قاسملۆ و پەدەکە یا ئیرانێ
ئیبراهیم گوچلو
هه‌زار مخابن به‌ریا ۳۳ سالان (۱۳.۷.۱۹۸۹) سه‌رۆکێ کوردستانێ د. قاسملۆ ب ئاوایه‌کی گه‌له‌ک دراماتیک و ب پلانه‌کا گه‌له‌ک قرێژ، ده‌ما کو ب به‌رپرسیارێن ئیرانێ را ژ بۆنا ئاشتی و چاره‌سه‌ریێ د ناڤا دانووستاندنێ دا بوو، ل ڤیەنایێ، پایتەختێ نەمسایێ، هاته شه‌هیدکرن.
ژ وێ رۆژێ وەرە د ده‌ربارێ د. قاسملۆ دا گه‌له‌ک گۆتار هاتن نڤیساندن، لێکۆلین هاتن کرن. گه‌له‌ک جڤینێن بچووک و مه‌زن، ل وه‌لات و ل ده‌رڤه‌یی وه‌لات هاتن ل دارخستن. ئیسال ژی د. قاسملۆ ب سه‌ربلندی هات ببیرانین.
من د. قاسملۆ د سالا ۱۹۷۹ێ دا د مه‌ها ۷ێ دا ناس کر و ب وی را هه‌ڤدیتن کر.
ده‌ما کو من ب د. قاسملۆ را هه‌ڤدیتن کر، ل ئیرانێ رژێما شاهی د سباتا سالا ۱۹۷۹ێ دا هاتبوو روخاندن. کورد دیفاکتۆ ل کوردستانێ ده‌ستهلاتدار بوون. ده‌ستهلاتداری ل کوردستانێ ب ده‌ستێ پەدەکە یا ئیرانێ و کۆمه‌لایا زه‌حمه‌تکێشێن کوردستانێ و دیوانا شێخ عزه‌ددین حووسه‌ینی ڤه دهات برێڤەبرن
کوردان هێڤی دکر کو ده‌وله‌تا ئیرانێ دێ ئۆتۆنۆمیێ بده کوردستانێ. لێ ژ ده‌رڤه وەسا خویا نه‌دکر. له‌ورا سیاسه‌تا تاقما ئیسلامی یا ده‌وله‌تا ئیرانێ ژی وه‌ک سیاسه‌تا که‌مالیستان خویا دکر.
د. قاسملۆ سه‌کره‌ته‌رێ گشتی یێ پەدەکە یا ئیرانێ بوو. هێشتا ل ته‌ڤاییا کوردستانێ وه‌ک سه‌رۆکه‌کی ملی و کوردستانێ نه‌هاتبوو ناس کرن.
ل باکوورێ کوردستانێ ته‌ڤگه‌را ملی کاره‌کته‌ره‌ک گرسه‌یی قازه‌نچ کربوو، هه‌موو پارتی و ڕێخستنێن کوردستانێ ب هێڤی بوون کو دێ د ده‌مه‌ک نێزک دا شۆره‌شا ملی و ده‌مۆکرات و جڤاکی چێ ببه، خه‌بات دکرن. ئه‌ز ژی یه‌ک ژ به‌رپرسیاره‌کی ته‌ڤگه‌را رزگاری-ئالا رزگاری ناڤدار بووم.
د. قاسملۆ ٤۹ سالی و ئه‌ز ژی ۳۰ سالی بووم.
د هه‌ڤدیتنا مه دا ئاخه‌ڤتنێن مه گه‌له‌ک ب ئازادی مه‌شیان. ئه‌م ژی و ئه‌و ژی ژ ره‌وشا خوه رازی بوون.
د. قاسملۆ ژ ستراته‌ژیا پارتی و رێخستنێن باکورێ کوردستانێ کو سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ و یه‌کیتیا کوردستانێ دپاراستن، کێفخوه‌ش نه‌بوو. ل باکوورێ کوردستانێ سیاسه‌تا ئۆتۆنۆمیخواز یا پەسەکە/ترکیێ نێزکی خوه ددیت. لۆما ژی ب پەسەکە/ترکیێ را خوه‌دیێ پێوه‌ندیێن فه‌رمی بوو و هه‌تا شه‌هیدکه‌تنا وی ژی، وێ پێوه‌ندیێ بەردەوام کر.
