قوستەنتینیە چەوا کەت
ب گشتی وی چاخی، بەری كەتنا قوستەنتینیە، دو دێر ئان کلیسا هەبوون؛ ڕوما ڕوژهەلات و ڕوما روژئاڤا. کلیسا یونانیان دگوتێ کلیسا ڕوژهەلات كو ئورتودوکس بوون و کلیسا پاپ ژی کو ئیتالیا و فرنسا و ئەلمان….بوون کلیسا کاتولیک بوو. ئێک ژ سەدەمێن هەرە مەزن کو قوستەنتینیە کەتی و ئان ژی سۆلتان محەمەدی داگیر کری، ناکوکیێن د ناڤبەرا ڤان دو تایێ مەزهەبێ مەسیحی دا بوو؛ ناكۆكیێن ناڤبەرا کاتولیک و ئورتودوکس. ئان ژی ب ئاوایەکێ دی دژایەتیا د ناڤبەرا کلیسا قوستەنتینیە و کلیسا پاپ بوو.
گەلەك جارا ئوسمانیان هێرش کریە سەر قوستەنتینیە، پایتەختێ بیزەنتیا، بەس هەر جارەکێ دشکەستن و نەدشیان قوستەنتینیە بگرن.
قوستەنتینیە ئێک ژ جوانترین باژێرێ دونیایێ بوو و ناڤەندا شارستانیێ و بازرگانیێ بوو، د وی چاخی دا خانی و ئاڤاهیێت باژێڕێ قوستەنتینیە ل دونیایێ بێوێنە بوون، جهێ خواندن و زانستێ بوو، کتێبخانا قوستەنتینیە ب هزاران کتێبێن نوو و دێرین تێدا هەبوون کو وی چاخی ل چو جها نەبوون.
وەختێ شاهێ بیزەنتینیا زانی کو سۆلتان محەمەد ب ناڤێ ئیسلامێ و شەرێ سەلیبا دخوازیت هێرشێ بکەتە سەر قوستەنتینیە و داگیر بکەت ، گەلەک پێزانین گەهەشتنە شاھێ بیزەنتییا کو سۆلتان محەمەد ب سەدها هزار سەرباز و خوەبەخشێن بسلمان یێت کوم کرین و دڤێت ب ناڤێ جیهادێ هێرشێ بکەتە سەر قوستەنتینیێ و داگیر کەت. وی ئەڤ یەك ب مەترسی زانی و داخوازا هاریکاریێ ژ پاپ و کلیسا پاپی كر.
شاهێ بیزەنتیا لگەل پاپایێ ڕوما روژهەلاتێ گەهەشتنە وێ ئێکێ کو کلیسا پاپای و قوستەنتینیە ببیتە ئێک کلیسا داكو بشێن ل هەمبەر هێرشێن سۆلتانێن ئوسمانی دا باشتر هاریکاریا ئێکو دو بکەن.
لێ ل هەمبەر ڤێ رێکەفتنێ خەلکەکێ گەلەك ژ یونانیان نەرازی بوون و دگوت كو شاهێ وان کلیسا وان ژناڤبر و پێشکێشی پاپای کر. ئەڤ نەڕازیبوەنە پتر ل ناڤ قەشە و مەترانێن قوستەنتینیێ بەلاڤ ببوو. دوماهیێ هەتا گەهەشتە هندە وەزیر و بەرپرسێن مەزن یێن بیزەنتیا ژی، هەتا گەهەشتە وێ رادێ ڕوژەکا ئێکشەمبی، پشتی بجهئینانا ئەرکێ ئاینی ل کلیسا ئەیا سوفیا، بەرپرسێ هێزا دەریایی یێ بیزەنتینیا ب دەنگەکێ بلند هەوار کر گۆت: “ئەڤرو شاهێ مە بەیاننامەیەک خواند و د بەیاننامێ دا وەسا خویا دکەت کو دخوازن دینێ مە ئورتودوکسێ بفروشن لاتینیا. دینەک کو ئەڤە 1500 سالە مەهەیوویە و مە پاراستیە. ئەز وی تشتی قەبول ناکەم، ئەم یونانینە مە دین و حکومەتا پاپی نەڤێت. تورک بۆ گەلەك باشترە ژ پاپی”. وان قەشە و مەترانێن حازر هەمیا خاچێن خوە بلند کرن و پشتەڤانیا وی كرن و گوتێ ئافەرین. وی بەرپرسێ ھێزا دەریایی درێژایی ب ئاخفتنا خوە دا گوت: “کولاڤ و دەرسوکێت سۆلتانێ ئوسمانی سەد جارا بۆ مە ژ تاجێ شاهێن پاپایی بۆ مە یونانیان باشترە”. پشتی ئاخفتنا بەرپرسێ هێزا دەریایی یێ بیزەنتینیا کو ناڤێ وی لوکاس نوتاراس بوو، خەلکی بۆ وی دەست قوتان.
