كی سیاسه‌تا تركیێ دیزاین دكە
ل ترکیێ د ڤان ده‌مێن داویێ دا ڕه‌وشا ئاکەپێ (پارتیا حوكمدار) و ئیدهیۆلۆژیا کو ئاکەپە ل سه‌ر هاتی ئاڤاکرن ب ئاوایه‌کی جودا و پرئالی تێ مناقه‌شه‌کرن. د چا‌رچۆڤەیا ڤان مناقه‌شه‌یان دا ڕۆژ ب ڕۆژ ئاکەپە خوینێ وندا دکه و ئالۆز دبه. ئه‌ڤ یه‌ک ژی دبه ئەگەرەك مه‌زن کو ترسه‌ک دکه‌ڤە دلێ تەیب ئه‌ردۆگان کو ده‌ستهلاتداریا خوه وندا بکه.
ئاکەپ ژ ناڤا پارتیه‌ک ئیسلامی ده‌رکه‌ت هۆلێ و ل سه‌ر بنگه‌هه‌ک ئۆلی هاته ئاڤاکرن. لێ ئاکەپێ ژ پارتیێن ئسلامی جودا سیاسه‌ته‌ک لیبه‌رال ڕێڤه بر و د ده‌ستپێکا ده‌ستهلاتداریا خوه دا گاڤێن گرنگ ئاڤێتن. تایبه‌تی ئه‌ردۆگان د گه‌ل هه‌ڤالێن خوه ده‌ستاڤێتن گه‌له‌ک پرسگرێکان و به‌رەڤ پێش گاڤێن باش ئاڤێتن.
ل ترکیێ ئاكەپێ تشتا هه‌ری گرنگ کری، شکه‌ستنا وه‌سایه‌تا له‌شکه‌ری بوو. ئه‌ڤ یه‌ک چه‌وا کر و ب ئاریکاریا کێ کر نه گه‌له‌کی گرنگه. ژ به‌ر کو ئه‌ڤ جارا یه‌که‌م بوو کو سیاسه‌ته‌ک سڤیل ل هەمبه‌ر ئارتێشا ترکیێ ده‌نگێ خوه بلند کر و گوھ نه‌دا بالکێشییا ئارتێشێ و د داویێ دا ئارته‌ش کر د بن باندۆرا ده‌ستهلاتا خوه و پارتیا خوه دا. ده‌ستهلاتا ئاکەپێ د ده‌ربارێ پرسا کورد دا ژی گاڤ ئاڤێتن، کێماسی قه‌ده‌خه‌یا ل سه‌ر زمانێ کوردی ڕاکر، ب ناڤێ ده‌وله‌تێ دۆزا لێبۆرینێ ل گه‌لێ کورد کر.
زمانێ کوردی که‌ته زانینگه‌هان دا. هێدی پارتیێن سیاسی دکارن ب زمانێ کوردی پرۆپاگانده‌یا خوه بکن. د وارێ ده‌ستوری دا ژی هنده‌ک گاڤ ئاڤێتن، لێ سه‌رنه‌که‌ت.
ئه‌ردۆگان ل گۆرا خوه “پێڤاژۆیا چاره‌سه‌ریێ” پێکانی لێ ئه‌و ژی ژ فایدەێ پتر زه‌ره‌ر دا.بێ گومان د ڤێ ده‌ربارێ دا ژ ئه‌ردۆگان پتر خه‌له‌تیێن پەکەکێ ڕۆلەك له‌یزت و ئه‌و پێڤاژۆ تێک چوو، هێڤیێن ئاشتیێ وندا بوون. ده‌ستهلاتداریا ئه‌ردۆگان به‌ر ب یه‌کێتیا ئه‌ورۆپایێ ڤه چوو د ڤێ یه‌کێ دا ژی پێشڤه‌چوونه‌ک پێکانی.
ب كورتی، ئاکەپێ ژ سالا 2006ێ هه‌تا 2014ێ گاڤێن باش ئاڤێتن و د ناڤا خه‌لکێ دا ببوو جهێ باوه‌ریێ. هه‌روه‌ها پەیوه‌ندیێن وان ل گه‌ل باشوورێ کوردستانێ ژی ژ بۆ کوردا ببوو جهێ باوه‌ریه‌کی.
لێ ژ 2015ێ و ھێرڤە، ئه‌ردۆگان هاته گوهه‌رتن، تایبه‌تی پشتی بوو سه‌رۆککۆمار و سسته‌ما ڕێڤه‌به‌ریا ده‌وله‌تێ ل ترکیێ گوهه‌رت و ئه‌ردۆگان ژ خوه ڕه ڕێیه‌ک دن ھلبژارت.