ئه‌ز و شه‌هید نه‌جمه‌ددین بویوککایا ئه‌م ب هه‌ڤ را چووبوون جه‌م د. قاسملۆ و مه ب هه‌ڤ را ب د. قاسملۆ را دانووستاندن کر.
مه ژ وی را دیار کر کو ئه‌م دێ سەردانا به‌رپرسێن کۆمه‌لایا زه‌حمه‌تکێشێن کوردستانێ و شێخ عزه‌ددین حووسه‌ینی ژی کین. ئه‌و ژ ئه‌ڤێ هه‌لوه‌ستا مه ژی کێفخوه‌ش نه‌بوو. ژ بەر کو وی کۆمه‌لە ل دژی خوه ددیت. ئه‌و سۆڤیه‌تپارێز بوو و کۆمه‌لە ژی مائۆیی بوو. ب کۆمه‌لەیێ را پرسگرێکێن وی و پەدەکە یا ئیرانێ هه‌بوو. پشت را ده‌م ده‌م ژی د ناڤبه‌ینا وان دا شه‌ر چێبوون.
د. قاسملۆ ده‌ما کو زانی کو ئه‌م دێ بچن باشوورێ کوردستانێ جه‌م یەنەکێ وێ ده‌مێ زێده‌تر عاجز بوو. له‌ورا د. قاسملۆ و پەدەکە یا ئیرانێ د وێ باوه‌ریێ دا بوون کو یەنەکێ و ب تایبه‌تی ژی جه‌لال تالەبانی ل دژی وان پشتگریا کۆمه‌له‌یێ دکه.
د هه‌مان ده‌م دا وێ ده‌مێ د ناڤ پەدەکە یا ئیرانێ و یەنەکێ دا پرسگرێکا گومرکا قاسمە ره‌ش ژی هه‌بوو. یەنەکێ قاسمە ره‌ش ته‌سلیمی پەدەکە یا ئیرانێ نه‌دکر.
تایبه‌تییێن د. قاسملۆ…
من د ده‌ربارێ تایبه‌تیێن وی دا گه‌له‌ک نڤیس خوه‌ند بوون. لێ من د هه‌ڤدیتنا خوه دا ژی ئه‌و تایبه‌تیێن وی ته‌سپیت کرن.
د. قاسملۆ ره‌وشه‌نبیر و ئه‌نته‌له‌کتوه‌له‌کی باش بوو. که‌سه‌کی گه‌له‌ک زانیار بوو. ب د. قاسملۆ را مژار مناقه‌شه کرن گه‌له‌ک هێژا و باش بوو. له‌ورا ئه‌و ژ هه‌موو مژاران ئاگاهدار بوو.
ئه‌و د هه‌مان ده‌م دا ره‌وشه‌نبیره‌کی ناڤنه‌ته‌وه‌یی بوو. له‌ورا ل ئه‌ورۆپایێ ژی وه‌ک ره‌وشه‌نبیره‌ک و سه‌رۆکه‌کی رۆژهه‌لاتا کوردستانێ دهات ناس کرن.
دیرۆکزان بوو. دیرۆکا کوردستانێ گه‌له‌ک باش دزانی. زانیاریا وی هه‌م د دیرۆکا کلاسیک یا کوردستانێ دا و هه‌م ژی د دیرۆکا هه‌ڤده‌م یا نێزک دا گه‌له‌ک باش و فره‌ه بوو.
ئه‌و د سالا ۱۹۳۰یی دا ل ئورمیه‌یێ هاتبوو دنیایێ. د ۱٦ سالیا خوه دا د ناڤ رێخستنا جوانێن رۆژهه‌لاتا کوردستانێ دا جی گرتبوو.
ده‌ما کو ده‌وله‌تا کوردستانێ یا مه‌هه‌بادێ ئاڤا ببوو، ئه‌و ۱٦ سالی بوو. وی که‌له‌جانیا ئاڤاکرنا ده‌وله‌تێ دیت و د وێ که‌له‌جانیێ دا پێژیا.
