هەر وەکو یا دیار ده‌سته‌یا ئامارا هه‌رێما كوردستانێ نووترین ئامارا خوە به‌لاڤكر کۆ ژمارا ئاکنجیێن هەرێما کوردستانێ ٦،٥۰۳،۰۰۰ ملیون و ٥٥،٨۳٪ خێزاندارن و ٤۱٪ زەگۆردن و ۲.۱٨٪ بیژنن و ۰٫۹۹٪ ئەڤێن ژێکجودابوون دیڤ وەزارەتا پلاندنان هەرێما کوردستانێ ئەنجامێن ڕێپیڤیا ئابوورى و جڤاکیا خێزانی ل هەرێما کوردستانێ بۆ سالا ۲۰۲۳– ۲۰۲٤، بەلاڤکرین. ل گورەی ئەڤێ ڕێپیڤیێ، دهۆک ب ڕێژەیا ۱٤.٨ هەژارترین پارێزگەها هەرێما کوردستانێ یە.
پارێزگەها هەولێرێ: ٥.۹
پارێزگەها سلێمانیێ: ۷.۹
هەرێما کوردستانێ ژی ب گشتی بۆ ئاستێ هەژاریێ ب ڕێژەیا ٨.٦ هاتیە تۆمارکرن، و دیارکر کو هه‌ر ژ سالا ۲۰۰۷ێ و تا ئه‌ڤرۆ پارێزگه‌ها دهۆكێ هه‌ژارترین پارێزگه‌هه ل سه‌ر ئاستێ هه‌رێما كوردستانێ، بێکاری ئێک ژوان کێشەێن هەرە مەزنە د هەر وەلاتەکی دا، بێ گومان وەکو رێژە جوداهی هەیە ژ ئاستێ هەر وەلاتەکی بگرە تاکو د گەهیت هەر پارێزگەهەکێ، هەرێما کوردستانێ ژێ پشکەکە ژ ڤێ کێشەیا بەردەوام.
رێژەیا هەژاریا بەردەوام مەترسیەکا راستەقینە یا هەی وەکو کوچکرنا گەنجان، ژناڤچوونا خێزانێ، زێدەبوونا دیاردا خازوکیێ، کارێن دزینێ، جهێن تیکچوونا دەروونی، کێمبوونا پێکئینانا ژیانا هەڤژینیێ و هەبوونا رێژەیەکا زێدە یا کۆچبەر و پەنابەران، گێروکرنا موچەیان ئەڤان ئەنجامەکێ خراب و نەرێنی ل سەر جڤاکی هەیە و یا پێدڤیە حکومەت چارەسەری و پلانەکا گونجایی و درێژخایەن هەبیت بۆ بەرهنگاربوونا ڤێ پرسگیرێکێ.
پارێزگەها دهوكێ زەنگینترین پارێزگەهە ژ ئالیێ داهاتی ڤە، ژبەرکو پارێزگەها دهوكێ دەروازەیەكێ زەبەلاحە و مەزنە بۆ ئەورۆپا و بێ گومان پارێزگەهەکا گرنگە بۆ سنورێ ترکیا، ئێراقێ و ئیرانێ و دیسان داهاتێ پارێزگەها دهوكێ ژ گەلەك پارێزگەهێن دی زێدەترە، لێ ئەڤە جهێ پرسیارێ یه بۆچی بەردەوام دبێژن پارێزگەها دهوكێ هەژارترین پارێزگەهە؟ ئایا هەتا کەنگی ژ نەبوونا نەدادپەروەریا یەکسانی گەلەک سێکتەرێن پارێزگەها دهوکێ رزگاربین، سەروەت و سامانێ ڤێ پارێزگەهێ بکەینە د خزمەتا گشتی دا تایبەت د ناڤ تاخا گەنجان دا. پێدڤیە ب رێكێن زانستی و پلانێن درێژخایەن رێگری ل ڤێ لاوازیا پارێزگاها دهوکێ هەی، بهێتەکرن و گرنگە چارەسەریەکا کونکریتی بۆ بهیتە دانان و ژڤێ بێ سەروبەریێ رزگاربین، دیسان جهێ پرسیارێ یە چ وەكریە پارێزگەها دهوكێ هەژارترین پارێزگەهـ بیت؟
یا فەرە دیڤچوونەکا دروست بهێتە کرن ئەو ئامارا وەزارەتا پلاندانانا ئیراقێ راگەهاندی کو دهۆک هەژارتڕین پارێزگەهه، پتریا بەڕپرس و کەسێن نێزیکی وان زەنگینترین کەسن ل سەر ئاستێ ئیراقێ کو زەنگینیا وان هەموو ل سەر حسابا خەلکێ هەژار یێ ڤێ پارێزگەهێ یە. کێشەیەکا مەزنە کو دهۆک خوەدانا مەزنترین داهاتێ هەرێمێ بیت و هەژارترین پارێزگەهـ بیت ئەڤە وێ چەندێ دەتە دیارکرن کۆ داهاتێ زەبەلاح ژ نەفت و سامانێن سرۆشتی دهێت و فەرە داهات و پشەکەکا مەزن یا ژ ڤێ پارێزگەهێ دهێت ل خەلکێ وێ بهێتە مەزاختن و پروژەیێن ژ هەژی وێ قوربانیا دهۆکیان دایی، بهێنە دروستکرن نەک داهات بهێتە رەوانەکرن بۆ پارێزگەها دی و بتنێ هندەک بەرپڕس و بازرگانێن نێزیکی وان ژێ مفاداربن و رۆژ بۆ رۆژێ خەلکێ وێ هەژارتر لێ دهێت و رەوشا ژیارا وان خرابتر لێ دهێت.
