چەند خالێن گرنگ و بالکێش ژ پەیڤا سەرۆکێ هەریما کوردستانێ
نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ، رۆژا یه‌کشه‌مێ ٢٠٢٣/١١/٢٠ێ ل دهۆکێ، به‌شداری کۆربه‌ندا ئاشتی و ئاسایشا رۆژهلاتا ناڤین بوو و د په‌یڤه‌کێ دا به‌هسا ره‌وشا نها یا
ناڤچه‌یێ و ئاسته‌نگیان کر و چەند خالێن گرنگ بەرچاڤ کرن
ئەڤ ل ژێر چەند خالێن گرنگ و بالکێش ژ پەیڤا سەرۆکێ هەریما کوردستانێ
شەرێ حەماس و ئیسلائیلێ
کۆنفه‌رانسا ئیسال هه‌ڤده‌مه دگه‌ل ئالۆزیین مه‌ترسیدار ئا ره‌وشا ناڤچه‌یێ کو ئاشتی و ئارامیا ناڤچه و جیهانێ دخه د مه‌ترسیێ دا. ڤێ ره‌وشێ هه‌موو جیهان خستیه ناڤا ئالۆزیه‌که مه‌زن دا. ئه‌وله‌هی، ئیستقرار و ئابۆریا جیهانێ ب هه‌ڤ ڤه گرێدایی نه و بوویه‌ر ل کو دبن بلا ببن، د ئاستا خوه دا باندۆرێ ل ره‌وشا جیهانێ دکن. شه‌رێ د ناڤبه‌را ئیسرائیل و حەماسێ دا جاره‌که دن ڤێ راستیێ ئیسپات کر کو ئه‌وله‌هیا جیهانی تێگه‌هه‌ک واته‌دار و راسته‌قینه‌یه.
به‌رفره‌هبوونا شه‌رێ ئیسرائیل و حەماسێ و ته‌ڤلیبوونا زێده‌تر یا هێزێن هه‌رێمی و ناڤنه‌ته‌وه‌یی د ڤی شه‌ر دا ره‌وشێ دژوارتر و بترستر دکه. ئه‌نجامێن ڤی شه‌ری ل سه‌ر هه‌رێمێ و جیهانێ ب گشتی خه‌رابتر و درێژتر دبن.
سه‌رهلدانا شه‌رێ د ناڤبه‌را حەماسێ و ئیسرائیلێ دا راستیه‌ک هێسان ئیسبات کر: پرسگرێک ب ده‌ره‌نگخستن و ته‌پساندنێ نایێن چاره‌سه‌ر کرن، لێ دێ مه‌زنتر ببن و دێ رۆژه‌کێ خراپتر بته‌قن. هێز، شه‌ر و توندی چو پرسگرێکان چاره‌سه‌ر ناکه. دبه کو د ده‌م و ره‌وشه‌کێ دا ژ بۆ ده‌مه‌کێ وان بێده‌نگ بکه، لێ پرسگرێکان کوورتر دکه. ریا راست ئاشتی یه، جه‌ساره‌تا راست ژی چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکانه.
شه‌ر، ژ بلی مه‌زنبوونا بیر و هزرا تۆلهلدانێ، توندووتووژی و وێرانکرنێ، چو به‌رهه‌مه‌ک دن نابه و وێ ده‌مێ هه‌ر که‌س نه‌چار دبه به‌ردێل و باجه‌ک مه‌زنتر بده، ب تمامی مینا وێ یا کو نها ل هه‌رێمێ دقه‌ومه، ئه‌گه‌ر پێشی لێ نه‌یێ گرتن دێ خرابتر و مه‌زنتر ببه.
چاره‌سه‌ریا دو ده‌وله‌تی، وه‌که کو د بریارێن ناڤنه‌ته‌وه‌یی دا هاتیه دیارکرن کو، مافێ هه‌بوونێ و ئاشتیێ ژ بۆ هه‌ر دو ئالیان مسۆگه‌ر دکه، یه‌کانه رێیا بداویکرنا ئالۆزیان و بداویئانینا وێ پرسگرێکێ یه. ب ده‌هان سالێن شه‌ر ده‌رباس بوون، ب ده‌هان سالێن دن ژی ژ خوینرژاندن و وێرانکرنێ ژ بۆ فلستین و ئیسرائیلێ چو ئه‌نجامه‌ک نابه. چاره‌سه‌ری جه‌ساره‌ت و ئیراده‌یه‌کا جددی ژ بۆ ئاشتیێ یه.
