سەنتەرێ کۆماتە د بەردەوامیا کار و چالاکیێن خوە دا پێخەمەت دەکۆمێنتکرنا هەموو لایەنێن دیرووکا شۆڕشێ، ل ڕێکەفتی 14/6/2023 ل ئۆفیسا خوە مێڤانداریا پێشمەرگە و نووژدارێ ناڤدارێ شۆڕشێ کەمال عوبەید وەیسی دکەت و دیدارەکا درێژ دگەل وی سازدکەت و دیرووکا خەبات وخزمه‌تا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
کەمال عوبەید وەیسی یێ ناڤدار ب دکتۆر کەمال به‌رواری، هەر چەندە ئەو خەلکێ گوندێ باتیفا سەیدا یا سەر ب دەڤەرا بەرواری بالا ڤەیه، لێ ئەو ل ساڵا 1955 ل گوندێ بارزان هاتیە سەردنیایێ، کو وی دەمی بابێ وی ل وێرێ پۆلیس بوویه.
وەکی دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت کو بابێ وی ژ بەر کارێ وی یێ پۆلیسیێ بۆ گەلەك جها هاتیە ڤەگوهازتن، وەکی بارزان، ئێسفنێ، ئەترووشێ، شنگالێ و ناسریێ …هتد، لۆما دکتۆر کەمال ژی ل بارزان هاتیه دنیایێ و ل ئێسفنێ دەست ب خواندنا سەرەتایی کریه و ل ئەترووشێ و شنگالێ بەردەوامی دایه خواندنا خوە.
پشتی بابێ وی هاتیه دوورئێخستن بۆ باژێڕێ ناسریێ ل ژێریا ئیراقێ، ئەو ل وێرێ دەست ب خواندنا ناڤنجی دکەت و پشتی هینگێ ژی ل مۆسل بەردەوامیێ ددەتێ و هه‌تا پۆلا پێنجێ ئامادەییێ ژی ل وێرێ دخوینیت.
ل ساڵا 1975 ڕژێما ئیراقێ مالا بابێ دکتۆر کەمالی ژ مۆسل دەردئێخیت، ئێدی ئەو قەستا گوندێ باتیفا سەیدا دکەن، ل ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا و پشتی هینگێ ژی ل گوندێ ئەلکویشکێ ئاکنجی دبن، کو هه‌ر بڕه‌خ باتیفا سه‌یدا ڤه‌یه.
دکتۆر کەمال، دا کو ژ خواندنا خوە بێبارنەبیت، ئەو دچیتە ئامێدیێ و ل وێرێ خواندنا ئامادەیی بدوماهی دئینیت و ل پەیمانگەها پیشەیی یا تەندورستی یا بلند (معهد المهن الصحیة العالي) دهێتە وەرگرتن. پشتی کو ئه‌و خواندنا پەیمانگەهێ بدوماهی دئینیت، دچیتە لەشکەریا نەچاری. ل له‌شکه‌ریێ ئه‌و ل خەستەخانەیێن لەشکەری وەکو جێگرێ نووژداری کاردکه‌ت.
دکتۆر کەمال ل دەستپێکێ تێته ڤه‌گوهاستن بۆ بەغدا و پشتی هینگێ ژی بۆ دیوانیێ، لێ ئەو و کەسەکێ عەرەب کو خەلکێ دیوانیێ بوو و بۆ زاخۆ هاتبوو ڤەگوهازتن، جهێن خوە پێك دگهۆرن.
ل ساڵا 1981 ئه‌و ل خەستەخانەیا فرقا له‌شکه‌ری ل زاخۆ ده‌ست ب کاری دکه‌ت. دیسان ئه‌و ل فەوجێن لەشکەرێ ئیراقێ ل شەرانشێ و حەفتەنینێ ژی درێژیێ ب کارێ خوە یێ نووژداریا له‌شکه‌ری ددەت.
پشتی کو جەنگا دناڤبەرا ئیراق و ئیرانێ دا دژواردبیت، دکتۆر کەمال دگەل فەوجەکا لەشکەرێ ئیراقێ تێته ڤه‌گوهاستن بۆ ناحیا شێروانا مەزن و پشتی هینگێ ب دەمەکێ کێم بۆ بەرووکێن شەڕی ل محەمەرە دهێتە ڕاکێشان.
دەنگ و باسێن دکتۆر کەمال ژ مالباتا وی دهێنە ىڕین، ژ به‌ر هندێ ژی بابێ وی د دووف وی دا دچیت. پاشی ئه‌و ل مه‌ها 12/1981 دەستووریا بێنڤه‌دانێ وەردگریت و دگەل بابێ خوە ڤەدگەڕیتە مال.
دەستپێکا کاروانێ خەباتێ
پشتی کو دکتۆر که‌مال د دوو ساڵ و هه‌شت مه‌هێن له‌شکه‌ریێ دا سه‌ربۆره‌کا باشا نووژداریێ په‌یدادکه‌ت، ئه‌و بڕیارێ دده‌ت کو وێ سه‌ربۆرێ لگه‌ل خوه ببه‌ت و بچیته ناڤ شوڕشێ و خزمه‌تا نه‌خوه‌ش و بریندارێن وه‌ڵاتێ خوه بکه‌ت دناڤ شوڕشێ دا. ئه‌و خاترا خوه ژ مالباتا خوه دخوازیت و دچیته گوندێ ئاسهێ یێ ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا ل مالا خوشکا خوه، دا کو ژ وێرێ په‌یوه‌ندیێ ب گرۆپێن پێشمه‌رگه‌ی بکه‌ت.
ئێکه‌مین و گرانترین کارێ نووژداریێ دناڤ شوڕشێ دا
دکتۆر کەمال نێزیکی 20 ڕۆژا ل ماڵا خوشکا خوه دمینیت ل گوندێ ئاسهێ. د وی دەمی دا هێزێن پێشمەرگەی ل چیایێ گابنێرکی ل هنداڤی گوندێ ئاسهێ چالاکیەکا لەشکەری ل دژی هێزێن دوژمنی ئەنجامددەن. د وێ چالاکیێ دا هەژمارەکا پێشمەرگا برینداردبن، کو برینا ئێک ژ وان گه‌له‌کا گران بوو.
ژ به‌ر کو چ نووژداره‌ک لگه‌ل وێ هێزا پێشمه‌رگه‌ی نه‌بوونه کو چاره‌سه‌ریا برینداران بکه‌ن، لۆما دکتۆر که‌مال خوه دگه‌هینیته هێزا پێشمه‌رگه‌ی و برینداران و ئاماده‌ییا خوه دیاردکه‌ت بۆ چاره‌سه‌ریا برینداران.
دکتۆر د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: دەمێ من پەیوەندی ب شۆڕشێ کری، من چ زانیاری ل سه‌ر شوڕشێ نه‌بوون. من چ جارا پێشمەرگە ژی نه‌دیتبوون. وێ شه‌ڤێ جارا ئێکێ بوو ئه‌ز پێشمه‌رگه‌ی ببینم. پێشمه‌رگه ژی گه‌له‌ک دلخوه‌ش بوون ده‌ما دیتی کو ئه‌ڤه نووژداره‌کێ هه‌ی و دێ هه‌ڤالێن وان ژ مرنێ ڕزگارکه‌ت. یا ڕاستی ژی چ پێدڤیێن نووژداریێ دگه‌ل من دا نه‌بوون. چونکی وی ده‌می ده‌ربازکرنا وان پێدڤیان ل خالێن کۆنترۆلێن حکومه‌تا ئیراقێ کاره‌کێ نێزیکی مرنێ بوو. لێ هه‌ر چه‌وا بیت هنده‌ک بانداژ (لفاف) و تشتێن سه‌ره‌تایی لگه‌ل پێشمه‌رگا هه‌بوون، من برینێن وان پچه‌ک بسه‌روبه‌ر کرن، تنێ دا کو بشێم خوینێ براوه‌ستینم. به‌لێ مخابن ئێک ژ وان پێشمه‌رگا بناڤێ سمایل پشۆ گەلەك ب گرانی بریندارببوو و گوللێن کلاشینکۆفێ ڕووڤیکێن وی ل چه‌ند جهه‌کا کونکربوون. من ژی ل گۆرەی شیانێن بەردەست هەمی بریندار دەرمانکرن، لێ سمایل پشۆ پێدڤی ب نیشتەرگەریەکا دەملدەست بوو، کو ئه‌و ژی بێ ده‌رمان و پێدڤی و ل وان چوولا نه‌کاره‌کێ بساناهی بوو.
ب هه‌ر حالێ هه‌یی مه برینێن وان، ل گۆره‌ی شیانێن به‌رده‌ست چاره‌کرن و پێشمه‌رگا ئه‌و ڕاکرن و د هه‌مان شه‌ڤ دا مه گه‌هاندنه گوندێ بێشیلێ ل به‌ر چیایێ مه‌تینا.
پشتی ئه‌م گه‌هه‌شتینه بێشیلێ ل وێرێ مه هێزه‌کا دیا پێشمه‌رگه‌ی ل وێرێ دیتن لگه‌ل سه‌ید سالحی. ل وێرێ من زانی کو سه‌ید سالح ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ به‌رپرسێ شوڕشێ یه، کو به‌رپرسێ لژنا ئامێدیێ بوو. هه‌ر ل وێرێ ژی من زانی کو شوڕشێ ل هه‌موو ده‌ڤه‌را به‌هدینان تنێ نووژداره‌کێ هه‌ی، کو ئه‌و ژی نووژدارێ ڤێته‌رنه‌ری یه و ناڤێ وی د. رزگاره. ڕۆژا پاشتر سەید سالحی دوو سێ پێشمه‌رگه هنارتنه کۆماته‌ی باره‌گایێ لقا ئێک دا کو د. رزگاری لگه‌ل خوه بینن و ل هه‌وارا برینداران بێن.
نشته‌رگه‌ری ب شێوێ شوڕشێ
د. که‌مال دبێژیت: پشتی کو د. رزگار دگه‌هیت و برینێن سمایل پشۆی دبینیت ئه‌و دبێژیت: ئه‌ڤ پێشمه‌رگه ب ڤان برینان دێ شه‌هید بیت، به‌لێ مه ڕێیه‌کا دی یا هه‌ی، ئه‌و ژی نشته‌رگه‌ریه. لێ ئه‌و ژی نه یا مسۆگه‌ره، یان دێ د نشته‌رگه‌ریێ دا شه‌هید بیت یان ژی دێ ڕابیت. هه‌ڤال و مرۆڤێن سمایلی بڕیارێ دده‌ن و دبێژن؛ ماده‌م ئه‌و هه‌ر یێ چوونێ یه، هه‌ما نشته‌رگه‌ریێ بۆ بکه‌ن به‌لکی شه‌نسه‌ک هه‌بیت ژێ ڕزگار ببیت.
دێ باشه نوکه بڕیار هاته سه‌ر نشته‌رگه‌ریێ، به‌لێ نه په‌نجه، نه ئاموورێن نشته‌رگه‌ریێ نه، نه جهـ و ته‌ختێ نشته‌رگه‌ریێ، نه ده‌رمان و پێدڤیێن نشته‌رگه‌ریێ و هه‌تا نووژدارێ کو نشته‌رگه‌ریێ ژی ئانجامبده‌ت نووژدارێ ڤێته‌رنه‌ری یه.
د ژووره‌کا خانیێ ئاخێ یێ ماڵا جه‌میلا بێشیلی ڤه، ل به‌ر ئاگرێ سۆپا دارا و ل به‌ر ڕۆناهیا فانۆسه‌کێ، د. ڕزگار ب هاریکاریا د. که‌مال و هه‌ردوو په‌رستاران جه‌عفه‌ر ئوره‌یی و خالد هیرۆی ده‌ست ب نشته‌رگه‌ریێ دکه‌ن.
