ئەز دخوازم ب کورتی بەحسا یەک ژ کەڤنترین و گرینگترین پارتیێن سیاسی یێن کوردی کو مەیدانا وێ یا سەرەکی باشوورێ کوردستانێ یە بکم. پارتییەک کو تەمەنی وێ ٧٩ سالە و هێشتا ل سەر ئاستێ کوردستان و ئیراق و پارتییا یەکەمە ب دەنگ و جەماوەرێ خوە.
لڤێرە گەلەک گرنگە مرۆڤ بەحسا وان ئەگەر و سەدەمان بکە کا چما پشتی بوورینا ٧٩ سالان هێشتا پەدەکە ل سەر ئاستێ ئیراق و کوردستانێ یەکەمە
یەک ژ سەدەمێن کو پارتی هەیا نها وەکە پارتییەک مەزن و یەکەم مایە، ژدایکبوونا وێ یە. پارتی د رەوش و قۆناغەک خوەرستی دا هاتە دامەزراندن، ئانکو ژدایکبوونا وێ یا تەبیعی بوو لەوما کاری هەتا رۆژا ئیرۆ خوە ل سەر لنگان بگەرە و د کەتنێن خوە دا زوو رابەڤە و بهێزتر بەردەوامیێ ب کاروانێ خوە یێ خەباتێ د ناڤ تەڤگەرا ئازادیخوزا کوردستانێ دا بدە. پارتی ژ دامەزراندنا خوە ژ بۆ ئارمانجەکێ هات دامەزراندن و ستراتەژیا وێ یا نەتەوەیی هەبوو، نە ژ بۆ دژاتییا ئالییەکی یان حزبەکێ. پارتی وەکە بەدیلێ چو حزبان ژدایک نەبوو و ژ چو پارتییان ژی جودا نەبوو، ئەو نە ژ بۆ چەند خوەستەک و ئارمانجێن دەمکی هات ئاڤا کرن، نەخێر هەر ژ دەستپێکێ پەدەکێ چەند خالێن گرنگ تەسبیت کرن وەکە:
- ملەتێ کورد ملتەک بن دەستە و کوردستان هاتیە داگیرکرن و وەکی هەر ملەتەکێ دن خوەدی مافە و دڤێ هەموو مافێن خوە یێن نەتەوویی هەتا سەرخوەبوونێ هەبن.
- وەلاتەک ئاخەک جوگرافیەک هەیە کو ناڤێ وێ کوردستانە و پەدەکە ژی تەمسیلا وێ کوردستانێ دکە، یا دن ژی ل سەر وێ ئاخ و جوگارفیا کوردستانێ نەبەس کورد، لێ کێمنەتەوەیێن دن ژی ل سەر دژین و مافێ وان ژی هەیە د ناڤ رێزێن پەدەکێ دا و د سەرکرداتییا وێ دا جهبگرن و داخوازا مافێن خوە بکن کو پەدەکە و سەرۆکێ وێ یێ نەمر مستەفا بارزانی باوەری ب مافێن کێمنەتەوەیێن ل باشووری‌كوردستانێ هەبوو، هەتا رۆژا مەیا ئیرۆ ژی سەرۆک مەسعود بارزانی گەلەک جاران پێشنیار کریە کو دەشتا نەینەوا وەکە دەڤەرەک ئۆتۆنۆم ژ بۆ کریستیانان بێ ئاڤاکرن. پێکهاتەیێن ل باشوورێ کوردستانێ ژی هەموو مافێن خوە یێن سیاسی و کۆلتووری هەنە.