چارەسەری ب شێوەیەکێ گشتی :
۱ – دیاریکرنا ڕیژەیەکا دیار بۆ کارکرنا کەسێن بیانی ئەڤێن نە ئاکنجی، ئانکو ل دەرڤەی ھەرێما کوردستانێ ل گشت پرۆژە و کۆمپانیێن کەرتی تایبەت دا کاردکەن، ژ لایەکێ ڤە کەسێن بیانی و دەرڤەی دهۆکێ یان ھەرێما کوردستان زێدەتر نەدەنا کاری. پێدڤیە وەکی وڵاتانێن پێشکەفتی ڕێژەیەکا کارکرنی یا کاری بیانی دیاریارکری بیت.
۲ – ھاندان و ڤەلڤاندن بۆ ئەوان پرۆژە و کارگاهان کو دبنە فاکتەرێ رەخساندنا دروستکرنا دەلیڤەیێن کاری و زێدەتر ژ روویێ هەر ئێک ژڤان بوارێن پیشەسازی و چاندن و بیناسازی ل رێکا دانا قەرزێن بچووک، وەک ئاسانکاری د دانا پارچەیێن ئەردی و پشکەک ژ داهاتێ کێم بۆ درستکرنا پرۆژەێن پیشەسازی و چاندنێ و خزمەتگوزاریا گشتی
٣- پێداچوونەکا دروست د سیاسەتا خواندن، فێرکرن و سیستەمێ وەرگرتنا قوتابیان ل زانکۆ وپەیمانگاهان بکەن بۆ هندێ رێکا قوتابیان راستبکەن، واتە کێم وکاسی لدەستێ کارکرنێ هەنە یان پێدڤی هێشتا ب کەسانێن پسپۆرتر هەیە. نۆکە ل شوونا ڤەکرنا زانکۆ و پەیمانگەهێن ئەھلی زێدەتر گرنگیێ ب ڤەکرنا زانکۆ پەیمانگەهێن پیشەیی بدەن وەکو فێرکرنا پیشەیەکێ و تەکنیکێ ( Technical & Vocational Education ).
٤ -دانانا بەرنامەیەکێ دروست بۆ ھاریکاریکرنا گەنجان ژ دروستکرنا پرۆژەیێن بچووک و مەشقدانا وان ل سەر چەوانیا ئیدارەکرن و چارەسەرکرنا کێشەیان رەهنوانکرنا وان و بازارکرنا وان د پرۆژەی دا.
٥ – پێشڤەبرنا شیانێن پیشەی یێن دەرچوویێن زانکۆ و پەیمانگەهان و ئەڤێن ئەزموونا کارکرنێ کێم هەی و ل دەلیڤەیێن کاری دگەرن، مەشقدان و ئامادەکرنا باشتر بۆ بکەن بۆ وێ یەکێ گرنگیێ ب شیانێن خۆ بدەن کار دەست وان بکەڤیت.
٦ – دروستکرنا داتابەیسەکی گونجایی کو تێدا ب تەمامی ئەو کەسێن بێکار لێ تۆماربکەن بۆ هندێ حکومەت هاریکاریا وان بکەت و دەرفەت یان پەیداکرنا کاری بۆ پەیدا بکەت برێکا ھەماھەنگیێ دگەل کۆمپانیان و پرۆژان و ھەروەسا برێکا تومارکرنا وان و تەرخانکرن دورستکرنا پێشانگەهێن زێدەتر بۆ ئەوان یێن دەرفەتێن کاری دگەرن و دبێکارن.
۷ – کێمکرنا تەمەنێ خانە نشینیێ بۆ فەرمانبەران ل کەرتی حکومی بۆ هندێ بشێوەیەکی تەدریجی جهێ وان بهیتە پرکرن و دەرفەتا کاری یا نوێ بۆ بێکاران ل کەرتی گشتی دەست بکەڤیت .
مووسا خالد: نڤێسەر و چالاکڤان