ده‌ستپێکێ ئه‌و زکێ سمایل پشۆی ڤەدکەن و ڕووڤیکێن وی یێن کون ب ده‌زی و ده‌رزیێ ددروون و هنده‌ک پارچێن ڕووڤیکا ژی ژێڤەدکەن و ب سەرێکڤە ددروونەڤە و پاشی چەرمێ زکێ وی ژی ژ ناڤ دا و ژ دەرڤە ددروون و سمایل پشۆی ژ مرنەکا مسۆگەر ڕزگار دکه‌ن. نشته‌رگه‌ریێ نێزیکی حه‌فت سعه‌تا ڤه‌کێشا. ژ به‌ر کو وان په‌نج نه‌بوویه نشته‌رگه‌ری ژی گه‌له‌کا گران و بزه‌حمه‌ت و بوو، لۆما سمایل پشۆی داخواز ژ هه‌ڤالێن خوه کر کو؛ شوونا په‌نجێ ڕیکۆرده‌ره‌کێ (مسه‌جل) بینن داننه پشت سه‌رێ وی و کاسێته‌کا سترانێن شوڕشگێڕی یێن شڤان په‌روه‌ری بۆ داننه سه‌ر و ده‌نگێ وێ ژی باش بلند بکه‌ن، دا کو مۆرالێ وی بلند ببیت و ئه‌و بشێت خوه ل به‌ر ژانا نشته‌رگه‌ریێ بگریت.
بۆ ده‌مێ 45 ڕۆژان د. که‌مال و هه‌ڤالێن په‌رستار سه‌خبێریا سمایلی دکه‌ن و پاشی ئه‌و ڕادبیته‌ڤه و ژیانا خوه یا پێشمه‌رگاتیێ به‌رده‌وام دکه‌ت، به‌لێ چیرۆکێن تراژیدییێن وی و مالباتا وی دبنه زنجیره و بدوماهی ناهێن، لۆما ئه‌م وه‌ک سه‌نته‌رێ کۆماته لگه‌ل توڕا میدیایا ڕووداو نوکه یێ فلمه‌کی دێکۆمه‌نتاری ل سه‌ر دیرووک و تراژیادیایێن ڤێ مالباتێ چێدکه‌ین.
د. که‌مال نووژدارێ خه‌لکی و پێشمه‌رگه‌ی
هه‌لبه‌ت وی ده‌می هه‌رکه‌سێ په‌یوه‌ندی ب شوڕشێ دکر پێدڤی بوو چووبا باره‌گایێ لقا ئێک ل کۆماته‌ی و د قۆناغه‌کا پرۆڤێ دا ده‌رباس ببا، لێ ژ به‌ر پێدڤیا پێشمه‌رگه‌ی و ده‌ڤه‌رێ ب خزمه‌تا د. که‌مالی، سەید سالح هه‌ر ئێکسه‌ر دەستەکێ جلکێن کوردی ودگەل چۆخکەکی و پێلاڤەکێ بۆ وی دابیندکەت و ئێدی ئەو بێی کو بچیته کۆماته‌ی، ل لژنا دەڤەرا ئامێدیێ دبیتە پێشمەرگە و وەکو نووژدارەکی دەستهەل و خودان شیان دکەڤیتە د خزمەتا پێشمەرگەی و خەلکێ دەڤەرێ دا.
هه‌لبه‌ت وی ده‌می ده‌ڤه‌رێن ڕزگارکری دبن ئه‌مبارگۆیه‌کا دژوارا حکومه‌تا ئیراقێ ڤه بوون، لۆما خه‌لکێ وان ده‌ڤه‌ران نه‌دشیان بچنه باژێڕک و باژێڕان چارسه‌ریا نه‌ساخیێن خوه بکه‌ن، لۆما هه‌م پێشمه‌رگه و هه‌م ژی خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ چارسه‌ریا وان هه‌میان ل سه‌ر نووژدارێن شوڕشێ بوو، کو د. که‌مال ژی ئێک ژ وان بوو.
دچیت دا نه‌خوه‌شه‌کی چاره بکه‌ت، لێ هه‌ردوو ده‌ستێن وی دشکێن
هه‌لبه‌ت د. که‌مال ب شه‌ڤ و ڕۆژ ژ ڤی گوندی بۆ وی گوندی و ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌را دا، مژیلی هاتنووچوونێ بوو ژ بۆ چاره‌سه‌کرنا بریندار و نه‌خوه‌شان. هه‌رچه‌نده هاتنوو و چوونا وی هه‌می ب پیا بوو، به‌لێ هنده‌ک جاران دەمێ خەلك بۆ چارەسەرکرنا نەساخەکی دچوونە دووف نووژدارا ڕا، وه‌ک ڕێزگرتن بۆ وان، گەلەك جارا دەوارەك دگەل خوە دبر، دا کو نووژدار ب پیا وێ ڕێکا درێژ نەبڕیت.
جارەکێ نه‌خوه‌شه‌ک ل گوندێ ئێکمالا به‌رواری بالا هه‌بوو، مرۆڤێن وی هاتنه دووڤ د. که‌مالی ڕا ل باره‌گایێ لژنێ، دا کو بچیت چاره‌سه‌ریا وی بکه‌ت. وان ده‌واره‌ک ژی لگه‌ل خوه ئینابوو دا کو د. که‌مال لێ سوار ببیت. ده‌ڤه‌ر ژی ئاسێ و چیایی یه و دەوروبەرێن رێ ژی تژی دەحل و داروبارن. ده‌مه‌کی هێستر خوه دهه‌لاڤێژیت و دکتۆر ژ سه‌ر پشتا هێسترێ دفڕیت و دکه‌ڤیته سه‌ر وان به‌ر و که‌ڤرا. ژ ئه‌نجامێ ڤێ که‌فتنێ دەستەکێ وی دشکێت و دەستێ وی یێ دی ژی دخەلیێت. دسەر ئێش و ئازارێن خوە ڕا دکتۆر کەمال ب پیا بەردەامیێ ب ڕێیا خوە ددەت و دچیتە گوندێ ئێکمالێ ژ بۆ چارەسەریا وی نەساخی. دەمێ ئه‌و نەساخی دبینیت، ئێکسەر دزانیت کو ئەو نەساخ پێدڤی نەشتەرگەریەکا بلەزە، لێ ل ناڤ شۆڕشی ئەنجامدانا وی جۆرێ نەشتەرگەریێ نەبوو، ڕێا ئێکانە چوونا ناڤ دوژمنی بوو. پشتی وەرگرتنا ڕەزامەندیا شۆڕشی و پێخەمەت ڕزگارکرنا گیانێ وی نەساخی ژ مرنێ، برێیا هه‌ڤال و ڕێکخستنێن نهێنی وی نەساخی دبەنە باژێرێ مۆسل نەشتەگەریەك بۆ دهێتە ئەنجامدان و ژیانا وی ژ مرنێ دهێتە ڕزگارکرن.
ژبۆ ڤەگرتنا هەردوو دەستێن دکتۆر کەمالی ژی، کەسەك دچیتە دووف خەوشۆیێ مێرکاجی یێ جه‌بار ڕا و وی دئینیتە گوندێ ئێکمالێ. خەوشۆ ژی هەر دوو دەستێن دکتۆر کەمالی ڤەدگریت. پشتی هینگێ دکتۆر کەمال ڤەدگەڕیتەڤە گوندێ کانی مەزنێ و بۆ دەمێ مه‌هەکێ ل مالا حەجی سالحێ کانی مەزنی دمینیت، هەتا هەستیێن دەستێ وی خوە لێکددەن.
دکتۆر کەمال دبێژیت: ئه‌ز مه‌هه‌کێ مامه ل ماڵا حه‌جی سالحی و وان گه‌له‌ک خزمه‌تا من کر هه‌تا ده‌ستێن من ساخ بووین. ڕاستی دڤیا دیرووکا کوردستانێ ناڤێ حه‌جی سالحی و مالباتا وی ب پیتێن زێڕی بنڤێسیت. ئه‌ز باوه‌ر ناکه‌م کو که‌سه‌کی ل وێ ده‌ڤه‌رێ پێشمه‌رگاتی کربیت و مالباتا حه‌جی سالحی وه‌ک کوڕ و زاڕۆکێن خوه خزمه‌تا وان نه‌کربیت. ئه‌ز باوه‌رناکه‌م ژی وێ مالباتێ شه‌ڤه‌کا ژیانا خوه بێ مێڤان ده‌ربازکربیت.
د. که‌مال بڕیارێ دده‌ت کو ئێدی سواری ده‌وارا نه‌بیت
چونکی ئه‌ڤ جارا ده‌ستێن د. که‌مالی شکه‌ستین، ئه‌و جارا دووێ بوو ئه‌و ژ سه‌ر پشتا ده‌واری که‌فتی، لۆما ئه‌و ئێدی بڕیارێ ددەت کو جارەکا دی ل چ دەوارا سوارنەبیت. لێ ئێدی ئۆسمان بناڤی وی ب ماتۆرسکلا خوە، کو دەستکەفتیێ شۆڕشی بوو، گه‌له‌ک جارا دگه‌هینیته ده‌ف بریندار و نه‌خوه‌شا. هەر وەسا دکتۆر دبێژیت: هه‌ر ئۆسمان بناڤی بۆ مالا وی کارەب ژی چێکربوو و تەلەفزیۆنەك ژی بۆ وی دابینکربوو، دا زاڕۆکێن وی ته‌ماشەی تلڤزیۆنێ بکەن. هندی پاتریا کارەبێ پێدڤی داگرتنێ ژی ببا، ئۆسمانی ئەو پاتری دبرە بارەگایی لژنێ دادگرت و دئیناڤە.
نووژدارێ بێسنوور
هەر چەندە سنوورێ خزمەت و خەباتا دکتۆر کەمال بارەگایێ لژنا ئامێدیێ بوو، لێ ژ بەر دلسۆزی و زیرەکی و جامێریا وی د ناڤ خەلکێ دەڤەرێن ڕزگارکری دا، ئەو پتر مینا دختۆرەکی گەڕۆك و ل دووف داخوازا خەلکی ژ ڤی گوندی بۆ گوندێ دی، ب پیان ب دەهان کیلۆمەتر دبڕین و ل هه‌واربریندار ون نه‌خوه‌شان دچوو. هه‌ر ژ بۆ هندێ ژی ئه‌و ل پشکا پتر یا دەڤەرێن ڕزگارکری دگه‌ڕیت، ئەو هەتا گەلیێ پسئاغا و دەڤەرا حەفتەنینێ ل بەر باران ودناڤ بەفر و سڕ و سەقەما زستانێ دا، ب دەهان چیا و گەلی و نهالا ب پیا دبڕیت و هیچ ڕۆژه‌کێ ژی وی بەحسێ وەستیانێ نه‌کریه. پشتی چاره‌سه‌رکرنا بریندارێن وێ ده‌ڤه‌رێ، ئه‌و ژ وێرێ د پشتا جادێ ڕا، سرت و سرت دزڤڕیت هەتا دگەهیتە گوندێ هرۆرێ و ژ وێرێ خوە دگەهینیتە باره‌گایێ لژنا ئامێدیێ ل چیایێ مه‌تینا.
دیسان ئه‌و ژبۆ چارەسەرکرنا بریندار و نەخوەشان چەندین جارا ژی ب پیا دچیتە گوندێن بەر خابووری و دەڤەرا سپنەی و گەلەك دەڤەرێن دیێن دوور.
خزمەتا دکتۆر کەمال سنوورێن باشوورێ کوردستانێ ژی دەربازدکەت، بۆ نموونه دەمێ هه‌ڤوه‌ڵاتیێن باکوورێ کوردستانێ ئەسعەد ئارووشی و رەشید ئارووشی، هەر ئێك ژ وان جودا دکەڤیتە بۆسەیەکا ژاندورمێن ترکا و خەلك وان دگه‌هیننە گوندێ تویشەمبیکێ ل ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا، دکتۆر کەمال دەملدەست ل هه‌وارا وان دچیت و چارەسەریا پێدڤی پێشکەشی وان دکەت.