ئانکو وەکە پارتییەک نەتەوەپەرست و دەمۆکراتیک دووری ئیدیۆلۆژییێن هشک بەرتەنگ، ژ بەر ڤی ئەساسی هەموو ملەتێ کورد و هەموو ئۆل و پێکهاتەیێن کوردستانێ جهێ خوە د ناڤ رێزین پارتییێ دا کر، بگرە ژ هەژار، جوتیار، پالە و کرێکار، بورژوا، دەرەبەگ و ئاغا و ماموستا، دکتۆر پرەفەسۆر و زانا و نەخوەێندەوار هەموو ل دور پارتی و سەرۆکێ وپارتییێ کۆم بوون. ب راستی ژی ئەڤ تەسبیتەکە گەلەک گرنگە ژ بۆ پارتییەکا داخوازا رزگارکرنا گەل و ئازادکرنا ئاخا وەلاتێ خوە بکە.
ئەگەر ئەم ب گۆتنەک دن بێژن ئارمانجا وێ یا سه‌ره‌که پاراستن و پێشخستنا مافێن گه‌لێن کوردستانێ بوو، ب تایبه‌تی د چارچۆڤه‌یا سه‌رخوه‌بوون ئان ژی ئۆتۆنۆمیا نه‌ته‌وی دا.
ئالیێ نه‌ته‌وەیی
ئالیێ نه‌ته‌وەیی یێ پەدەکێ د دیرۆکا بزاڤا رزگاریخوزا کوردستانێ دا ڕۆله‌که بنگه‌هین لیستیه د بەلاڤکرکنا هزر و ناسنامه‌یا نه‌ته‌وەیی یا کوردی ل ئیراقێ و ل پارچەیێن دن یێن کوردستانێ باندۆره‌که مه‌زن کریه. خەتا نەتەوی یا پەدەکێ باندۆرەکە وسا ل پارچەیێن دن یێن کوردستانێ کر و ل سالا ١٩٦٥ پەدەکا باکور ل باکورێ کوردستانێ و ل سالا ١٩٥٧ پارتییا دەمۆکراتا کورد- الپارتی ل رۆژاڤایێ کوردستانێ هاتن دامەزراندن.
خالەک دن یا هزرا نەتەوی یا پەدەکێ ژ رێباز و سەرۆکاتیا وێ تێ کو ئەڤ ژی گەلەک گرنگە و هەر ڤێ رێبازێ ژی وسا کریە کو پەدەکە هەتا ئیرۆ رۆلا خوە یا نەتەوەیی بلیزە.
مه‌لا مسته‌فا بارزانی وه‌کی ڕێبه‌ره‌کێ ناڤدار یێ نه‌ته‌وه‌یی یێ کورد، بنگه‌ها تێکۆشینا خوه یا ژ بۆ ئازادیا گه‌لێ کوردستانێ ژ میراسا مالباتا بارزانی و ب تایبه‌تی ژ برایێ خوه یێ مه‌زن شێخ ئه‌بدولسه‌لام بارزانی (۱۸٦۸-۱۹۱٤) وه‌رگرتیه. ئه‌ڤ میراسه خوه‌دی خه‌ته‌ک نه‌ته‌وەیی یا زه‌نگینه کو ب سه‌رهلدان و به‌رخوه‌دانا ل دژی داگیرکه‌ریێ ڤه گرێدایی یه. شێخ ئه‌بدولسه‌لام بارزانی ده‌ستپێکا خه‌تا نه‌ته‌وەیی، وی د سه‌رده‌ما ئیمپاراتۆریا ئۆسمانی دا و د ڕێیا یه‌ککرنا ئه‌شیرێن کوردان دا ڕۆله‌کا گرنگ لیست. شێخ ئه‌بدولسه‌لام وه‌کی یه‌که‌م ڕێبه‌ر تێ ناسکرن کو داخوازێن نه‌ته‌وەیی یێن ئاشکه‌ر دیار کرنه. ل دژی زۆلما ئۆسمانیان ل کوردان دکر دەرکەت د سالا ۱۹۰۷ئان دا وی د نامەیەکێ دا بۆ ئۆسمانیان داخوازێن وه‌کی بکارانینا زمانێ کوردی و کورد ل دەڤەرێن خوە ئیدارەیا خوە بکن، کر.