دیرۆکا ته‌ڤگه‌را سه‌رخه‌بوونخواز و ئازادیخواز یا کوردستانێ ژی باش ناس دکر. د دیرۆکا ڕێخستن و پارتیێن کوردستانێ دا ژی قاسی پسپۆره‌کی زانا بوو. ئه‌و نڤیسکاره‌کی باش بوو. پرتووکا وی ب گه‌له‌ک زمانان هاتبوو وه‌شاندن. خوه‌دیێ زمانه‌کی خوه‌ش بوو.
د. قاسملۆ د هه‌مان ده‌م دا زمانزان بوو ژی. وی ب ۷ زمانان دئاخفی و دخوه‌ند و دنڤیساند.
ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره‌کی هه‌ڤده‌م و ده‌مۆکرات بوو. لێ د ناڤبه‌ینا سه‌رۆکاتیا هه‌ڤده‌م و عه‌ده‌تی دا دچوو دهات. لۆما ژی ئه‌ڤ مه‌تۆدا وی یا داوی ب ئیرانیان را مه‌تۆده‌ک هه‌ڤده‌م نه‌بوو. ئه‌و ژی بوو سه‌ده‌م کو بێ شه‌هید کرن.
د. قاسملۆ هه‌گه‌ر د لۆبییه‌کا هتێلەکا مۆده‌رن دا هه‌ڤدیتن ب ئیرانیێن قاتل را ل داربخستا، ئیرانیان نه‌دکارین وی شه‌هید بکن.
د. قاسملۆ سیاسه‌تمه‌داره‌کی ناڤنه‌ته‌وه‌یی بوو. له‌ورا ژ ئالیێ گه‌له‌ک ئه‌ورووپاییان ڤه دهات ناس کرن.
د. قاسملۆ، د پارتیا پەدەکێ یا قازی محه‌مه‌د دا گوهارتنێن بنگه‌هین چێکرن… پارتییا پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د پشتی شه‌رێ جیهانی یێ ۲ئه‌مین و د قۆناخا کو ده‌مۆکراسیێ ل ئه‌ورۆپایێ قازانچکربوو و پێش دکه‌ت، د هه‌مان ده‌م دا د شه‌رتێن داگیرکرنا ئیرانێ دا ژ ئالیێ ده‌وله‌تێن مه‌زن یێن ئه‌مپه‌ریال و سۆسیالیست ڤە، ئاڤا بوو.
وه‌ک تێ زانین، هینگێ یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان دخوه‌ست کو ل ئیرانێ خورت به و خوه‌دیێ باندۆره‌ک مه‌زن به و ڤێ ستراته‌ژیا خوه ژی ب ده‌ستێن کوردان و ئازه‌ریان بمەشینە. دخوه‌ستن کو ده‌وله‌تا ئازه‌ریان ئاڤا ببه و کورد ژی ببن خوەدێ ئۆتۆنۆمیا خوە د د وێ ده‌وله‌تێ دا.
د سه‌ری دا قازی محه‌مه‌د و هه‌موو کوردان ئه‌ڤ هزرا یه‌کیتیا سۆڤیه‌ت نه‌عه‌جباندن و ل دژی هزرا یه‌کیتیا سۆڤیه‌تێ ده‌رکه‌تن. ژ یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان داخواز کرن کو کورد وه‌ک مله‌ته‌کی ته‌ڤبگه‌رن و ڕێخستنا خوه یا تایبه‌ت و ده‌وله‌تا خوه ئاڤا بکن.
لۆما ژی د بن سه‌رۆکاتیا قازی محه‌مه‌د دا شانده‌یەک گه‌له‌ک خورت ژ به‌رپرسیارێن رۆژهه‌لاتا کوردستانێ ئاڤا بوو، چوون ب یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان را دانووستاندن بکن. بابێ د. قاسملۆ ژی د ناڤ ڤێ شاندەیێ دا بوو.
شاندەیا رۆژهه‌لاتا کوردستانێ یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان قانع کر کو پارتیا خوه پەدەکێ ئاڤا بکن و ل کوردستانێ ببن خوه‌دیێ ده‌وله‌تا خوە.