نها ده‌م هاتیه کو هه‌موو جیهان هه‌ول بده ڤی شه‌ری راوه‌ستینه. کوشتن و وێرانکرنا ژیانا سڤیلان ل خه‌ززایێ ب داوی بکن و گرتیێن سڤیل و ره‌هینه‌یان ئازاد بکن. پشتی ڤێ، دڤێ چاره‌سه‌ریا بنگه‌هین ئا کێشه‌یا فلستین-ئیسرائیل ل سه‌ر ئه‌ساسێ دو ده‌وله‌تان پێک وه‌ره، نه‌خوه دووباره‌کرنا دیرۆکێ وێ هه‌مان ئه‌نجامێن نها ب خوه را بینه و دیسا ژ نشکاڤه ئه‌م دێ سبه‌هیه‌کێ دگه‌ل ئالۆزبوونه‌کا ره‌وشه‌کا خه‌راپتر هشیار ببن.
ئەزموونا ئیراقێ یا ٢٠ سالان و سیستەما فەدەرالی
ل ئیراقێ، ئه‌زموونا ۲۰ سالێن ئازادبوونا ئیراقێ دکاربوو گه‌له‌ک باشتر ببوویا، ئه‌گه‌ر ده‌ستوور وه‌ک خوه بهاتا جیبجیکرن و فه‌ده‌رالی کو، سیسته‌ما ئیراقێ یه و گه‌لێن ئیراقێ ده‌نگ ژێ را دایه، بهاتا جیبجیکرن. بجیهنه‌کرنا سیسته‌ما فه‌ده‌رالی و پێداگرنه‌بوونا ب ده‌ستوورێ، گه‌له‌ک پرسگرێک و ناکۆکیێن سیاسی په‌یدا کرنه و بێ ئیستیقراریه‌کا به‌رفره په‌یدا کریه. ڤێ یه‌کێ هشت کو ئارامیا ئیراقێ هه‌ر ده‌م ب له‌رزۆکی وه‌ره دیتن.
چاره‌سه‌ری ڤه‌گه‌را ل پره‌نسیبێن: هه‌ڤبه‌شی، لهه‌ڤکرن و هه‌ڤسه‌نگیێ یه کو ئیراقا نوو ل سه‌ر وان هاتیه ئاڤاکرن و روحێ نڤیسینا ده‌ستوورا بنگه‌هین ئا ئیراقێ بوو. دڤێ ئه‌لیتا سیاسی یا ئیراقێ ڤه‌گه‌ره وێ رێیێ. گه‌له‌ک پێویسته ئالیێن سیاسی یێن ئیراقێ ژ بۆ دانانا یاسایێن کو ل گۆری ده‌ستوورێ پێویستن، هه‌ڤکاریێ بکن و ژ بۆ جیبجیکرنا ده‌ستوورێ ژی هه‌ڤکاریا حکومه‌ت و سازیێن ده‌وله‌تێ بکن.
سیسته‌ما فه‌ده‌رالی بنگه‌ها ده‌ستوورا ئیراقێ یه، فه‌ده‌رالی دکاره وه‌کهه‌ڤی و هه‌ڤبه‌شیه‌کا تام ژ بۆ هه‌موو هه‌رێم و پێکهاته‌یێن ئیراقێ دابین بکه. ب وێ هه‌ڤبه‌شیێ گه‌لێن ئیراقێ دێ د وارێ ئابۆری دا پێشبکه‌ڤن و د وارێ جڤاکی دا ژی یه‌کگرتی بن. هه‌ر ئه‌ڤ یه‌ک ژی نه‌خشه‌رێیه‌کا راسته ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکێن ئیراقێ. ته‌ڤگه‌رین و هزرکرن ل گۆری پیڤان و مه‌نتقێ هێزێ چو ده‌رده‌کێ ئیراقێ ده‌رمان ناکه، به‌لکو پرسگرێکان ل ڤی وه‌لاتی ئالۆزتر و مه‌ترسیدارتر دکه.