مه‌لا مسته‌فا بارزانی خه‌تا نه‌ته‌وەیی یا کو ژ شێخ ئه‌بدولسه‌لام ده‌ست پێ کربوو ب ئاوایه‌کی به‌رفره به‌رده‌وام کر و بوو سه‌مبۆلا تێکۆشینا کوردان. پاشخانه‌یا وی یا ژ مالباتا بارزانی، کو ب سه‌رهلدانێن ل دژی ئۆسمانیان و پاشێ ئیراقێ ده‌ست پێ کر کو ب شۆرەشێن بارزان یەک و دو سێ سالا ١٩٣٢. ١٩٤٣ و سالا ١٩٤٥ێ شۆره‌شێن بارزان دیرۆکا کوردان دا وه‌کی سه‌مبۆلا به‌رخوه‌دان و تێکۆشینا ژ بۆ ئازادی و رزگاریێ تێنه ببیرانین.
نەمر مستەفا بارزانی وەکە سەرۆکێ پەدەکێ ئەڤ پاشخەنیا خوە و تەجروبەیا خوە یا خەتا نەتەوەیی هەموو خستە د خزمەتا پەدەکێ دا و کو ب رێبازا بارزنی تێ ب ناڤ کرن و ناس کرن و ب ڤی ئاوایی بنگه‌هه‌کا زه‌نگین ژ بۆ تێکۆشینا نه‌ته‌وەیی یا کوردان چێکر. ئه‌ڤ میراسه ئیرۆ ژی د سیاسه‌تا پەدەکێ و هه‌رێما کوردستانێ دا خویا دکه، کو د بن سه‌رۆکاتییا مه‌سعود بارزانی دا به‌رده‌وام دکه.
مستەفا بارزانی، د ته‌مه‌نێ ۱۲ سالیێ دا، دارڤەکرنا برایێ خوه شێخ ئه‌بدولسه‌لام دیت، کو ڤێ بوویه‌رێ ئەو ته‌شویق کر کو د ڕیا ئازادیێ دا تێبکۆشه و قه‌ت ته‌سلیمی داگیرکه‌ران نه‌به
شۆرەشا ئیلۆنێ
قۆناغەک دن کو قۆناغەکا گەلەک گرنگە د دیرۆکا کوردستانێ و پەدەکێ دا کو ئەو ژی شۆرەشا ئیلۆنێب رێڤەبەریا پەدەکێ ب سەرۆکاتیا نەمر مستەفا بارزانی یە.
ڤێ شۆەوشی، ئەم دکارن ب مەدرەسەیا گەشکرنا هزر و هۆشمەدیا نەتەوەیی ب ناڤ بکن، یەکەم شۆرەشا کوردی یا سەرتاسەری کوردستانێ و بۆ کو هەموو ئالیێن جڤاکێ کوردستانێ و هەموو ئۆل و پێکهاتەیێن جودا د ناڤ خوە بگرەو بۆ یەک ئارمانج تێبکوشن. یەکەم شۆرەش بوو بگەهە ئارمانجا خوە و سالا ١٩٧٠ حکومەتا ئیراقێ نەچار کر کو ئۆتۆنۆمی یێ نەتەوەیی بدە کوردستانێ کو ئەو ئۆتۆنۆمی بوو بنگەهەک ژ بۆ فەدەرالیا ئیرۆ ل باشوور هەیە. شۆرەشا ئیلۆنێ هزرا نەتەوی ل پارچەیێن دن یێن کوردستانێ ژی خورت کر.