هه‌ڤکاریا ناڤبەرا ئاکەپ و مەهەپێ دا ده‌ستهلاتداریا ئاکەپێ و ئه‌ردۆگان ئالۆز کر و ئه‌و ژ خه‌لکێ دوور خستن. هه‌تا ڕاده‌یه‌کی نها ل ترکیێ سیاسه‌تا ده‌ستهلاتێ ژ ئالیێ مەهەپێ ڤه تێ دیزاین کرن. ڕاسته چ وه‌زیرێن مەهەپێ د حوکومه‌تا ئه‌ردۆگان دا نینن، لێ پرانیا بوورۆکرات ژ مەهەپێ نه و گه‌له‌ک ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ یێن گرنگ دا زهنیه‌تا مەهەپێ حاکمه و هه‌تا مرۆڤ دکاره بێژه کو، هێدی ئید‌یۆلۆژیا مەهەپێ د ڕێڤه‌به‌ریا ده‌وله‌تێ دا ده‌ستهلاته. ژ بۆ ڤێ یه‌کێ ژی ئاکەپ و ئه‌ردۆگان ژی به‌ر ب ده‌ستهلاتداریه‌ک فاشیستی و نژادپه‌ره‌ستی ڤه دچه. ئه‌و ئه‌ردۆگانێ دۆزا لێبۆرینێ ژ کوردا خوه‌ست، ئیرۆ ب ساناھی دبێژه پرسا کورد نینە، یانی ل گۆرا مه‌ژیێ وی ئه‌ڤ پرس چاره‌سه‌ربوویه،هه‌رکه‌س ب ڤێ دکه‌نه.
هه‌ڤالێن ئه‌ردۆگان یێن کو پێرا ئاکەپ ئاڤاکرین نها که‌سه‌ک ل دەردوورێن وی نه‌مایه. ئیرۆ پارتیه‌ک وه‌ک ده‌ڤا و پارتیا پێشه‌رۆژێ ژ ئاکەپێ ڤه‌قه‌تیانه و ئه‌و کادرۆیێن کو كلیلا سه‌رکه‌فتنا ئه‌ردۆگان بوون ، نها د ناڤا ڤان پارتیان دا جھ دگرن. ڕۆژانه هه‌ڤالێن ئه‌ردۆگان ته‌رکا وی ددن و ئه‌و ب ته‌نێ دمینه و خوه ڕاده‌ستی سه‌رۆکێ مەهەپێ دکه. ئه‌ڤ یه‌ک هه‌تا کووده‌رێ دچه مرۆڤ نزانه، لێ دکاره ببه ئەگەرەك بنگه‌هین ئا تێکچوونا ئه‌ردۆگان و ئاکپێ ب خوه ژی.
سه‌رۆکێ مەهەپێ باخچه‌لی ڕۆژانا داخوویانیێن فاشیستیانە و نژادپه‌ره‌ستی دده، گه‌له‌ک هه‌لوه‌ستێن باخچه‌لی ئه‌ردۆگانی ته‌نگاڤ دکه لێ ده‌نگ ژ ئه‌ردۆگان ده‌رناکه‌ڤه. ژ ترسا ونداکرنا ده‌ستهلاتێ ئه‌ردۆگان ل هەمبه‌ر باخچه‌لی بێ ده‌نگ دمینە.
لێ پرسه ئەڤە گەلۆ دێ ئه‌ردۆگان هه‌تا که‌نگی و چ ڕاده‌یێ ته‌حه‌موولا باخچه‌لی بکه؟ ئه‌ردۆگان نها به‌حسا هنده‌ک ڕه‌فۆرمان دکه، گەلۆ ئەو چ رەفۆرمێن ئەڤە 18 سالا ئەردۆگا ل سەر ھورسیا دەولەتێ یە نكاریا وان رەفۆرمان بكە.؟ گەلۆ ئه‌ڤ چ ڕه‌فۆرمن کو هه‌تا نها وه نکاری بکن، هوون دێ نها پێکبینین؟
موخاله‌فه‌تا ترکیێ هه‌تا ڤێ گاڤێ نه ئاماده‌یه کو ببه ده‌ستهلات. ئه‌ڤ یه‌ک ژی ب ئاوایه‌کی ڕه‌وشا ئه‌ردۆگان ب هێز دکه. لێ ڕاستیه‌ک هه‌یه کو، ڕه‌وشا دارایی و کریارێن که‌یفی ئه‌ردۆگان و ده‌ستهلاتا وی هه‌ژاندیه و ده‌رزێن مه‌زن د تفاقا ئه‌ردۆگان و د ناڤا ئاکەپێ دا په‌یدا بوونه. ئه‌ڤ یه‌ک ژی دبه زه‌مینه‌ک ژ بۆ ڕووخاندنێ.
2020.11.26
نووچه/ئانالیز
ن. فرات