دەمێ ئەسعەد ئارووشی ژ بۆ ته‌مامکرنا چارەسەریا خوە دچیتە ستەمبۆلێ، دختۆرێن وێرێ حێبەتی دمینن دەمێ دزانن کو چارەسەریا وی ژ لایێ نووژدارەکێ شۆڕشێ ڤە هاتیە کرن و دبێژنە وی: چەوا ل ناڤ (تەڕاشا) ئەڤ چارەسەریه بۆ تە هاتیە کرن و تو مایە ساخ؟
دکتۆر کەمال گەلەك جارا ژ بۆ چارەسەریا بریندار و نەخوه‌شان، قۆناغێن دوور دبڕیت و تووشی گه‌له‌ک ئاسته‌نگێن سروشتی دبیت. بۆ نموونه ئه‌و جاره‌کێ دچیته گوندێ ئارووشێ یێ باکوورێ کوردستانێ ژ بۆ چاره‌سه‌ریا هنده‌ک برینداران. ده‌م زستان بوو و به‌فره‌کا گه‌له‌کا ستوور دکه‌ڤیته ئه‌ردی و ئه‌و ل وێرێ ئاسێ دبیت. لێ دڤیا وی خوه گه‌هاندبا باره‌گایێ لژنا ئامێدیێ ل چیایێ مه‌تینا، ژ به‌ر چاره‌سه‌ریا بریندار و نه‌خوه‌شێن وێ ده‌ڤه‌رێ ژی. لۆما خه‌لکێ گوندێ ئارووشێ لیانا دکه‌نه پێن خوه و ڕێکا به‌فرێ ل پێشیا د. که‌مالی ڤه‌دکه‌ن تا کو وی دگه‌هیننه گوندێن باشوورێ کوردستانێ.
هنده‌ک نموونەیێن چاره‌سه‌ریێ د ناڤ شوڕشێ دا
هه‌لبه‌ت دکتۆر کەمالی دژیانا خوه یا پێشمه‌رگاتیێ دا ب هزاران خه‌لکێن بریندار و نه‌خوه‌ش چاره‌سه‌رکرنه، لێ ئه‌و د ڤێ دیدارێ دا بەحسێ هندەك ژ وان حالەتان دکەت. وەکو ئەو دبێژیت؛ ئەگەر ئەو حالەت ئەڤرۆ و دڤی سەردەمی دا ل کوردستانێ ڕووبدەن، سەرەڕای هەمی پێشکەفتنێن پزیشکی، دێ دەملدەست بۆ دەرڤەی کوردستانێ هێنە هنارتن، لێ دکتۆر کەمال و هەڤالێن خوە د سەر کێمیا دەرمان و نەبوونا ئاموورێن پێدڤی، سینگێ خوە ددا هەمی ئاسته‌نگان و پەیڤا (مستحیل) د فەرهەنگا وان دا نەبوو.
ئێك ژ وان حالەتێن برینداریێ یێن دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا ڤەدگێڕیت، برینداربوونا عبدالعزیز ناڤشکی بوو. وەدیارە کو مینەك د ئاڤێدا ب عبدالعزیزی ڤە په‌قیبووو هەردوو دەستێن وی هاڤێتبوون. پێشیا لەشێ وی ژی، هه‌ر ژ پیا، ڕانا و زکێ وی ب ده‌هان برین لێکربوون.
کەس و کارێن عبدالعزیزی ب هەوارکینی وی دگەهیننە گوندێ بابیرێ، دکتۆر کەمال ل هه‌وارا وی دچیته بابیرێ و ل دەستپێکێ بزاڤێ دکەت کو خوینا وی براوه‌ستینیت و ب بانداژێ (لفافا) دکەڤیتە سینگ و بن پراسیێن وی.
دکتۆر کەمال دبێژیت: من زك و بن پراسیێن عبدالعزیزی ب لفافێ پاقژکرن، مینێ سینگێ وی تژی خیز و بەر کربوون، من ب دەستێ خوە لفاف دبن پراسیێن وێ ڕا دبر و ل پشتا وی دەردئێخست. من خیز و بەر و هەستکێن شکەستی ژ برینێن وی دەردئێخستن، ئەڤە هەمی بێ (پەنج). مینێ چ گوشت ب ڕانێن عبدالعزیزی ڤە نەهێلابوو. گوشتێ ڕانێن وی هەمی پەڕتی بوو. من دەستێن خوە دکرنە د برینێن ڕانێن وی دا و من ژ ناڤدا پاقژدکرن و پاشی من دەرماندکرن و ددروین.
کەسێ باوەرنەدکر کو عبدالعزیز دێ جارەکا دی ڕابیتەڤە سەرخوە، لێ دەولەت سەرێ دکتۆر کەمال ئەڤرۆ ئەو یێ ساخە و ل دهۆکێ ل تاخێ کێڤڵا دژیت.
هەتا ئەڤرۆ ژی عبدالعزیز ناڤشکی و ب سەدان کەسێن دی یێن مینا وی، خوە ب قەردارێن دکتۆر کەمالی دزانن، لێ دکتۆر دبێژیت: من چ منەت ل کەسێ نەکریە، بتنێ من ئەرکێ خوەیێ مرۆڤایەتی و کوردایەتیێ یێ بجی ئینای.
هەر د ڤێ دیدارێ دا دکتۆر کەمال بەحسێ برینداریا فوئاد تۆڤی دکەت و دبێژیت: سەچمەیه‌ك ب سەرێ وی کەتبوو و بێهنا وی د برینا سەرێ وی ڕا دەردکەت. دیسا کەسێ باوەرنەدکر کو فوئاد تۆڤی دێ ژ وێ برینداریا گران ڕابیتەڤە، لێ سوپاس بۆ خودێ کو ئەز شیام چارەسەریا برینا وی بکەم. مخابن ل ڤان ساڵێن دوماهیێ وی ل ئه‌مریکا وه‌غه‌را دوماهیێ کر.
نموونه‌یه‌کا دی؛ حسێن تەیار هرۆری و وەحید دێریشکی و چەندین پێشمەرگێن دی یێن قەهرەمان ل چالاکیا سەرێ ئامێدیێ ب گرانی برینداردبن ل ڕۆژا 31/10/1984. پشتی چالاکیێ پێشمەرگە هەڤالێن خوە یێن بریندار دبەنە مالا محەمەد سەلمان بێدوهی ل گوندێ هێسێ. خەلکێ گوندێن هێسێ و ئێکمالێ و خرابەی و مێرکاجیا گەلەك هاریکاریا هێزێن پێشمەرگەی کر و دەوارێن خوە برن بۆ ڤەگوهازتنا بریندارا و چەك و تەقەمەنیی و دەستکەفتی.
یاڕاست هەمی هەڤالێن حسێن تەیاری ژ وی بێهیڤی ببوون، هەروەکو دگۆتنە دکتۆر کەمالی، کو وەختێ خوە ب وی ڤە نەکوژیت و بلا گرانیا خوە بدەته سەر بریندارێن دی، چونکی ئه‌و هه‌ر یێ چوونێ یه.
دکتۆر کەمال دکارێ خوە دا چ جارا بێ ئومێد نابیت، ئەوا ژ دەستێ وی دهات بۆ هەمی بریندارا دکر، وی هەردەم ل دەستپێکێ بزاڤ دکر کو خوینا برینێن وان بڕاوه‌ستینیت، برینێن وان پاقژدکرن و دەرماندکرن و ددروین و پشتی هینگێ ژی چاڤدێریا وان دکر، هەتا باوەری بۆ وی چێدبوو، کو ئەو بریندار دێ ڕابنەڤە سەرخوە.
دکتۆر کەمال دبێژیت: ب وێ باوەریێ مە گیانێ حسێن تەیار و وەحید دێریشکێ و هەڤالێن وان یێن دی ژ مرنێ ڕزگارکرن، کو بقەچاخی بشێن خوە بگەهیننە وەڵاتەکێ دەورووبەر بۆ ته‌مامکرنا چارەسەریا خوە. ئه‌و بوو حسێن ته‌یار هرۆری ب معجیزه ژ مرنێ ڕزگار بوو و پشتی کو ژ مه‌ترسیا مرنێ ڕزگاربووی هه‌ڤالێن وی گه‌هانده ئیرانێ و ژ وێرێ ژی ئیدریس بارزانیێ جانه‌مه‌رگ ئه‌و ڤڕێکره نه‌مسا و ل وێرێ پێنج نشته‌رگه‌ری بۆ هاتنه کرن. نوکه ژی هه‌رچه‌نده ئه‌و یێ په‌ککه‌فتیه لێ هه‌تا نوکه ل سوێد دژیت و به‌ری چه‌نده‌کێ سه‌نته‌رێ کۆماته چاڤپێکه‌فتنه‌ک لگه‌ل ئه‌نجامدا.
دیسان دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا بەحسێ پێشمەرگێ دێرین و بریندارعاید دەرگەلی دکەت و دبێژیت: پێشمه‌رگێ قاره‌مان عاید ده‌رگه‌لی ل شه‌ڕه‌کی ل سه‌ر باره‌گایێ فه‌وجا له‌شکه‌ریا دوژمنی ل دێمکا بگرانی بریندارببوو. گوللا ئاربیجیێ ب به‌ر ده‌ڤێ وی که‌فتبوو و ڕه‌خه‌کێ لاما وی هاڤێتبوو. بەری ئەز بگەهمە وی، عەبدولخالق بابیری ڤێڕاگەهشتبوو و ئەوا پێدڤی بۆ وی ئەنجامدابوو. مخابن لغاڤێ دەڤێ کاك عایدی هەمی هاتبوو هاڤێتن، و دشیانێن مە دا نەبوو کو نەشتەرگەریێ بۆ بکەین، لێ ئەم شییان خوینا برینێن وی ڕاوەستینین، پاقژ و دەرمانکەین کو پشتی هینگێ بشێت بچیتە وەڵاتەکی نێزیك بۆ چارەسەریێ. بخۆشحالی ڤه ئه‌و ژی نوکه ل دهۆکێ دژیت، هه‌رچه‌نده ژ ئه‌نجامێ وێ برینداریێ ده‌نگێ خوه یێ ژ ده‌ستدای.
ده‌رمان و پێدڤیێن نووژداری
سەبارەت پەیداکرنا دەرمانان کو ئێك ژ ئاریشەیێن مەزنێن شۆڕشێ بوو، هەمی ب قەچاخی بوو، کو ژلایێ کەس و کارێن برینداران ڤە و ڕێکخستیێن ناڤخۆ دهاتنە پەیداکرن و هنارتن. هەلبەت ئینانا چەکی ژ ناڤ دوژمنی ب ساناهیتر بوو ژ ئینانا دەرمانا، بەلکو سزایێ ئینانا دەرمانا ژی ژ ئینانا چەکی قورستربوو و چ لێبوورین ژبۆ نەبوون.
وه‌کی ئه‌م دزانین دۆرپێچه‌کا دژوارا حکومه‌تا ئیراقێ ل سه‌ر شوڕشێ و ده‌ڤه‌رێن ڕزگارکری هه‌بوو، دا کو چ پێدڤیێن ژیانێ و بتایبه‌تی یێن خوارنێ نه‌گه‌هنه وان ده‌ڤه‌ران. لێ دۆرپێچا هێشتا دژوارتر یا ده‌رمان و پێدڤیێن ساخله‌میێ بوو. به‌لێ دڤێت ئه‌م وێ ژی ژبیرنه‌که‌ین کو بده‌هان هه‌ڤالێن ڕێکخستنێن ناڤخوه کفنێ خوه د سه‌رێ خوه وه‌ردکر و گه‌له‌ک ب زه‌حمه‌ت ئه‌و ده‌رمان و پێدڤی بده‌ستڤه‌دئینان و دگه‌هاندنه ناڤ شوڕشێ. گه‌له‌ک جارا ژی پێشمه‌رگه نه‌چاردبوو کو بشه‌ڤ ده‌ستێ خوه دانیته سه‌ر بنگه‌هێن ساخله‌میێ ل باژێڕک و کۆمه‌ڵگه‌هان و وان ده‌رمانان بگه‌هیننه ناڤ شوڕشێ.
ژ به‌ر نه‌بوونا نووژدارێن تایبه‌تمه‌ند نووژدارێن شوڕشێ نه‌چاربوون هه‌موو جۆرێن چاره‌سه‌ریان ئه‌نجامبده‌ن. لۆما هه‌رچه‌نده دکتۆر کەمال دەرچوویێ کولیژا پزیشکی نەبوو، لێ وی ددان ژی دئینانه دەر، نیشتەرگری ئەنجامددان، گۆشتێ سۆتی و خرابووی یێ برینانا دبڕی و دهاڤێت، برین د دورین، کو گه‌له‌ک جارا ژ به‌ر نه‌بوونا ده‌زیێ تایبه‌ت وی برین ب ده‌زیێ نۆرمال د دورین. هه‌روه‌سا برینێن گەلەك گران پاقژ و دەرماندکرن. وی ب ئارمانجا ڕزگارکرنا ژیانا برینداری و نەخۆشی، خوه ژ چ ئاستەنگا نه دداپاش.