لێ هه‌ر چقاس پارتی ب ئالیکاریا یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان ژی ئاڤا بوو، پارتیێ سۆسیالیزم نه‌په‌ژراند. ده‌ما کو ده‌وله‌تا کوردستانێ یا مه‌هابادێ ئاڤا بوو، وه‌ک ده‌وله‌ته‌ک سۆسیالیست نه‌هات ئیلان کرن. پەدەکە یا ئیرانێ نه‌بوو سۆڤیه‌تپارێز و بوو پارتییه‌کا ناسیۆنال و ده‌مۆکرات. نه‌بوو پارتیه‌ک ئیده‌ئۆلۆژی. بوو پارتیه‌ک کوردی. ده‌وله‌تا کوردستانێ ژی بوو ده‌وله‌ته‌ک نه‌ته‌وه‌یی و ده‌مۆکرات.
پشتی ده‌مه‌کی یه‌کیتیا سۆڤیه‌تان خیانەتەکا مه‌زن ل هه‌مبه‌ری ده‌وله‌تا کوردستانێ یا مه‌هابادێ کر. ژ ده‌وله‌تا کوردستانێ را و سه‌رۆکێ کوردستانێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و ژ به‌رپرسیارێن دن را خوه‌دی ده‌رنه‌که‌ت. ده‌وله‌تا کوردستانێ ژ ئه‌نجامێ ئێریشا ده‌وله‌تا کۆلۆنیالیست یا ئیرانێ هات رووخاندن، پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و به‌رپرسیارێن کوردستانێ هاتن ئیعدام کرن.
سه‌رۆک د. قاسملۆ، پشتی کو بوو سه‌کره‌ته‌رێ گشتی یێ پەدەکێ، د پارتییێ دا گوهه‌رتنێن ئه‌ساسی کرن. ناڤێ پارتیێ گوهه‌رت، ناڤێ پارتیێ کر پەدەکە یا ئیرانێ. ب ڤێ یەکێ گاڤه‌ک ستراته‌ژیک هات ئاڤێتن کو پارتی ببه ئیرانچی. ستراته‌ژیێن خوه د چوارچۆڤەیا ئیرانێ دا بمه‌شینه.
له‌وما پارتی ژ خه‌تا ده‌وله‌تبوون و سه‌رخوه‌بوونا کوردستانێ دوور که‌ت، بوو پارتییه‌ک ئۆتۆنۆمیپارێز و پارتی بوو باسکەک توده‌یێ.
پارتی بوو پارتییه‌ک ئیده‌ئۆلۆژیێ. سۆسیالیزم په‌ژراند. پارتی بوو به‌شه‌ک کوردستانیان. لۆما ژی که‌سێن خوه ل ده‌رڤه‌یی پارتیێ و ئیده‌ئۆلۆژیا پارتیێ ته‌ریف کرن، خوه سه‌ربخوه ڕێخستن کرن.
لۆما ژی د سالا ۱۹٦۸ئان دا پارتی پارچه بوو. کۆمیته‌یا شۆره‌شگه‌ر یا پەدەکێ د پێشه‌نگیا مه‌لا ئاواره، هه‌ردو برا عه‌بدولا و سلێمان موعینی، ئیسمائیل شه‌ریفزاده، ل سه‌رده‌شتێ ده‌ست ب سه‌رهلدانا ملی کر. پەدەکێ پشتگریا وان نه‌کر. سه‌رهلدان ب ئاوایه‌کی دراماتیک هات ته‌مراندن. سه‌رۆکێن وێ سه‌رهلدانێ هاتن کووشتن. هه‌ر چقاس کوردستانیان و سه‌رۆکێن کوردستانێ خیانه‌تا یه‌کیتیا سۆڤیه‌تێن دیتن ژی، پارتی بوو پارتییەکا سۆڤیه‌تپارێز.
لێ تشته‌ک ڤه‌کری ژی هه‌یه کو د. قاسملۆ سه‌رۆکه‌کی کوردستانێ یه. شه‌هیدبوونا وی ژ بۆنا نه‌ته‌وه‌یا کورد و کوردستانێ و ب تایبه‌تی ژی ژ بۆنا رۆژهه‌لاتا کوردستانێ بوو گۆرزەک مه‌زن.
ئه‌نقه‌ره، ۱٥/ ۷/ ۲۰۲۲