دوبەرەکیەکا گەلەك ئاشکر د ناڤبەرا یونانیێن قوستەنتینیێ دا ھەبوو. سۆلتان محەمەد ژی هەمی کاروبارێن خوە کربوون بۆ هێرشێ 12000 سوپایێ ینیچری ئامادەکر. ل گۆر مێژوناسان سۆپایێ سۆلتان محمەد دگەهەشتە 200000 کەسان كو پشكەك گەلەك مەزن ژ بسلمانێن عرب، بسلمانێن ژێر دەسهەلاتا خوە و بسلمانێن کو ئەڤرو دبێژنێ پاکستانی و بەنگلادشی…… هاتبوون دا دەستکەفتیێن شەری وەکی ژن و کچ و زاركان ژ بخوە ببەن و بکەنە سەبایا و خولام و ماڵێ وان ببەن.
سالا 1453 ئوسمانیان هێرش کر. یا فەرە ڤێ یەكێ خویا کەین كو وەختێ ئوسمانا هێرش کریە سەر بیزەنتیا ئەو جزیرە و یونانا نوها هەم ژ بیزەنتیا ڤە ببوون و هەر ئێک ژ وان وەكی دەولەتەک بچوک بخوە ئاڤا كربوو. بیزەنتیا بەس باژێرێ قوستەنتینیێ مابوو كو وی وەختی نێزیکی ملیونەک کەس تێدا دژیان.
د ماوێ بەرخوەدانا باژێرێ قوستەنتینیە دا هندەک سەرکردێن بیزەنتییا خیانەت کر وەکی ڵوکاس نوتاراس پەیوەندی ب سۆلتان محەمەد کر و هەمی پێزانینێن لەشکرێ بیزەنتینیا دانە سۆلتان محەمەدی بێی كو شاهێ بزەنتانیا پێ بزانیت و دەرگەهێ سەرکی ل بەر لەشکەرێ ئوسمانیا ڤەکر. ل هەمبەر ڤێ كاریكاریێ سۆلتان محمد سوز دایێ کو باژێر پشتی داگیرکرنێ یێ پاراستی بیت. پشتی شەرەک گەلەك دژوار و بخوین باژێر هاتە گرتن و لەشکەرێ عوسمانیان کەتنە باژێری و سۆلتان محەمەدی سوزا خوە نەبرە سەری و لوکاس نوتاراس یێ كو خیانەت ل خەلكێ خوە كری، سەربڕی و تەعدا ناموسێ ل ژن و پیر و بچووک ھاتە كرن.
مخابن ئەو باژێرێ مەزنێ شارستانی کەتە بن دەستی لەشکرێ هوڤێ ئوسمانیان هەتا هەیڤەکێ ژی دەنگێ قیری و گریا زاروک و ژنان دهات وەک سەبایا سکس لگەل زاورکێ بچووک ژی دکر. پشتی دو هەیڤان سۆلتان محەمەد فەرمانەک دەرخست كو ئێدی نابیت ئەعدایێ ل خەلکێ باژێری بکەن و پێویستە هەر سالێ جزیە بدەن و زانا و بەرپرس و سەرمایەدارێن وان ژی هەمی سەربڕین، ناڤێ قوستەنتینیە کرە اسلامبول، د زەمانێ کەمال ئەتاتورک دا ناڤێ باژێری كر ستەنبول.
نەوزاد بەرواری
2021.10.12
ستۆكھۆلم