هه‌روه‌سا ئه‌و ژنێن ل ده‌مێ زاڕۆکبوونێ تووشی گرفتاری و ته‌نگاڤیێ دبوون، د سه‌دان حاله‌تان دا دکتۆر کەمال هاریکاربوویە بتایبه‌تی ل کەمپا مێردینێ، پشتی ئه‌نفالێن ساڵا 1988. وی پتر هێزەکا مەعنەوی ددا ژنان ب شیرەت و ڕێنمایێن تەندروستی، دا کو ئه‌و بخوە هاریکاریا خوە بکەن.
دوژمنی دڤێت ملله‌تی ژ خزمه‌تا دکتۆر که‌مالی بێباربکه‌ت
ژ بەر وی ڕۆلێ مەزنێ دکتۆر کەمالی دناڤ شۆڕشێ دا ددیت، د بیاڤێ ڕزگارکرن و چارەسەرکرنا گیانێ پێشمەرگەی و هاوڵاتێن دەڤەرێن ڕزگارکری، دوژمن زێدە تەنگاڤ دبیت و ل دەستپێکێ گڤاشتنەکا مەزن دئێخیتە سەر بابێ وی، بڕێیا بڕینا مووچەیێ خانەنشینیێ و ئازۆقێ مالباتا وی یی مه‌هانە. دوژمن ب هندێ ژی ڕاناوەستیت، بەلکو بڕێیا مختارێ گوندەکێ دەڤەرێ نامەیه‌کا تژی سۆز و پاداشت بۆ وی دهنێریت و سۆزێ ددەتێ کو یا ئەو بخوازیت، بۆ وی بکەت، ب وی مەرجی کو دەست ژ شۆڕشێ بەردەت و خوه ڕاده‌ستی وان بکه‌ت.
دکتۆر ژی ناما وان ڕاده‌ستی شوڕشێ دکه‌ت دا کو ل سه‌ر وێ چه‌ندێ دئاگه‌هداربن. لێ ئێدی دوژمن ل دژی وی دژوارتر دبیت، لۆما چاڤدێریەکا چڕ ب ڕییا سیخوڕ و کرێگرتیێن خوە دئێخیتە سەر وی و ب هەمی ڕێیان بزاڤا تیرۆرکرنا وی دکەت. ژ وان ژی ئه‌ڤ هه‌ولێن خوارێ بوون:
-هەوڵا ل گوندێ گەرەگوهێ
شۆڕشێ دزانی کو دوژمنی تیرۆرکرنا دکتۆر کەمالی کریە ئارمانجا خوە، لۆما ئێدی هەردەم چه‌ند پێشمەرگه‌یه‌کێن چەلەنگ ژبۆ پاراستنا ژیانا وی وەکو زێرەڤان ددانە دگەل وی، د سەر هندێ ژی ڕا دوژمنی ب بەردەوامی هەولا تیرۆکرنا وی ددا.
دەمێ ئه‌و ژبۆ چارەسەرکرن و چاڤدێریکرنا هندەك بریندار و نەخۆشان دچیتە گوندێ گەرەگوهێ و بۆ دەمەکی ل گوندی دمینیت، دوژمن پێ دزانیت، لۆما مەفرەزەکا خوە یا ئیستخباراتێ دهنێریتە گوندی ژبۆ تیرۆرکرنا وی. هشیاریا هێزێن پێشمەرگەی و خەلکێ گوندی پیلانا دوژمنی ژناڤ دبه‌ت. پشتی ڤێ هەولێ عەبدولخالق بابیری داخوازێ ژ دکتۆر کەمالی دکەت کو ئێدی ل گوندی نەمینت.
-هەوڵا گوندێ ئەلکوشکێ
مالا بابێ دکتۆر کەمالی ل گوندێ ئەلکوشکێ بوو ل ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا. دەمێ ئەو جارەکێ دچیتە سەرەدانا مالا بابێ خوە، دوژمن ب ڕێیا سیخوڕێن خوە چاڤدێریا وی دکەت و ب چه‌کێن نیشانگر (قه‌ناسێ) ماڵا بابێ وی دکه‌نه ئارمانج و دده‌نه به‌ر گوللێن نیشانگرێ.
دوژمن ب هندێ ژی ڕاناوەستیت، بەلکو بۆسەیەکێ ژی د ڕێیا وی یا ڤەگەڕێ دا ددانیت، لێ خۆشبەختانە دکتۆر کەمال بێێ کو بزانیت، ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه ڕێیا ڤه‌گه‌ڕا خوه دگوهڕن و دڕێیا دەشتا خێرانێ ڕا ده‌رباز دبن و دچنه باره‌گایێ لژنا ئامێدیێ. پشتی ئەو دگەهیتە بارەگایی لژنێ، ل وێرێ دزانیت کو دوژمنی بۆسەیەك دڕێیا وی دا دانابوو.
-هەوڵا کانی مەزنێ
دکتۆر کەمال پارچە زەڤیەك ل گوندێ کانی مەزنێ هەبوو، لێ ئەو ژ بەر کارێ خوەیێ نووژداریێ نەدگەهشت سەخبێریا زەڤیا خوە بکەت، لۆما خەلکێ گوندی وه‌ک هاریکاری، سەخبێریا زەڤیا وی دکر. لێ جارەکێ دکتۆر کەمال دگەل هندەك پێشمەگێن زێرەڤانێن خوە دچیتە ناڤ زەڤیا خوە و هەر دەملدەست دوژمن وان تۆپباران دکه‌ت. د وێ تۆپبارانێ دا چه‌کێ هه‌ڤاله‌کێ وان تێته ژناڤبرن.
بۆسەیا ل سەر ڕێکا گوندێ شێلازا
دەمێ دکتۆر کەمال ژبۆ چارەسەرکرنا هندەك نەخۆشا دگەل کۆمەکا پێشمەرگا دچیتە گوندێ شێلازا ل ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا، دوژمن پێ دزانیت، لۆما بۆسەیەکێ ل سەر ڕێیا وی و هەڤالێن وی یێن پێشمەرگە ددانیت. خەلکێ گوندێ شێلازا ئاگەهداری پیلانا دوژمنی دبن و دەملدەست کەسکی دهنێرنه پێشیا دکتۆر کەمالی و وی ئاگەهداردکەن کو نەچیتە گوندی.
بۆسەیەک ل سەر ڕێیا لقێ
دوژمنی ب بەردەوامی ب ڕێیا کرێگرتی و خوەفرۆشان، هەوڵددا بۆسەیا ل سەر ڕێکێن هاتن و چوونا پێشمەرگەی دانیت. دەمێ جارەکێ دکتۆر کەمال دگەل هێزەکا پێشمەرگەی دچیتە بارەگایێ لقێ دکەڤیتە بۆسەیەکا مەفرەزەیێن ئیستخباراتا دوژمنێ، لێ خۆشبەختانە ئەو و هەڤالێن خوە یین پێشمەرگە بێ زیان دەربازدبن.
هه‌ر دیسان دوژمن چه‌ند وێنەیێن وی ژی ل هنده‌ک خالێن کۆنترۆلێ یێن حکومه‌تا ئیراقێ ددانن ژ بۆ نیاسینا وی وگرتنێ. مامێ دکتۆر کەمال کو خەزوورێ وی یە ژی، وێنەیێن وی یێن ل خاله‌کا کۆنترۆلێ یا دوژمنی ل ناحیا باتیفێ دبینیت.
تۆپباران و بۆمبارانێن به‌رده‌وام و شه‌هید و بریندارێن سڤیل
دکتۆر کەمال دڤێ دیدارێ دا دبێژیت: قوربانیێن دەستێ دوژمنی نە هەر بتنێ هێزێن پێشمەرگەی بوون، بەلکو گەلەك ژ وان خەلکێ سڤیلێ گوندێن ئازادکری ژی بوون. چونکی د بۆمباران و تۆپبارانکرنێ دا دوژمنی چ جوداهی نه دئێخسته ناڤبه‌را باره‌گایێن پێشمه‌رگه‌ی و گوند و زه‌ڤی و بێر و بێده‌رێن خه‌لکێ سڤیل دا. لۆما ئه‌م به‌رده‌وام ژ ڤی گوندی بۆ وی گوندی و ژ ڤی گه‌لی بۆ گه‌لیێ دی دچووین دا کو ژن، زاڕۆک و خه‌لکێ دیێ سڤیلێن قوربانیێن تۆپ و بۆمبێن دوژمنی چاره‌سه‌ر بکه‌ین.
نووژدارێن شوڕشێ
د. که‌مال دبێژیت: ڕاسته مه دڤێ هه‌ڤپه‌یڤینێ دا بتنێ به‌حسێ خوه کر، لێ مه کۆمه‌کا دیا نووژدار و په‌رستارێن شوڕشێ هه‌بوون، کو گه‌له‌ک ژ وان به‌ری من ژی ل ناڤ شورشێ بوون و هه‌ر ئێکی ژ وان ل جهێ کارێ خوه و ده‌ڤه‌را خوه خزمه‌ته‌کا گه‌له‌کا مه‌زن دکر. لۆما ژی من دڤێت ناڤێن هنده‌ک ژ وان فریشته‌یێن شوڕشێ د ڤێرێ دا ببیربینم، بۆ نموونه: دکتۆر ڕزگار، دکتۆر هەژار، دکتۆر محەمەد حەسەن، خالد هیرۆ، جەعفەر ئۆرەیی، شوکری بێدوهی، حسێن ڕاڤینی، مەحمود هرۆری، میکائیل مایی، کەریم مایی، شه‌هید سه‌لمان تاهر مایی، د. غازی، عومەر تروانشی، نایف بیگداودی، دکتۆر حەسەن بانەسۆری، عبدالخالق بابیری، دکتۆر عەبدی و گەلەکێن دی. ئه‌ز داخوازا لێبوورینێ دکەم، کو ناڤێن هه‌میا ناهێنه بیرا من. ب دیتنا من ئه‌ڤ نووژدار و په‌رستارێن شوڕشێ هه‌ر ئێک ژ هه‌ژی په‌یکه‌ره‌کی زێڕی یه ئه‌ڤرۆکه بۆ بێته چێکرن.
ئه‌و نووژدارێن کوردستان و شوڕش بخوه کریه بازه‌به‌ر!