ژ بۆنا کو ئیراق ئارامتر و پاراستیتر به، ژ بۆنا کو ئیراق پێشبکه‌ڤه و جهێ خوه یێ ره‌وا ل ناڤچه و جیهانێ بگره، دڤێ بێ جوداهی ئیراق ببه وه‌لاتێ هه‌موو پێکهاته‌یان، مافێ چو پێکهاته‌یێ نه‌یێ ده‌سته‌سه‌رکرن و بنپێکرن. دڤێ چو پێکهاته‌یه‌ک ب چو ئاوایی نه‌یێ ئیهمال کرن. ئیراق دێ ب پێکڤه‌ژیانا پێکهاته‌یێن خوه یێن جودا بهێزتر ببه، لێ ب جوداکاری و ناکۆکیێن د ناڤبه‌را پێکهاته‌یێن وێ دا لاواز ببه و پاشدکه‌ڤه. دڤێ هه‌موو پێکهاته به‌شداری بریارێن سیاسی و رێڤه‌برنا وه‌لات ببن. نابه چو پێکهاته و وه‌لاتیه‌کی ئیراقی، چ ئۆل، مه‌زهه‌ب و نه‌ته‌وه به، هه‌ست ب چه‌وساندن و جوداخوازیێ بکه، لێ دڤێ هه‌ست بکه کو هه‌موو خوه‌دیێ ڤێ ده‌وله‌تێ نه.
ئه‌گه‌ر ئه‌لیتا سیاسی و ئالیێن سیاسی یێن ئیراقێ ل گۆر روح و ناڤه‌رۆکا ده‌ستوورا ئیراقێ کار بکن، چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکان هێسانه. پرسگرێک ئه‌وقاس نه کوورن کو چاره‌سه‌ر نه‌بن. ته‌نێ مه‌سه‌له‌یا فکرینێ یه. گه‌ر ئه‌م ب دروستی بفکرن، ژ بۆ بهه‌ڤره‌ژیانا ئاشتیانه ل سه‌ر تێگهشتنه‌کێ بفکرن، هه‌که ئه‌م وه‌لات و به‌رژه‌وه‌ندیێن وی د سه‌ر هه‌موو پێناسه‌یان را ده‌ینن، وێ ده‌مێ ئه‌م دێ ببینن چاره‌سه‌ریا هه‌موو پرسگرێکان هێسانتر دبه.
د ره‌وشا ئالۆز ئا نها یا ل هه‌رێمێ دا، دڤێ ئه‌م ل ئیراقێ پر ب ئاقلانه و ب هشیاری ته‌ڤبگه‌رن. ژ بۆنا کو ئیراق بکاربه رووبرووبوویا هه‌موو کێشه‌یان ببه، دڤێ ئیراق پرسگرێکێن خوه چاره‌سه‌ر بکه. پاراستنا ئارامیا سیاسی ل ئیراقێ نها ژ هه‌ر ده‌مێ گرینگتره. ئیراق هه‌تا نها ژی د بن ئه‌نجامێن شه‌رێ ل دژی داشێ دا دناله، هین ژی پرسگرێکێن ئابۆری و خزمه‌تگوزاری هه‌نه و پێویستیا وێ ب ئارامی و ڤه‌ژاندنێ هه‌یه. هه‌ر پێنگاڤه‌ک کو ئارامیا سیاسی یا وه‌لات لاواز بکه دێ ژیانا خه‌لکێ ئیراقێ تێک ببه.
کلیلا ئارامیا ئیراقێ
ئه‌م د وێ باوه‌ریێ دا نه کو مفته‌یا ئارامیا ئیراقێ چاره‌سه‌رکرنا پرگرێکێن هه‌رێما کوردستانێ یێن دگه‌ل حکومه‌تا فه‌ده‌رال ئا ئیراقێ یه. ده‌ستوورا ئیراقێ ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا وان پرسگرێکان نه‌خشه‌رێیه‌کا پر زه‌لال دانایه. ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکان ژ ئالیێن سیاسی ڤه ته‌نێ پێویستیا مه ب ئیراده‌یا سیاسی هه‌یه.