پەدەکە هەر ل مەیدانێ بوویە
خالەکا دن یا گرنگ د دیرۆکا پەدەکێ دا ئەوە کو پەدەکە ب سەرۆکاتییا خوە ڤە هەر ل مەیدانێ بوویە و چو جاران مەیدانا خەباتی ژ بۆ دژمنان چۆل نەکریە و پەدەکە ب سەرۆکاتیا خوە ڤە هەر ب ئاخا کوردستانێ ڤە گرێدایی مانە. ئەڤ ژی گۆتنەکا نەمر مستەفا بارزانی ل بیرا مە تینە دەما دبێژە: ب سەرکەفتنان غرۆر نەبن و ب شکەستنان ژی بێ هیڤی نەبن. وەکە ئەم دزانین پشتی رێکەفتنا ١١ێ ئادارا سالا ١٩٧٠ی سالا ١٩٧٤ رژێما ئیراقێ پۆشمان بوو و شەرێ ١٩٧٤ دەست پێ کر و سالا ١٩٧٥ ب رێکەفتنا خینانەتکارانا ل رێکەفتنا جەزائیر ب داوی هات.
پشتی شکەستنا شۆرەشا ئیلۆنێ نەمر مستەفا بارزانی و بەشەک ژ سەرۆکتیا پەدەکێ لێخەبتین کو شۆرەشی زیندی بکن و دەست ب شەرێ چەکداری ل دژی رژێما ئیراقێ بکن. نەمر بارزانی ژ بۆ ڤێ چەندێ مەسعود بارزانی و ئیدریس بارزانی تەکلیف کرن و هەر یەکی ژ وان د وارەکی دا کەفتە تەڤگەرێ و پەیوەندی ب کادرۆ و پێشەرگەیان کر و سەرۆک مەسعود بارزانی ل رۆژا ١٩٧٥/١٠/١٢ ب دەستخەتی خوە بەیانەک وەشاند ب ناڤنیشانێ: مەیدانا خەباتێ یا راستەقینە کوردستانە.
سەرۆکاتیا کاتی یا پەدەکێ هات ئاڤاکرکن و شۆرەشا گولانێ ٢٦ گولانا سالا ١٩٧٦ێ دەست پێ کر و ب سەرهلدانا گەلێ کوردستانی ل ىاشوور سالا ١٩٩١ بەرهەم گرت.
ئەڤ میناکەک بوو کو پەدەکە هەر ل مەیدانێ مایە و چۆل نەکریە. میناکەک دن سالا ١٩٨٨ێ پشتی ئۆپەراسیۆنا ئەنفالان دەست پێ کر و خەلک و پێشمەرگە ژ بۆ پاراستنا خوە ژ چەکێ کیمیایی بەر ب سینورێن ترکیێ و ئیرانی ڤە چون، د ڤێ رەوشی دا یەکەمین مەفرەزەیا پێشمەرگەیێن پەدەکێ ل دەڤەرێ مان..
پشتی شه‌رێ که‌نداڤێ پەدەکێ دگەل ئالیێن دن ده‌ست ب ڕێڤه‌برنا هه‌رێما کوردستانێ کر. پەرلەمەنتۆ و هکومەتا هەرێما کوردستانێ ئاڤ کرن.
پەدەکێ د بن سه‌رۆکاتیا مه‌سعود بارزانی دا د ڤێ پێڤاژۆیێ دا ڕۆله‌کا سه‌ره‌کی لیست، نه‌مازه د راگەهاندنا سیستەما فەدەرالی و ئاڤاکرنا سازیێن سیاسی، ئابۆری و له‌شکه‌ری یێن هه‌رێما کوردستانێ دا.
ڕه‌فه‌راندوما سه‌رخوه‌بوونێ
یه‌ک ژ دیارترین میناکێن ئالیێ نه‌ته‌وەیی یێ پەدەکێ ڕه‌فه‌راندوما سه‌رخوه‌بوونێ یا ۲٥ێ ئیلۆنا ۲۰۱۷ بوو. پەدەکێ، ب سه‌رۆکاتیا مه‌سعود بارزانی، ئه‌ڤ ڕه‌فه‌راندوم وه‌کی گاڤه‌کا دیرۆکی ژ بۆ دیارکرنا چاره‌نووسا گه‌لێ کورد دیت.