د. که‌مال دبێژیت: وه‌کی به‌ری نوکه ژی مه ئاماژه پێدای، ئه‌و که‌سێن کو دناڤ شوڕشێ دا کار و خزمه‌تا ساخله‌میێ بۆ پێشمه‌رگه‌ی و خه‌لکی دکر پڕانیا وان په‌رستار بوون، یێن دژی وه‌کی مه هاریکارێن نووژداران بوون و هه‌ڤاله‌ک ژی ڤێته‌رنه‌ر بوو. که‌واته مه چ نووژدارێن تایبه‌تمه‌ند و ده‌رچوویێن کولیژا پزیشکی نه‌بوون. هه‌لبه‌ت مه ددیت ژی کانێ چه‌وا ڤان نووژدار و په‌رستارێن ناڤ شوڕشێ وه‌کو فریشته‌یێن خودایی خزمه‌تا گه‌ل و وه‌ڵاتێ خوه کریه و ئه‌رکێ خوه یێ مرۆڤایه‌تی و نه‌ته‌وه‌یی بجوانترین شێوه بجی ئینایه. لێ د هه‌مان ده‌م دا ب ده‌هان نووژدارێن تایبه‌تمه‌ندێن کورد ژ ناڤ دوژمنی دڕه‌ڤین ژ به‌ر له‌شکه‌ریێ دهاتنه ناڤ شوڕشێ و دسه‌ر پشتا ملله‌تی و شوڕشێ ڕا ده‌ربازی ئیرانێ دبوون و دچوونه ئهورۆپا، دا کو د ژیانه‌کا شاهانه دا بژین. د ده‌مه‌کی دا کو ب هزاران ژن، زاڕۆک، پیره‌مێر و پێشمه‌رگه ژ بێ ده‌رمانی و نووژداری دمرن. لێ نە هەر ڤان نووژداران چ خزمەت پێشکەشی شۆڕشێ نەدکر، بەکلو دئامادە نەبوون خولەکا برینپێچیێ ژی بۆ هندەك پێشمەرگێن گه‌نج ڤەکەن و وان فێری کارێ ساخله‌میێ و په‌رستاریێ بکه‌ن. دکتۆر کەمال به‌رده‌وام دکه‌ت و دبێژیت: مخابن وان دختۆرا شوڕش و کوردستان بۆ خوە دکرنە پرا دەربازبوونێ بۆ ئەوروپا، لێ یا ژ وێ ژی نه‌خوه‌شتر ئەوە کو ئەڤرۆکە ئه‌و نووژدار و په‌رستارێن ڕۆژێن سه‌خت ل گه‌ل و وه‌ڵاتێ خوه بووینه خودان، ئه‌ڤرۆکه دپاشگوهڤه‌هاڤێتینه و ئه‌وێن ل وان ڕۆژان ژی د سه‌ر پشتا مه‌ڕا ده‌ربازی ئهورۆپا دبوون، ئه‌ڤرۆکه ئه‌و خودانێن پشکا شێرینه ژ ده‌ستکه‌فتێن ئازادیا شوڕشا کوردستانێ و ئه‌م ئه‌وێن مه خزمه‌ت ژی کری چووینه سه‌ر ڕووشیێن به‌ڕێ!!
کارێ مرۆڤایه‌تی ژ بۆ دۆست و دوژمنان
دکتۆر کەمال دبێژیت: ئه‌م دیده‌ڤانین کو دناڤ شوڕشا گولانێ دا، د سه‌ر هندێ ڕا کو دوژمنی د کوشتن و قڕکرنێ دا چ جوداهی دناڤبه‌را پێشمه‌رگه‌ی و خه‌لکێ سڤیل دا نه‌دکر و هه‌تا چه‌کێ کیمیاوی و بۆمبێن ناپاڵم ژی ل دژی گوندان و خه‌لکێ سڤیل بکاردئینان، لێ د سه‌ر هندێ ژی ڕا هه‌موو ده‌ما ڕه‌فتارا پێشمه‌رگه‌ی لگه‌ل دیلێن دوژمنی ڕه‌فتاره‌کا مرۆڤایه‌تی و ل گۆره‌ی پره‌نسیپێن ناڤنه‌ته‌وه‌یی و مافێ مرۆڤی بوون. لۆما ژی مه د کارێ خوە یێ مرۆڤایەتی و نووژداریێ دا چ جودایێ د ناڤ بەرا دۆست و دوژمنان دا نه‌دکر. بۆ نموونه گەلەك جارا سەربازێن دوژمنی یێن بریندار کو د شه‌ڕی دا ژ لایی هێزێن پێشمەرگەی ڤە دهاتنە دیلکرن، ئه‌و ژی هه‌ر لگه‌ل پێشمه‌رگێن بریندار و ب هه‌مان گرنگی و پووته‌دانێ، مه دەرماندکرن و چاڤدێریا چارەسەریا وان دکر.
مه گه‌له‌ک نموونه ژی ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ یێن هه‌ین. ئێک ژ وان ده‌مێ ل ئه‌نجامێن بۆسه‌یا پێشمه‌رگه‌ی ل پێشیا کاروانه‌کێ له‌شکه‌رێ دوژمنی، ل چه‌قه‌لا ل ڕۆژا 6/12/1986 سێ له‌شکه‌رێن دوژمنی ب دیلی دکه‌ڤنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی، کو ئێک ژ وان یێ بریندار بوو، مه ئه‌و ل گه‌لیێ قومریێ ب باشترین شێوه ده‌رمان و چاره‌سه‌رکر. هه‌ر هینگێ ژی کامیره‌مانێ شوڕشێ سه‌عید بامه‌ڕنی ده‌رمانکرنا وی ب ڤیدیویێ فلم کریه و نوکه ژی ئه‌و ڤیدیو هه‌یه. هه‌ر دیسان ل داستانا کانیماسێ ل شه‌ڤا 13-14/9/1987 پتر ژ 900 له‌شکه‌ر، ئه‌فسه‌ر و جاشێن دوژمنی هاتنه دیلکرن کو هنده‌ک ژ وان دبرینداربوون. د سه‌ر هندێ ڕا کو مه ژی گه‌له‌ک بریندارێن پێشمه‌رگه و سڤیل بتایبه‌تی ژن و زاڕۆک هه‌بوون، کو ژ ئه‌نجامێ بۆمبارانا فرۆکێن دوژمنی بریندار ببوون، مه له‌شکه‌ر و جاشێن دیل ژی هه‌موو ب باشترین شێوه، ل گۆره‌ی شیانێن خوه ده‌رمانکرن و ژ مرنێ ڕزگارکرن. ئێک ژ وان برینداران ژی ئه‌فسه‌ره‌کی عه‌ره‌ب بوو کو برینا وی گه‌له‌کا گران بوو و من ئه‌و ده‌رمان و چاره‌سه‌رکر و ژ مرنێ ڕزگار کر. لۆما گه‌له‌ک جارا وی ژ زیندانا باره‌گایێ لقێ بۆ من سڵاڤ لگه‌ل پێشمه‌رگا ڤڕێدکرن و هه‌رده‌م ژی دگۆته پێشمه‌رگا: هیڤیا منه کو ئه‌ز ڕۆژه‌کێ د. که‌مالی ببینم دا کو ژ دل سوپاسیا وی بکه‌م.
چارەسەریا ل چوولی
جارەکێ دکتۆر کەمال بڕێڤه‌یه ژ گوندێ کانیمه‌زنێ دچیته گوندێ کانیبه‌ڵاڤێ ژبۆ چارەسەریا نەساخەکی. ئەو ب ڕێڤە دوو- سێ زەلامان دگەل ژنه‌کێ دبینیت. ژن ل دەوارەکێ سوارکریه. پشتی سلاڤێ ئه‌و د. که‌مالی ئاگه‌هدار دکه‌ن کو ئه‌ڤ خانمه لامێن وێ یێن لێک سواربووین و ده‌ڤێ وێ یێ قه‌ڕمی و ئەو چەند ڕۆژە دەڤێ وێ ڤەکریێ مای و نەشێت نە چ بخۆت و نە ژی چ ڤەخۆت. مرۆڤێن وێ ژی بڕیارا دای کو وێ ببەن و ب شێوه‌یه‌کی ڤڕێکه‌نه باژێڕی ژ بۆ چارەسەریێ. هه‌لبه‌ت دڤێت ب دزیڤه ڤڕێکه‌ن و ئه‌گه‌ر دوژمن بزانیت دێ وێ گریت و ژیانا وێ دێ که‌ڤیته مه‌ترسیێ. لۆما دکتۆر کەمال بڕیارێ دده‌ت کو ب هه‌ر ئاوایه‌کی هه‌بیت چاره‌سه‌ریا وێ بکه‌ت، دا کو پێدڤی نه‌بیت ڤڕێکه‌نه ناڤ دوژمنی و ژیانا وێ بکه‌ڤیته مه‌ترسیێ. ئه‌و هه‌ر ل وی چوولی مەساژێ بۆ لام و ئەرزنک و سەر و گوهێن وێ دکەت و چارەسەریەکا فیزیکی بۆ وێ ئەنجامددەت. ئێدی هه‌ر ئێکسه‌ر دەڤێ وێ خانمێ وەکی بەرێ دکەڤیتە سەرێك و وێ ژ وێ دەڤ قەڕمینێ ڕزگاردکەت. گەلەك کەیفا وێ و زەلامێن ل گەل دا دهێت و گەلەك سوپاسیا دکتۆر کەمالێ دکەن و ل نیڤا ڕێ ڤەدگەڕنەڤە مالا خوە.
چارەسەری فەرترە ژ شیڤخوارنێ
د. که‌مال دبێژیت: ئه‌ز ژ ڕێکه‌کا دوور دهاتم و گه‌له‌کێ وه‌ستیای بووم. ده‌مێ شیڤێ ئه‌م گه‌هه‌شتینه گوندێ چه‌مسه‌یدا و ل ماڵا سه‌ید حامدی بووینه مێڤان. کابانیا ماڵێ شیڤ دانا به‌ر مه و مه که‌ڤچک هه‌لگرتن دا ده‌ستهاڤێژینه شیڤێ، دا کو برس و وه‌ستایانا خوه یا دژوار پێ ڤه‌مرینین. من هند دیت که‌سه‌ک هاته ده‌ری و سڵاڤ کر و گۆته من: دختۆر مه نه‌خوه‌شه‌کێ ته‌نگاڤێ هه‌ی، ئه‌م حه‌ز دکه‌ین تۆ بێی چاره‌یه‌کێ لێ بکه‌ی. من که‌ڤچکێ خوه دانا و بێی کو ئه‌ز که‌ڤچکه‌کێ گرارێ بکه‌مه ده‌ڤێ خوه، ئه‌ز ڕاست ڕابووم. هندی خودانێن مالێ گۆته من: دێ ژ برسادا که‌ڤی، دوو سێ که‌ڤچکێن خوارنێ بخۆ پاشی هه‌ڕه. من گۆتێ: ئه‌گه‌ر ئه‌ز بکه‌ڤم ژی ئه‌ز هه‌ر ژ برسادا نامرم، به‌لێ ئه‌گه‌ر زوو نه‌گه‌همه نه‌خوه‌شی مه‌ترسیه. ئه‌ز ب زکێ برسی ڤە ڕابووم و چووم من چاره‌سه‌ریا پێدڤی بۆ نه‌خوه‌شی کر و هه‌تا ئه‌ز ژێ پشتراست بوویم کو ئه‌و ژ مه‌ترسیێ ده‌رکه‌فت، پاشی پشتی چه‌ند سعه‌ته‌کا من خوارن خوار.
دیسان دکتۆر کەمال ژبۆ چارەسەریا کادرێ دێرین رەحمەتیێ ئیسماعیل لاسلکی (تروانشی) کو تووشی نەخۆشیا تیفۆیێ ببوو، دچیتە گوندێ هێسێ و چەندین ڕۆژا ل مالا وی دمینیت و چاڤدێریا چارەسەریا وی دکەت، هەتا وی ژ وێ نەخۆشیێ ڕزگاردکەت و پاشی ڤەدگەڕیتەڤە باره‌گای.
به‌رده‌وام خزمه‌ت چ ل باره‌گای و چ ل گوندان
ل باره‌گایێ لژنا ئامێدیێ ل گه‌لیێ بێشیلێ نه‌خوه‌شخانه‌یه‌کا بچووک هه‌بوو، کو تنێ ئوده‌یه‌ک بوو. د. که‌مالی ل وێرێ پێشوازیا بریندار و نه‌خوه‌شێن پێشمه‌رگه و سڤیل بێ جوداهی دکر. لێ د هه‌مان ده‌م دا به‌رده‌وام خه‌لک دهاته د دووڤ وی ڕا کو بچیته گوند و ده‌ڤه‌رێن دی ژ بۆ چارسه‌ریا بریندار و نه‌خوه‌شان. ژ به‌ر هندێ ئه‌و بارا پتر ب هاتنووجوونێ ڤه بوو ژ مانا ل خه‌ستا باره‌گای. هەروەسا هه‌ر چالاکیه‌کا له‌شکه‌ری پیشمه‌رگه پێ ڕاببا، ئه‌وی چانتکا خوه یا ده‌رمان و پێدڤیێن نووژداری دهاڤێته پشتا خوه و مل ب ملێ هێزێن پێشمەرگەی ڤە پشکداری د شەڕ و داستانێن شۆڕشێ دا دکر، دا کو ئه‌گه‌ر برینداره‌ک بکه‌ڤیت ئه‌و ئێکسه‌ر چارسه‌ریێ بۆ بکه‌ت. هنده‌ک ژ وان داستانێن وی پشکداری تێداکری: چالاکیا سه‌رێ ئامێدیێ 31/10/1984، بۆسه‌یا ده‌شتا چه‌قه‌لا6/12/1986، هەردوو داستانێن بامەڕنێ 1987 و 1988، داستانێن سۆتکی4/5/1987، کانیماسێ 13-14/9/1987، دێرەلووکێ 11/1/1988 و گەلەكێن دی.