هه‌رێما کوردستانێ ئاماده یه ل گۆر ده‌ستوورێ و ل هه‌ڤتێگهشتنه‌ک هه‌ڤبه‌ش پرسگرێکێن خوه یێن دگه‌ل به‌خدایێ چاره‌سه‌ر بکه. چاره‌سه‌ریه‌ک کو د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌موو وه‌لات دا به و مافێن ده‌ستووری یێن هه‌موویان مسۆگه‌ر بکه. هه‌ر چقاس هه‌تا نها چاره‌سه‌ری نه‌به ژی، لێ به‌رده‌وامکرنا هه‌ڤدیتنێن د ناڤبه‌را حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ و حکومه‌تا فه‌ده‌رال ئا ئیراقێ دا کاره‌ک گه‌له‌کی گرینگه. هه‌لبه‌ت هه‌تا نها ئه‌نجامێن دانووستاندنان ل ئاستا هێڤی و هێڤیێن هه‌رێما کوردستانێ دا نینن، لێ ئه‌م د وێ باوه‌ریێ دا نه کو به‌رده‌وامیا دانووستاندنان رێیا راسته ژ بۆ بئه‌نجامگهاندنا وان هه‌موو پرسگرێکێن هه‌نه. ئه‌م ده‌ست ژێ به‌رنادن و ل سه‌ر چاره‌سه‌ریا پرسگرێکان به‌رده‌وام دبن. د ڤی واری دا ئه‌م سپاسیا هه‌ولێن برێز محه‌مه‌د شیعا سوودانی، سه‌رۆکوه‌زیرێ ئیراقا فه‌ده‌رال دکن. ئه‌و ب ته‌ڤاهی ژ هێلا مه ڤه تێ پشتگری کرن.
بوودجه و مووچه‌یێن هه‌رێما کوردستانێ
کارمه‌ند، خانه‌نشین و مووچه‌گرێن هه‌رێما کوردستانێ د ره‌وشه‌که پر خه‌راب دا دژین. له‌زکرن ژ بۆ دانینا چاره‌سه‌ریه‌کا بنگه‌هین ژ بۆ بوودجه و مووچه‌یێن هه‌رێما کوردستانێ ئه‌رکه‌کی نشتمانی یه ژ بۆ حکومه‌ت و سازیێن ده‌وله‌تێ یێن ل ئیراقێ. کریزا دارایی و زه‌ختێن ل سه‌ر ژیانا خه‌لکێ ل هه‌رێما کوردستانێ دکاره ب رێکه‌فتنه‌ک د ناڤبه‌را حکومه‌تا فه‌ده‌رال ئا ئیراقێ و حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ دا ب له‌زگینی چاره‌سه‌ر بکن. ژ بۆ بداویکرنا ڤێ دلگرانیا ل هه‌رێما کوردستانێ پێویسته ب له‌ز گه‌له‌ک کار بێ کرن، ژ به‌ر کو باندۆر ل ژیان، کار و بازارێن هه‌موو خه‌لکێ هه‌رێما کوردستانێ کریه. پێدڤیه له‌ز ل راکرنا ئاسته‌نگێن ل پێشیا ده‌ستپێکرن هنارتنا په‌ترۆلا هه‌رێما کوردستانێ بێ کرن. راوه‌ستاندنا هنارتنا په‌ترۆلا هه‌رێما کوردستانێ ب ملیار دۆلاران زیان گەهاندیە داهاتا گشتی یا ئیراقێ و ئابۆریا وی وه‌لاتی و چو سووده‌ک ژ بۆ ئیراقێ تێدا نینه.
