند یا تاوانێن عیراقێ ڤه وه‌ک تاوانێ جێنوسیدا هات ناسکرن.
“پشتی سالا 2005 ێ، ب گشتی ژ16 دۆسیایێن کورد، ل دادگه‌ها بلند یا تاوانێن عیراقێ دا، ته‌نێ 6 دۆسیا هاتنه زه‌لال کرن و ئه‌و ژی: “کیمیابارانا هه‌له‌بجه، ئه‌نفال، بێ سه‌رشوومکرنا بارزانیان و فه‌یلیان” وه‌ک جێنوسیدا هاتیه ناس کرن.
“هه‌رچه‌ندا دادگه‌ها بلند یا تاوانێن عیراقێ ڕۆژا 03.05.2011 ێ بریار دا ئه‌و تاوان وه‌ک جێنوسیدا بێن ناسکرن ژی، لێ حکومه‌تا عیراقێ داخوازا لێبۆرینێ ژ مالباتێن که‌سێن قوربانێن ئه‌نفال و بارزانیان نه‌کریه.
“ئه‌نفالا بارزانیان 36 سال به‌ری ناها ڕۆژا 31.07.1983 ێ پێکهات و 8 هه‌زار بارزانی هاتن ئه‌نفال کرن و هه‌تا ناها ته‌نێ ته‌رمێ 596 که‌سێن ئه‌نفالبوویی هاتنه ڤه‌گه‌راندن بۆ گۆرستانا تایبه‌ت ئا جێنوسیدا بارزانیان یا ل بارزانێ.”
قه‌تلیعاما شه‌نگالێ جێنوسیدا کوردێن ئێزدی یه…
داعشێ، د 3 ێ ته‌باخا 2014 دا ئێریشی شه‌نگالێ کر. سه‌ده‌ما ڤێ ئێریشێ ژی، ژ بۆنا کو شه‌نگال هه‌رێما کوردان بوو. د هه‌مان ده‌م دا ژی هه‌رێما مسلمانان نه‌بوو و هه‌رێما کوردێن ئێزدی بوو.
له‌ورا داعشێ هه‌م دژمنێ کوردان و هم ژی دژمنێ نه‌ته‌وه و جڤاتێن نه مسلمانه.
ل شه‌نگالێ داعشێ وەحشیه‌ت و قه‌تلیعام و بارباریه‌کا مه‌زن پێک ئانی. ئه‌ڤ بوویه‌ره‌کا تراژه‌دیک یا کو دلێ مرۆڤاتیێ بشه‌وتینه یه.
قه‌تلیعاما ل شه‌نگالێ ل هه‌مبه‌ری گه‌لێ مه پێکهات، جێنوسیدا بوو. له‌ورا داعشێ خوه‌ست کو کوردێن ئێزدی ژ هۆلێ ڕاکه.
لۆما ژی دڤێ ئه‌ڤ قه‌تلیعام ل عیراقێ و ل دنیایێ وه‌ک جێنوسیدا بھێتە په‌ژراندن.
قه‌تلیعاما شه‌نگالێ به‌رده‌وامیا جێنوسیدا و قه‌تلیعامێن دن یێن ل کوردستانێ نه.
نه‌ته‌وه‌یا مه ل هه‌مبه‌ری ڤان قه‌تلیعامان هه‌ر ده‌م خوه پاراست و ل سه‌ر پان ما. کوردێن ئێزیدی ژی به‌شه‌ک ژ نه‌ته‌وه‌یا مه نه. ژ ئالیێ هه‌موو کوردان دا دڤێ بێن پاراستن و ژ وان ڕا پشتگری بێ کرن.
ب پێشنیارا سه‌رۆکێ ملی مه‌سعود بارزانی پارلامه‌نتۆیا کوردستانێ ڕۆژا قه‌تلیعاما کوردێن ئێزدی ل شه‌نگالێ (3 ته‌باخێ) وه‌ک ڕۆژا جێنوسیدا ئیلان کر.
ئه‌ڤ بریاره‌که گرینگ و دیرۆکی یه.
ژ کوردێن ئێزدی ڕا و ژ ته‌ڤایی کوردان ڕا ب هه‌ر ئاوایی پشتگریه‌که مه‌رزنه.
دڤێ ده‌ستهلاتداریا ده‌وله‌تا فه‌ده‌رال یا عیراقێ ژی ڤێ بریارێ ب جھ بینە و بپه‌ژرینه.
د ڤێ قۆناغێ دا ژی شه‌نگال و کوردێن ئێزدی د بن خه‌ته‌ریێ ده نه. شه‌نگال ژ ئالیێ له‌شکه‌رێن عیراقێ، حەشدا شەعبی، پەکەکێ ڤه هاتیه داگیر کرن.
دڤێ داوی ب ڤێ داگیرکرنێ بھێت.
شه‌نگال بکه‌ڤه بن ده‌ستهلاتداریا کوردستانێ و ئازاد ببه.
گه‌لێ شه‌نگالێ خوه ب خوه برێڤه ببه.
کوردێن ئێزیدی ل شه‌نگالێ و ل هه‌رێمێ ده‌ستهلاتدار و سه‌روه‌ر بن.
شه‌نگال ب ده‌ستێ حکومه‌تا کوردستانێ و حکومه‌تا فه‌ده‌رال بێ ئاڤا کرن.
ئامه‌د 2019.08.09
ئیبراهیم گوچلو