ئه‌م دشێین بێژین کو د. که‌مالی و هه‌ڤالێن خوه، ب وان شیانێن سنووردار ب ده‌هان پێشمه‌رگه و سڤیل و دیلێن دوژمنی ژ مرنێ ڕزگارکرنه.
نووژدارێ گشتی
هه‌رچه‌نده د. که‌مال نه ده‌رچوویێ کولیژا پزیشکی بوو، لێ ئه‌و ده‌رچوویێ په‌یمانگه‌ها ساخله‌می بوو و پێناسا وی ژی (هاریکارێ نووژداری) بوو. به‌لێ هه‌روه‌کی به‌ری نوکه ژی مه ئاماژه پێدای، ژ به‌ر نه‌بوونا نه‌خوه‌شخانا و نووژدارێن تایبه‌تمه‌ند ل ناڤ شوڕشێ، دکتۆر کەمال یێ نه‌چار بوو کو هه‌موو جۆرێن نه‌خوه‌شی، برینداری و ڕوودانان چاره‌سه‌ربکه‌ت. بۆ نموونه چارەسەریا گەلەك حالەتێن سۆتنێ، فڕینێ، شکه‌ستنێ، مار و دووپشک پێڤەدانێ و هه‌لکێشانا ددانان بکەت. هەروەسا گەلەك جارا تەرش و کەوال و دەوارێن خەلکی ژی ژ ئەنجامێ تۆپبارانا دوژمنی برینداردبوون و وی ئه‌و چارەسەردکرن. ئێک ژ وان نموونان: جاره‌کێ گوللا تۆپا دوژمنی ده‌ڤێ هه‌سپێ گوندیه‌کی بریندار دکه‌ت، ئه‌و ده‌ڤ و لغاڤێ هه‌سپی ده‌رمان دکه‌ت و ددووریت.
هه‌لبه‌ت ئه‌و هه‌موو کارێن چارسه‌ری، نه‌شته‌رگه‌ری، خوین راوه‌ستاندن و چاره‌سه‌ریێن گران و بزه‌حمه‌ت یێن وی ده‌می د. که‌مالی و هه‌ڤالێن خوه ژ بۆ پێشمه‌رگا، سڤیلا، دیلا و گیانداران ئه‌نجامددان، ئه‌ڤرۆکه ب زۆری ب ستافێن مه‌زن، ئاموور، خه‌سته‌خانه، ده‌رمان و پێدڤیێن جۆر به جۆر بێنه ئه‌نجامدان.
نووژدارێ پێ سڤک
هه‌رچه‌نده به‌ری پێشمه‌رگاتیێ دکتۆر کەمال یێ فێری ژیانا چیا و ڕێکێن ئاسێ و نه‌خوه‌ش نه‌بوو. لێ پشتی ئه‌و بوویه پێشمه‌رگه، چونکی ڕۆژانه و ب شه‌ڤ و ڕۆژ ئه‌و ب کیلۆمه‌تران دهاتنووچوونێ دا بوو ژ بۆ چارسه‌ریا نه‌خوه‌ش و برینداران. لۆما ل ناڤ شوڕشێ ئه‌و کەسەکێ ناڤدار بوو ب پێ سڤکیێ. د. که‌مال دبێژیت: چ جارا بڕێکێڤه زێره‌ڤانێن من نه دگه‌هه‌شتنه من، بۆ نموونه ئەز دگەهشتمە گوندێ شێلازا هێشتا زێرەڤان ل گوندێ دەرگەلێ. ڤێ چەندێ ژی وەکر، کو زێرەڤانێن وی بەردەوام دهاتنە گهۆڕین، چونکی کەس نەشیا ل پێ وی بچیت.
کۆڤانا شه‌هیدێن کو ده‌ستێ نووژداری نه‌گه‌هشتیه برینێن وان
دکتۆر کەمال دبێژیت: ڕاسته مه گه‌له‌ک پێشمه‌رگێن قاره‌مان و خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ ژ مرنێ ڕزگارکرن و ئه‌ڤه جهێ دلخوه‌شیا مه‌یه. لێ دهه‌مان ده‌م دا، کۆڤانا هنده‌ک هه‌ڤالێن مه یێن شه‌هید چ جارا ژ دلێ من ناده‌رکه‌ڤیت، کو ئه‌ز زوو نه‌گه‌هشتمه سه‌ر وان و برینێن وان ده‌رمان که‌م، دا کو ژمرنێ رزگارببن. لۆما هه‌رده‌م ئه‌ز دبێژمه خوه دبیت کو ئه‌گه‌ر ئه‌ز گه‌هه‌شتبامه وان، ئه‌ز شیابام وان ژ مرنێ رزگاربکه‌م. ئێک ژ وان شەهید شوکری چەلکی کو ل ئاخلێڤا ساڵا 1986 ل بنگه‌هێ دوژمنی یێ هنداڤی نهنهکی ل ناڤبه‌را گوندێن گرکا و بابیرێ مین پێڤه په‌قی و هه‌تا گه‌هاندیه بابیرێ ژ ئه‌گه‌رێ چوونا خوینێ شه‌هید بوو. دیسان شەهید عەلی ئه‌بابه‌کر ئیسفکی کو ئه‌و ژی ل شه‌ڕه‌کی ل هنداڤی قه‌دشێ ل پایزا ساڵا 1984 بگرانی بریندار بوو و هه‌تا هه‌ڤالان گه‌هاندیه سه‌رێ چیایێ مه‌تینا گیانێ خوه سپارته ئاخا کوردستانێ.
لێ د هه‌مان ده‌م دا ووژدانا منا ئارامه کو ئه‌ز شیایم لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه کۆمه‌کا پێشمه‌رگێن قاره‌مانێن بریندارێن گران ژ مرنێ رزگاربکه‌م و ئه‌و بزڤڕنه‌ڤه ناڤ د ناڤ ژیانێ دا، ژ وان ژی: فوئاد تۆڤی، جەلال بناڤی، حسێن تەیار هرۆری، سەلیم و ئەبابەکر گرکی کو هەردوو برایێن ئێك بوون، ئیدریس سەرەڕۆی و گەلەك بریندارێن دی، کو ڕابوونا وان موعجزەبوو، لێ ب ئیرادا خوه یا پوولاینا پێشمه‌رگاتی و بهاریکاریا مه ئه‌و ژ مرنێ ڕزگار بوون.
ئه‌زبه‌نی سەرۆك بارزانی من نه‌ڤێت وه‌زیر بم، لێ بلا مافێ من نه‌هاتبا خوارن
ل ساڵا 1986 پشتی جەنابێ سەرۆك بارزانی بۆ دەمەکێ درێژ دچیتە سنوورێ لقا ئێك ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان و چاڤێ جەنابێ وان ب پشکا پتر یا پێشمەرگە و کادر و فەرماندێن شۆڕشێ دکەڤیت. دکتۆر کەمال ژی ژبۆ گەهاندنا وێنەکێ زەلال ل سەر ڕەوشا ساخلەمیێ و بریندارێن شۆڕشێ، داخوازا دیتنا جەنابێ وی دکەت. دەمێ دکتۆر کەمال ب دیدارا سەرۆك بارزانی شاددبیت و پەیاما خوە دگەهینتێ، جەنابێ سەرۆکی دەستخوەشیەکا مەزن ل دکتۆر کەمالی دکەت و دفەرمووت: ئەگەر دنیا بوو دنیا دێ تە کەمە وەزیرێ ساخلەمیێ!!
هه‌ر ل سه‌ر ڤێ دیدارێ سه‌رۆک بارزانی د په‌رتووکا خوه دا ( بارزانی و بزاڤا ڕزگاریخوازیا کورد) به‌رگێ چارێ-شوڕشا گولانێ ل لاپه‌ڕه 183 دبێژیت: “د. که‌مال ژ لژنا ناڤچا ئامێدیێ هاته ده‌ف مه. وه‌سا دیاره ژ به‌ر وێ خزمه‌تا جوانا ئه‌و پێشکێشی خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ دکه‌ت، خه‌لک گه‌له‌ک ژ وی ڕازیه و ڕێزه‌کا تایبه‌ت لێدگرن”.
لێ گه‌له‌ک مخابن پشتی ئه‌ڤ په‌رتووکه بۆ جارا دووێ هاتیه‌ڤه چاپکرن، د چاپا دووێ یا په‌رتووکێ دا، ئه‌و که‌سێن ب چاپا وێ رابووین، په‌یڤا (که‌رکووکی) یا ل ناڤێ (د. که‌مالی) زێده‌کری و یا کریه د. که‌مال که‌رکووکی!! هه‌لبه‌ت ئه‌م هه‌موو ژی باش دزانین کو به‌ڕێز د. که‌مال که‌رکووکی هه‌ر ژ ساڵا 1979 و هه‌تا 1990 ب هیچ شێوه‌یه‌کی نه‌هاتیه ده‌ڤه‌را به‌هدینان و ل وێرێ ژی چ جارا نه‌هاتیه ده‌ف جه‌نابێ سه‌رۆکی!! که‌واته ل ڤێرێ ژی مافێ د.که‌مال به‌رواری هاتیه خوارن!!
ئه‌نفالێن ڕه‌ش
دەمێ پرۆسەیا ئەنفالێن بەهدینان دەستپێدکەت ل مه‌ها ته‌باخا ساڵا 1988، دکتۆر کەمال هندی دشێت دەرمان و پێدڤیێن نووژداریێ ژ باره‌گایێ لژنێ لگه‌ل خوه رادکه‌ت.
هێرشا ئه‌ردی و ئاسمانی و بۆمبارانا چەکێ کیمیاوی ده‌ستپیدکه‌ت. خەلكێ دەڤەرێن ڕزگارکری خوه بەرەڤ سنوورێن باکوورێ کوردستانێ ڤه‌دکێشن.
سەید فەریدێ پسمام و خزمێ دکتۆر کەمالی، دچیتە کانیمەزنێ ژن و زاڕۆکێن وی، دگەل هندەك کەل و پەلێن سادە دگەل خوه دبەت و ژ جادێ دەربازدکەت و وان دبەتە گوندێ ئۆرە ل سه‌ر سنوورێ باکوور. ژ به‌ر کو د. که‌مال د بنه‌ڕه‌تدا خه‌لکێ گوندێ (گونده‌کی) یه ل ئالیێ دیێ باکوورێ کوردستانێ، لۆما هندەك ژ مرۆڤێن وان ژ باکوورێ کوردستانێ ل هه‌وارا مال و زاڕۆکێن وی تێنه سه‌ر سنووری.
جاشێن خوه‌فرۆش دلۆڤانیێ ب زاڕۆکێن هوور ژی نابه‌ن
بەری ژن و زاڕۆک بگەهنە گوندێ زاویتە یێ ده‌ڤه‌را قه‌شووریا، شه‌ڤه و تاریه، ئه‌وێ دچن دا کو بگه‌هنه سنووری و ژ غه‌زه‌با دوژمنی ڕزگارببن. لێ ل سه‌ر سنووری ئەو دکەڤنە بۆسەیەکا جاشێن ئیراقێ و جاش وان دده‌نه به‌ر شێلکێن گوللا و ڕۆکێتێن ئاربیجیان. ئه‌و ژ به‌ر گولله‌بارانا دوژمنی ژێک دبژکن و هەر ئێك ب ڕەخەکی ڤە دڕەڤیت. د ڤی ده‌می دا کچکا دکتۆر کەمال یا پێنج سالی ژ وان ڤه‌دقه‌تیت و بەرزەدبیت. کوڕکێ وی یێ چار مه‌هی ژی ژ ده‌ستێن دایکێ دکەڤیت و سەرێ وی ب ئەردی دکەڤیت و ڕه‌وشا وی تێکدچیت.