د ڕه‌فه‌راندومێ دا زێده‌یی %۹۲ ێ ده‌نگدێران پشتگری دانه سه‌رخوه‌بوونێ، کو ئه‌ڤ یه‌ک نیشانا داخوازا نه‌ته‌وەیی یا خورت یا گه‌لێ کورد بوو.
ئەنجام:
- ئیرۆژی، ته‌ڤی هه‌موو ئالۆزی و ئاسته‌نگیان، ڕۆناهیه‌ک هه‌به ژ بۆ پاراستنا خه‌تا نه‌تەوه‌یی و پاراستنا ناسنامه‌یا گه‌لێ کورد هه‌ر پەدەکە یە
- پەدەکێ ل گۆر ڕه‌وشا هه‌رێمی و جیهانێ خوه نووکریه و ئارمانجێن خوه ته‌سبیت کرنه ژ نه‌ناوه‌ندی، ئۆتۆنۆمی، فه‌ده‌رالیزم هه‌ته دگه‌هه ڕه‌فه‌ره‌ندوما سه‌رخوه‌بوونێ.
- پەدەکە خوه وه‌که پارتیه‌ک سه‌کوله‌ر و ده‌مۆکرات ده‌ستنیشان دکه، لێ گرانیا وێ زێده‌تر ل سه‌ر نه‌ته‌ویبوونێ یه، نه ل سه‌ر ئیدیۆلۆژیه‌ک هشک. هه‌ر چه‌ند پەدەکە خوه سه‌کوله‌ر دبینه، ئه‌و د ناڤ جڤاکه‌کا که‌ڤنه‌شۆپی دا کار دکه و جارنان نێزیکاتیێن موهافه‌زه‌کار نیشان دده، ب تایبه‌تی د مژارێن جڤاکی دا کو پشتگریا جڤاکا کوردی وندا نه‌که.
- پەدەکە د به‌رنامه‌یا خوه یا سیاسی دا گرانیێ دده سه‌ر پره‌نسیبێن نه‌ته‌وپه‌ره‌ستیا کوردی، ده‌مۆکراسی، مافێن هەموو پێکهاتەیان و دادمه‌ندیا جڤاکی و مافێن تاکه‌که‌سی. ئه‌ڤ پارتی ژ ده‌ستپێکێ ڤه تێکۆشینا خوه ل سه‌ر بنگه‌ها یه‌کیتی و ئازادیا گه‌لێ کورد ئاڤا کریه، کو ئارمانجا وێ یا بنگه‌هین بده‌ستخستنا مافێن نه‌ته‌وی یێن کوردانه
- پەدەکە هەر ل مەیدانێ بوویە و چو جاران مەیدانا خەباتی ژ بۆ دژمنان چۆل نەکریە و پەدەکە ب سەرۆکاتیا خوە ڤە هەر ب ئاخا کوردستانێ ڤە گرێدایی مانە.
- پەدەکێ هه‌ر ده‌م ته‌که‌زی ل سه‌ر یه‌کیتیا نه‌ته‌وەیی یا کوردان کریه و وەکە پرۆژەیەک نەتەوی دبینە، پارتی هه‌ول دده کو یه‌کیتییا کوردان ل سه‌ر بنگه‌ها ناسنامه‌یا نه‌ته‌وەیی و به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپار ئاڤا بکه.
- پەدەکە خوه وه‌که نوونه‌را دۆزا نه‌ته‌وەیی یا کورد دبینه، ب تایبه‌تی ل باشوورێ کوردستانێ. به‌رنامه‌یا وێ ل سه‌ر پاراستنا ناسنامه‌یا کوردی، زمان، چاند و دیرۆکێ هاتیه سازکرن. کو ئه‌ڤ یه‌ک وێ ژ پارتیێن ئیدیۆلۆژیک جودا دکه.
نسرەت حاجی
٢٠٢٥\١٠\١٩