رەوشا ناڤخوەیی و ناکۆکیێن یەنەک و پەدەکێ
د ڤێ ره‌وشا ئالۆز یا هه‌رێمی دا، دڤێ ل هه‌رێما کوردستانێ ژی مه خوه‌ندن، نرخاندن و تێگهشتنه‌کا دروست ژ بۆ پێشهاتان و ئه‌گه‌رێن وێ یێن موحته‌مه‌ل هه‌به. ئه‌رکێ پێشینه‌یێ هه‌موو ئالیێن سیاسی یه هه‌ڤده‌نگی، یه‌کرێزی و لهه‌ڤتێگهشتنێ دروست بکن. ژ بۆ ڤێ ژی ئه‌رک و به‌رپرسیاریا سه‌ره‌که دکه‌ڤه سه‌ر ملێ یەنەک و پەدەکێ کو بگەهن لهه‌ڤتێگهشتنه‌کا هه‌ڤبه‌ش و پرسگرێک و ناکۆکیێن خوه چاره‌سه‌ر بکن. جڤینا مه یا داوی جڤینه‌کا باش بوو و دڤێ هه‌ڤدیتن به‌رده‌وام بن.
چو پرسگرێکه‌ک ئه‌وقاس ئالۆز د ناڤبه‌را یەنەک و پەدەکێ و ئالیێن دن دا نینه کو چاره‌سه‌ر نه‌به. مه‌ترسی و کێشه‌یێن رووبروویێ هه‌رێما کوردستانێ دبن ژ هه‌موو پرسگرێکان مه‌زنترن و رێیا ده‌رباسکرنا وان ته‌نێ ب تێگهیشتنێ، شریکاتی و هه‌ڤکاریێ یه.
ئالیێن سیاسی یێن هه‌رێما کوردستانێ ل ڤر و ل به‌خدایێ ته‌نێ ب یه‌کده‌نگی ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتی و بالا یێن هه‌رێما کوردستانێ دکارن ژیان و ژیارا خه‌لکێ باشتر بکن و ماف و ده‌ستکه‌فتێن خه‌لکێ هه‌رێما کوردستانێ بپارێزن کو ژ بۆنا گەهشتنا ڤێ رۆژێ و د ڤێ رێ دا ب هه‌زاران شه‌هید دانه. ژ به‌ر ڤێ رایا گشتیا کوردستانی، ب هه‌موو پێکهاته‌یێن خوه ڤه، ژ هه‌ر ده‌مێ پتر ل به‌ندێ نه کو ئالیێن سیاسی یه‌ک رێ و هه‌ڤده‌نگ بن. ئه‌ڤ ژی گارانتیا پاراستنا ده‌ستکه‌فتیێن مه یێن ده‌ستووری و قه‌واره‌یا هه‌رێما کوردستانێ یه.
گوهه‌رینا ئاڤ و هه‌وایێ و باندۆرا وێ یا نه‌رێنی
وه‌که کو د هه‌ڤپه‌یڤین و گۆتووبێژێن ڤێ کۆربه‌ندێ دا هاته به‌حسکرن، ئه‌م ل ئیراق و هه‌رێما کوردستانێ ژ بلی کێشه‌یێن سیاسی، ئه‌وله‌هی و ئابۆری، ئه‌م رووبروویێ ئه‌نجامێن گوهه‌رینا ئاڤ و هه‌وایێ ژی دبن. ئه‌ڤ ژی ب راستی گه‌ف و مه‌ترسیه‌کا جددی یه و پێویستی ب پلان و گه‌له‌ک کار هه‌یه ژ بۆنا باندۆرا وێ یا نه‌رێنی ل سه‌ر نها و پاشه‌رۆژا ئیراق، هه‌رێما کوردستانێ و ناڤچه‌یێ کێم ببه. ئه‌ز گه‌له‌ک که‌یفخوه‌شم کو خوه‌نده‌کار و جوانێن کوردستانێ ژ گوهه‌رتنێن ئاڤ و هه‌وایێ هایدارن و ل گۆری ده‌رفه‌تان به‌شداری گۆتووبێژێن پرسا ژیریا ده‌ستکرد ژی بوونه. ئه‌ز ب ئاست و هشیاریا نفشێ نوو یێ کوردستانێ کێفخوه‌شم، هێڤیدارم ژیانه‌کا باشتر ژ بۆ نفشێن پاشه‌رۆژێ بئافرینن.