دایکا کچکێ و سەید فەرید و مرۆڤێن وان یێن تۆڤی و خەلکێ گوندێ زاویتە، هه‌موو پێکڤه وێ شه‌ڤڕه‌شێ ل وان چوولا ل کچکا ساڤا دگه‌ڕن. چونکی ئه‌و ژ هندێ دترسن کو ئه‌گه‌ر جاش ژی وێ نه‌کوژن نه‌کو گورگ وێ بخۆن ل وان چوولان. دوماهیێ هندەك زەلامێن خه‌لکێ گوندێ زاویتەیا باکوور کچکێ دبینن و وێ دکەنە پشتا خوە و دگەهیننە دایكا وێ و خالێ وێ.
مرۆڤێن دکتۆر کەمالی یێن باکوورێ کوردستانێ خانما وی و هەردوو زاڕۆکێن وی دبەنە گوندێن مێرگان و گێمانێ. ب ڕۆژێ ژ ترسێن ژاندورمێن ترکا دا وان ل ده‌رڤه‌ی گوندی د شکەفته‌کێ ڤە ڤەدشێرن و ب شەڤێ ژی دئیننە گوندی.
دکتۆر کەمال ژی دگەل هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە یێن لژنا ئامێدیێ ل جادا بێگۆڤا-کانیماسێ دەربازدبن، لێ ئەو ژی ل گوندێ قومریێ دکەڤنه بۆسەیەکا جاشان و پشتی شه‌ڕ و ته‌قه‌یه‌کا زۆر، بێ زیان دەربازدبن و دچنە گوندێ ئارووشێ یێ باکوورێ کوردستانێ. دکتۆر کەمال ل ئارووشێ دزانیت کو خانما وی و زاڕۆکێن وی یێن ل گوندێ گێمانێ. ئێدی ئه‌و ژی ب قه‌چاغی و د وان چەل و چیا ڕا خوه دگه‌هینیته گوندێ گێمانێ.
د. که‌مال دبێژیت: ئه‌و چیا، گەلی، دۆل و نهالێن وان دەڤەران تژی بووینە ژ خه‌لکێ باشوور یێن کو ژ به‌ر بۆمبارانا کیماوی و هێرشا جاش و له‌شکه‌رێ دوژمنی ڕه‌ڤین و خوه گه‌هاندینه سه‌ر وی سنووری.
ژ به‌ر کو باب و باپیرێن دکتۆر کەمالی خەلکێ باکوورێ کووردستانێ بووینە و ناڤێن وان ژی د تۆمارا نفۆسا ترکی دا هەبووینە، لۆما مرۆڤێن وی داخوازێ ژ وی دکەن کو د ناڤ وان دا بمینیت و ئه‌و دێ بۆ وان ناسناما ژی ده‌رێخن، لێ دکتۆر کەمال چارەنڤیسێ خوە ژ یێ وی خەلکی جوداناکەت و مرن و ژیانێ دگەل وی خەلک دهەلبژێریت.
پشتی ده‌مه‌کی حکومه‌تا ترکی وان دبەتە چادرگەها مێردینێ کو پتر وه‌ک زیندانه‌کا مه‌زن بوو. هەژمارا وان ل دەستپێکێ 4000 کەس بوون، لێ پشتی هینگێ گەلەك خەلکێ دی ژی دبەنە وێرێ، هەتا هەژمارا وان دگەهیتە 20000 هزار کەسان.
ڕژێما ترکیا ڕێڤەبەریەکێ ل چادرگەهێ ددانیت، خەستەخانەیەکا سادە ژی ڤەدکەت، د هەمان دەم دا پەنابەرێن وێ چادرگەهێ ژی د ناڤ خوەدا ڕێڤەبەریەکێ ددانن.
خەلك دکتۆر کەمالی وه‌ک نووژدار ب ڕێڤەبەریا ترکی ددەنە نیاسین، لۆما داخوازێ ژ دکتۆر کەمالی دکەن کو ل خەستەخانا وان کاربکەت.
خه‌لکێ مه یێ په‌نابه‌ر ژی چادرەکا مەزن ددەنە دکتۆر کەمالی دناڤ که‌مپێ دا، کو هەم جهێ مالا وی تێدا هەبیت و هەم ژی بشێت چارەسەیا نەساخا تێدا بکەت.
دکتۆر کەمال بۆ چەند ڕۆژێن کێم دگەل دختۆرێن ترکی کاردکەت، لێ دەمێ ئەو جارەکێ دبینت کو ئەوێ دەرمانێن نەدروست ددەنه نەساخەکی. پشتی د. که‌مال خوه نه‌رازی دکه‌ت کو ئه‌و وێ ڕه‌فتارا شاش و ب مه‌ترسی لگه‌ل نه‌خوه‌شێن کورد دکه‌ن، ئێدی ئه‌و د. که‌مالی ژ ده‌ڤ خوه ده‌رتێخن.
دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا، ڕۆل و خزمەتا هەڤالێن خوە یێن نووژدار و په‌رستارێن شوڕشێ ل چادرگەهێ بلند دنرخیت و دبێژیت؛ وان ژی خزمەتەکا مەزن پێشکەشی خەلکێ چادرگەها ماردینێ دکر و ئاماژێ دده‌ته ناڤێن: شوکری سەلمان بێدوهی، مەحمود هرۆری، میکائیل مایی و کەریم مایی، حه‌سه‌ن بانەسۆری و سەربەست زاخۆیی.
ژ بلی کو چادرا دکتۆر کەمالی چ جارا ژ نەساخا ڤالانەدبوو، هه‌روه‌سا ب بەردەوامی ژی خه‌لکی ل سه‌ر بندگۆیێ گازی دکر کو: د. که‌مال بگه‌هیته چادرا ژماره هنده نه‌خوه‌شه‌کێ هه‌ی. ژ به‌ر هندێ ب شه‌ڤ و ڕۆژ ئه‌و ژ ڤێ چادرێ دچوو دچوو چادرا دی. شەڤ و ڕۆژ و هاڤین و زڤستان ل دەف دکتۆر کەمالی ئێك بوون، هەر دەمێ داخواز ژ وی دهاتەکرن کو بچیتە چادره‌کێ، هەر چ وەخت با دەملدەست ئه‌و دچوو.
دکتۆر کەمال دبێژیت: ب سه‌دان جاران، ل شه‌ڤ ڕه‌ش و تاریێ، ئه‌زێ ل کنفێن چادرا هه‌لنگفتیم و که‌فتیم. چه‌ند جاران له‌شێ منێ بریندار بووی، جلکێن منێن بووینه هه‌ڕی و دڕیاین، لێ چاره‌سه‌ریا نه‌خوه‌شان بۆ من یا گرنگ بوو و چ جارا من هەست ب وەستانێ نەدکر.
هه‌رچه‌نده د. که‌مال ل سه‌رده‌مێ شوڕشێ ب پله ئێک ل ده‌ف خه‌لکێ ده‌ڤه‌را لژنا ئامێدیێ یێ به‌رنیاس بوو، لێ ل که‌مپا په‌نابه‌ریێ ئه‌و ل ده‌ف خه‌لکێ ده‌ڤه‌را به‌هدینان هه‌موویێ به‌رنیاس بوو، ژ به‌ر کار و خزمه‌تا ویا بێ راوه‌ستان بۆ خه‌لکی. ژ به‌ر خه‌مخۆری و ڕه‌فتارا ویا جوان، خه‌لکێ که‌مپێ پتر باوه‌ری ب وی هه‌بوو ژ نووژدار و په‌رستارێن ترکا. هەر دیسان ل که‌مپێ ژی، ژ بلی چاره‌سه‌ریێن گشتی، وی چاڤدێریا ب سەدان حالەتێن زاڕۆکبوونێ ژی دکر.
دوماهیێ د. که‌مال ب زیره‌کی و شاره‌زایی و دلسۆزیا خوه وه‌لێتێت کو ئێدی ڕاچێتا وی یا ده‌رمانان وه‌کی یا هه‌ر نووژداره‌کی دی ل ده‌رمانخانان تێته وه‌رگرتن و کارپێ تێته‌کرن.
دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: دەمێ ئەنفال ب سەر مەدا هاتین، هندی ئه‌ز شیایم ڕاکه‌م من دەرمان دگەل خوە بربوون، لۆما ل ده‌مێ هێرشێ و ل سه‌ر وان سنووران و هه‌تا ئه‌م گه‌هه‌شتینه که‌مپێ مە گەلەك مفا ژ وان دەرمانا دیت.
هه‌روه‌سا ل که‌مپێ ژی مه لژنه‌یه‌کا خوه یا تایبه‌ت هه‌بوو کو مه ژ ناڤ خه‌لکێ خوه هه‌لبژارتبوون. ڤێ لژنێ هه‌ماهه‌نگی لگه‌ل خه‌سته‌خانا که‌مپێ کربوو و گه‌له‌ک جارا ده‌رمان و پێدڤیێن دیێن نووژداری بۆ مه ژ ده‌ف وان دئینان و مه ژی خه‌لکێ خوه ل ناڤ که‌مپێ پێ چاره‌سه‌ردکر. هه‌روه‌سا خه‌لکێ مه یێ باکوورێ کوردستانێ ژی، یا ژ دەستێ وان دهات، وه‌ک هاریکاری ژ هه‌موو ئالیان ڤه هاریکاریا خه‌لکێ مه یێ په‌نابه‌ر دکر، هه‌رچه‌نده حکومه‌تا ترکی گه‌له‌ک پێ نه‌خوه‌ش بوو کو کوردێن مه یێن باکوور هاریکاریا مه بکه‌ن و تێکه‌لیا مه بکه‌ن.
هه‌ردو حکومه‌تێن ترکی و ئیراقێ، پشتی کیماوی، ژه‌هرێ دده‌نه خه‌لکێ ده‌ربه‌ده‌ر
وه‌کی ئه‌م دزانی ئه‌و ده‌مێ کو پتری 40 هزار خه‌لکێ مه یێ کو ژ ئه‌نفالان و کیمابارانێ ڕزگار بووی و گه‌هه‌شتیه هه‌رسێ که‌مپێن مووش، ئامه‌د و ماردینێ، د وان چه‌ند ساڵان دا حکومه‌تا ئیراقێ ب هه‌ماهه‌نگی لگه‌ل حکومه‌تا ترکی، دوو جارا ژه‌هر بۆ خه‌لکێ مه کره ناڤ نانی ل هه‌رسێ که‌مپا. دکتۆر کەمال د ڤێ دیدارێ دا بەحسێ ڤی کارێ هۆڤانه دکەت و دبێژیت: دناڤ که‌مپا دا خه‌لک ل گۆره‌ی گوندێن خوه هاتبوونه ڕێکخستن و نان و پێدڤیێن دی ژی ل گۆره‌ی گوندان دهاتنه پارڤه‌کرن. که‌واته گونده‌کی د دووڤ گوندێ دی دا نانێ خوه وه‌ردگرت. دەمێ نان هاتیە ژەهرکرن، خەلکێ چەند گوندەکان نان وەردگرتبوو و خواربوو. هەرکه‌سێ ئەو نان خواری دەملدەست پێ کەفت و تووشی زكچوون و دلڕابوون و گێژبوون و بێنکورتکێ بوون. ژ به‌ر هندێ هه‌ڤالێن مه گه‌هه‌شتنه سه‌ر بنلدگۆیێ و گازیکره خه‌لکی کو؛ که‌سێ دی نانی نه‌وه‌رگریت و ئه‌وێن وه‌رگرتی ژی نه‌خۆن.
گه‌له‌ک ژ وی خه‌لکێ هاتیه ژه‌هردان، هاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ خه‌سته‌خانێن قزلته‌په و ماردینێ.
دکتۆر کەمال ژی ژ ئالیێ خوه ڤه ده‌ست ب چاره‌سه‌ریا هه‌ژماره‌کا ژه‌هرکریان کر. وی بڕێکا سێلانێ دەرمانێن زکچوون و دلڕابوون و بێنتەنگیێ دانه وان. لگه‌ل چاره‌سه‌ریێ ژی د. که‌مالی و هه‌ڤالێن خوه خوینا هنده‌ک نه‌خوه‌شان وه‌رگرت دا کو ڤڕێکه‌نه جهه‌کێ باوه‌ریێ بۆ پشکنینێ و هنده‌ک پارچێن نانی ژی هه‌لگرتن و ئه‌و ژی بڕێکا هنده‌ک کوردێن باکوور یێن دلسۆز ڤڕێکره پشکنینێ، کو ژ ئه‌نجامێ وان ده‌رکه‌فت کو نانێ ژه‌هرکریه و پارچێن ژه‌هرێ کو وه‌کی حه‌بکا بوون، د دیاربوون دناڤ هنده‌ک نانی دا، وه‌سا دیار بوو کو لگه‌ل هه‌ڤیری تێکه‌ل کربوو. هه‌لبه‌ت د. که‌مالی و هه‌ڤالێن دیێن که‌مپێ ب دزی حکومه‌تا ترکی ڤه ئه‌و نموونێن نانێ ژه‌هرکری گه‌هاندنه هنده‌ک مێدیایێن جیهانی و هنده‌ک ڕێکخراوێن مافێ مرۆڤان ژی.
حکومه‌تا ترکیا ژ بۆ ڤەشارتنا ڤێ تاوان دژی مرۆڤایه‌تیێ، بزاڤ کرن کو زوو خه‌لکێ نه‌خوه‌ش ژ خه‌سته‌خانا ده‌ربێخیت و ڤڕێکه‌ته‌ڤه که‌مپێ، به‌ری کو بدروستی چاره‌سه‌ریا وان بهێته‌کرن. ئه‌ڤه ژی ژ به‌ر هندێ دا مێدیا و ڕێکخراوێن مرۆڤی ل سه‌ر ڤێ تاوانێ ئاگه‌هدار نه‌بن. هه‌ر ژ بۆ هندێ ژی وان نه‌دهێلا که‌س بچیته وان خه‌سته‌خانا ژی. دکتۆر عەبدی کو ل سه‌رده‌مێ شوڕشێ نووژدارێ لژنا ناڤچا دهۆکێ بوو و ل که‌مپێ ژی گه‌له‌ک خزمه‌تا خه‌لکی دکر، وی دڤیا بچیته خه‌سته‌خانێ بۆ سه‌ره‌دان و هاریکاریا نه‌خوه‌شان، لێ نووژدار و پۆلیسێن ترکا ڕێگریێ ل وی دکەن و گه‌له‌ک لێدده‌ن و بێڕیزیێ ب وی دکه‌ن.
دکتۆر کەمال دبێژیت: هه‌رچه‌نده ب هزاران خه‌لک ب وێ ژه‌هرێ که‌فتن و ته‌نگاڤ بوون، لێ تشتێ دلخۆشکەر ئەو بوو کو چ کەس پێ نه‌مرن. به‌لێ گەلەك که‌س ب وێ ژه‌هرێ تووشی نه‌خوه‌شیێن دۆمدرێژ بوون و هنده‌ک ژ وان هه‌تا نوکه ژی هێشتا ب وێ ئێشێ دنالن.
هه‌رچه‌نده وی ده‌می هه‌ڤالێن مه هنده‌ک نموونێن وی نانێ ژه‌هرکری گه‌هاندنه ئهورۆپا ژی، لێ مخابن ژ ئه‌نجامێ سیاسه‌تا دووڕوو یا وی ده‌می ژ بلی هنده‌ک ده‌نگێن کێمێن مێدیایێ، چ ده‌وله‌ت و سازیان ل سه‌ر ڤێ تاوانێ ده‌نگ نه‌کرن.
ژ هه‌ژی گۆتنێ یه کو حکومه‌تا ئیراقێ ئه‌ڤ ژه‌هره بڕێکا هنده‌ک جاش و سیخوڕێن خوه یێن کورد گه‌هاندبوو ترکی و ب هه‌ماهه‌نگی لگه‌ل ده‌زگایێ میتا ترکی وان ئه‌ڤ تاوانه ئه‌نجامدا.
ل سه‌ر وارێ مشک و ماران
دکتۆر کەمال به‌حسێ که‌مپا ماردینێ دکه‌ت و دبێژیت: جهێ کەمپا مە لێ هاتیە دانان ده‌شته‌ک بوو ل ناڤبه‌را ماردین و قزلته‌په. ئه‌و ده‌شته جهێ چاندنی بوو. لۆما وێرێ یا تژی مشك و مار و دووپشک بوو. مالێن مه ل بن چادرا بوون. زستانا وێرێ گه‌له‌کا سار بوو و هڕو بایه‌کێ دژوار دهات و هاڤینا ژی زێده یا گه‌رم بوو. کولانێن مە ل زستانێ هەڕی وته‌قن بوون و هاڤینێ ژی تۆز. دەمێ باهۆز ڕادبوون، بای چادرێن خەلکی دبرن. جوكێن ئاڤا پیس د بەردەرێ هەمی چادرا ڕا دچوون. ژینگەهەکا هەتا بێژی پیس بوو و بکێر ژیانێ نەدهات، لۆما ژی نەساخی، نەخاسمە د ناڤ زاڕۆکا دا گەلەك دمشەبوون. لێ پشتی هینگێ هەرکەسەکی ژ لایێ خوەڤە ئاڤڕێژێن خوە چێکرن، دیوار ل دەورووبەرێن چادرێن خوە ئاڤاکرن، کۆلانێن چادرگەهێ هاتن پاقژکرن و ڕه‌وەشا ساخله‌میا خەلکی باشتر لێهات. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ پێڕابوونه هه‌موو خه‌لکی بخوه دکرن، ئه‌گه‌ر نه حکومه‌تا ترکی چ پووته ب پاقژی و ژیانا خه‌لکی نه‌ددا.
په‌نابه‌ری به‌رده‌وامه
د. که‌مال دبێژیت: گەلەك ڕێکخراوێن نێڤدەولەتی ژی سەرەدانا کەمپا مێردینێ دکرن. گه‌له‌ک جارا ژی خه‌لکی ناڤێن خوه دنڤێسین و ددانه وان ب هیڤیا هندێ کو وان ژ ڤێ دۆزه‌خێ ڕزگار بکه‌ن و ببه‌نه ئهورۆپا یان ئه‌مریکا.
لێ یا ژ هه‌میا بدروستی خه‌ما مه خواری دانیال میتران سه‌رۆکا ڕێکخراوا (فرانس لیبه‌رتێ) بوو. ئه‌و هاته سه‌ردانا که‌مپێن مه و ل ساڵا 1989 وێ کۆمه‌کا خه‌لکی ژ که‌مپا ماردینێ برنه فره‌نسا و کۆمه‌کا دی ژی ل مه‌ها ئیلونا 1990 برن، کو ئه‌ز و زارۆکێن خوه ژی لگه‌ل وێ کۆما دووێ برینه فره‌نسا.
ژ به‌ر کو کوڕێ من یێ کو ل ده‌مێ ئه‌نفالان چار مه‌هی بوو و د بۆسه‌یا جاشا دا ل سه‌ر سنووری ژ ده‌ستێ ده‌یکا خوه که‌فتبوو و ئه‌و ژ سه‌رێ خوه تووشی نه‌خوه‌شیێ ببوو. لۆما ئێکسه‌ر ده‌ما ئه‌و دگەهنه فرەنسا، دوو نەشتەرگەریان بۆ سه‌رێ وی ئه‌نجامدده‌ن.
دکتۆر کەمال ل فره‌نسا دەست ب خواندنا زمانێ فرەنسی دکەت و دچیتە چەند خوله‌کان. ئارمانجا وی ژی ئەو بوو کو درێژیی ب کارێ خوەیی نوووژداریێ بدەت ل وێرێ. لێ پشتی هندەك پشکنین بۆ وی دهێنە کرن دەردکەڤیت کو ژ ئه‌گه‌ر ژیانا سه‌خت و دژوارا شوڕشێ و که‌مپا ماردینێ، گولچیسکەکا وی ژ کارکەتیە. لۆما نشته‌رگه‌ری بۆ تێته‌کرن و گولچیسکا وی تێته‌ڕاکرن و ئه‌و دمینیت ب گولچیسکه‌کێ. ئێدی ئه‌و دکه‌ڤیته بن چاڤدێریا نووژداران و نه‌شێت ئارمانجا خوه بجی بینیت. هه‌ر ژ به‌ر هندێ ژی بۆ ده‌مێ 10 ساڵان ئه‌و نه‌شیا سه‌فه‌رێ بکه‌ت، لۆما پشتی ڕزگاریا کوردستانێ ژی ئه‌و 10 ساڵا ژ دیتنا کوردستانا ئازاد بێباربوو.
ل ساڵا 2003 بۆ جارا ئێکێ ئه‌و ب مال ڤە تێته کوردستانێ و چاڤپێکه‌فتنێ لگه‌ل سه‌رۆک بارزانی ژی دکه‌ت. دکتۆر کەمال داخوازێ ژ جەنابێ سەرۆکی دکەت، کو ئه‌گه‌ر کارەکی ل گۆرەی زەحمەت و خزمەتا وی بدەنێ، وی دڤێت ب ئێکجاری ڤه‌گه‌ڕیته‌ڤه کوردستانێ. لێ سه‌رۆک دبێژیتێ کو؛ هەتا دوو سالین دی خوە بگریت و زاڕۆکێن وی خواندنا خوە بدوماهی بینن، پاشی بهێتە کوردستانێ.
پشتی دوو ساڵان ئه‌و تێته‌ڤه کوردستانێ. ڤێ جارێ دکتۆر کەمال کاك سیداد بارزانی، فازل میرانی، ئازاد بەرواری، رەمزی شەعبان، عەبدولعەزیز تەیب، نێجیرڤان ئەحمەد و تەمەر رەمەزان دبینیت و ئەو هەمی پشتەڤانیێ ددەنێ. دکتۆر ڕۆژ وی دبینیت و دبێژیتێ کو؛ ئەو دێ برووسکەکێ بۆ کاك نێچیرڤان بارزانی کەت، کو ل گۆرەی خزمەتا وی یان کارەکی بدەنێ یان ژی ل سەر پلەیەکا باش بهێتە خانەنشینکرن.
زێدەباری دیتنا وان بەرپرسا هەمیا، دکتۆر کەمال ب دەهان جارا هاتن و چوونا هەولێرێ و پیرمام دکەت و پتر ژ 40 پەسەند و نامەیێن پشتگیریێ بۆ وەزارەتا پێشمەرگەی و مەکتەبا سیاسی دبەت. لێ مخابن دوماهیێ ئه‌و ل سەر پلەیا جێگرێ ئەفسەری دهێتە خانەنشینکرن.
نوکە ژی هه‌ما بێژه ساڵانه تێته کوردستانێ و بزاڤێ ژی دکه‌ت کو خانه‌نشینیا وی بۆ ڕاستڤه‌که‌ن و ل گۆره‌ی خزمه‌تا وی ل سه‌ر پله‌یه‌کا ژ هه‌ژی خانه‌نشین که‌ن، لێ ئێدی نه ده‌نگێ وی دگه‌هیته چ جها و نه ژی که‌س پووته دده‌ته داخوازا وی. ئه‌و ژی ب دلەکێ شکەستی ڤە دناڤبەرا فرەنسا و کوردستانێ دا دژیت.
ئه‌م وه‌ک سه‌نته‌رێ کۆماته و دیده‌ڤانێن کار و خزمه‌ت و دلسۆزیا ڤی سه‌ربازێ ووندا و ڤی فریشته‌یێ شوڕشا گولانێ، یێ کو گیانێ ب ده‌هان پێشمه‌رگه، ژن، زاڕۆک و مێران ژ مرنێ ڕزگارکری، گازیا خوه دگه‌هینینه سازی و ده‌زگایێن کاربده‌ست کو؛ ل ڤی خه‌باتکه‌ری خودان ده‌رکه‌ڤن و هه‌ر وه‌کی کاره‌کی مه‌عنه‌وی، وی ل سه‌ر پله‌یه‌کا ژ هه‌ژی خزمه‌ت و دلسۆزیا وی خانه‌نشین که‌ن و هێشتا ئه‌و د ژیانێ دا کاره‌کی بۆ بکه‌ن کو هه‌ست بکه‌ت خزمه‌تا ویا مه‌زن ل به‌رچاڤ هاتیه وه‌رگرتن.
