کۆمارا کوردستانێ ل ماهابادێ ۷۸ سال به‌رێ وه‌ک ئیرۆ د ۲۲ێ چله‌یا ۱۹٤٦ئان دا ب داخویانیه‌کێ ل مه‌یدانا چارچرا یا باژارێ مه‌هابادێ ل ڕۆژهلاتێ کوردستانێ هات راگەهاندن.
دامه‌زرێنه‌رێ کۆمارا کوردستانێ قازی محه‌مه‌د و هه‌ڤالێن خوه د ۲۲ێ چله‌یا ۱۹٤٦ئان دا ئاڤاکرنا کۆمارا کوردستانێ راگەهاندن. حکومه‌تا کۆمارا کوردستانێ یا ماهابادێ ژ ۱۳ وه‌زیران پێک دهات. قازی محه‌مه‌د ژی وه‌ک سه‌رۆککۆمار هات هلبژارتن.
نەمر مستەفا بارزانی و پێشمەرگەیێن پێ را رۆلەک مەزن و بەربچاڤ د ئاڤاکرکن و پاراستنا کۆمارا کوردستانێ دا هەبوو
د ڤێ کۆمارێ دا باژارێن سنه، شنۆ و میاندۆئاب هه‌بوون و پایته‌ختا وێ مه‌هاباد بوو. سه‌رۆککۆمار قازی محمەد ل مه‌یدانا چارچرایێ، ل مهابادێ، مانیفه‌ستۆیا “کۆمارا کوردستانێ” یا کو ژ ٦ خالان پێک تێ راگەهاند:
۱- د ناڤا ده‌وله‌تا ئیرانێ دا دابینکرنا قەوارەیەک خوه‌سه‌ر ژ بۆ کوردێن ئیرانێ.
۲- د سازی و ده‌زگه‌هێن ئیداری و په‌روه‌رده‌یێ دا بکارانینا زمانێ کوردی.
۳-ئاڤاکرنا ئه‌نجوومه‌نه‌ک خوه‌جهی ژ بۆ چاڤدێریکرنا کار و بارێن ده‌وله‌تێ و پرسێن جڤاکی ل کوردستانێ.
٤- هه‌موو رایه‌دارێن ده‌وله‌تێ ژ که‌سایه‌تێن هه‌رێمی تێن هلبژارتن.
٥- یه‌کیتی و هه‌ڤگرتنا ب گه‌لێ ئازه‌ربایجانێ را.
٦ – ئاڤاکرنا سیسته‌مه‌ک یه‌کگرتی یا یاسایی کو هه‌م خه‌لکێ ئاسایی و هه‌م ژی یێن ئه‌لیتان تێ ده بن.
قازی محمەد د ئاخافتنا خوه یا ژ رایا گشتی را گرینگیا ڤێ رۆژێ نرخاند و بال کشاند سه‌ر یه‌کێتیا کوردان. ئاڤاکرنا کۆمارا کوردستانێ د ناڤ کوردێن هه‌رێمێ دا که‌له‌جانه‌ک مه‌زن چێکر. تێکلیێن کۆمارا کوردستان ب حکومه‌تا نه‌ته‌وی یا ئازه‌ربایجانێ را هه‌بوو، کو د مژدارا ۱۹٤٥ئان دا ب پشتگریا سۆڤیه‌تێ هاتبوو دامه‌زراندن و د ۳ێ گولانا ۱۹٤٦ئان دا د ناڤبه‌را پارتیان دا په‌یمانه‌ک هات ئیمزه‌کرن.
ل گۆر ڤێ په‌یمانێ، ل وه‌لاتێن ئازه‌ربایجانێ، کو کورد لێ پرانی بوون، وێ نوونه‌رێن رێڤه‌بریا کوردان هه‌بن و ل وه‌لاتێ کوردان، کو ئازه‌ری لێ پر بوون، د ناڤ ئازه‌ریان دا ژی نوونه‌ر هه‌بن. دیسا هه‌ر دو حکومه‌ت وێ کۆمیته‌یه‌ک ئابۆری یا هه‌ڤبه‌ش ئاڤا بکن کو ب پرسگرێکێن ئابۆری را مژوول ببه، د ده‌ما پێویست دا ئالیکاریێن له‌شکه‌ری یێن هه‌ڤبه‌ش بێن پێشکێش کرن و هه‌موو دانووستاندن ب حکومه‌تا ئیرانێ را پشتی ئه‌رێکرنا هه‌ر دو کومه‌تان بێن کرن.
حکومه‌تا ئازه‌ربایجانێ ژ بۆ ئۆرگانیزه‌کرنا ده‌ستپێشخه‌ریێن د وارێ په‌روه‌رده‌کرنا کوردێن ل سه‌ر خاکا خوه، ته‌دبیرێن پێویست گرتبوو سه‌ر خوه. حکومه‌تا کورد ژ ئالیێ خوه ڤه سۆز دا کو هه‌مان ئینسیاتیفێ ژ بۆ ئازه‌ریێن کو د ناڤ ئاخا کوردستانا ئیرانێ دا دژین ژی پێک بینه.
لێ به‌لێ ده‌ما کو ئارتێشا سۆڤیه‌تێ د ۹ێ گولانێ دا ژ ئاخا ئیرانێ ڤه‌کشیا، ئارتێشا ئیرانێ ئێریشی ئازه‌ربایجانێ کر، حکومه‌ت هلوه‌شاند، رێڤه‌بر کوشتن و به‌ر ب مهابادێ ڤه چوون. ل سه‌ر ڤێ یه‌کێ قازی محه‌مه‌د دیار کر کو د به‌ردێلا ڤه‌کشینا له‌شکه‌ران دا ئه‌و ئێ ته‌سلیم ببن، ژ به‌ر کو دزانه ئارمانجا ئارتێشا ئیرانێ و عه‌شیرێن کو باژار داگیر کرنه، تالانکرنا باژێر و زیانا خه‌لکێ یه.
ب پاشڤه‌شاندنا له‌شکه‌ران و راده‌ستکرنا قازی، ئارتێشا ئیرانێ د ۱۷ێ چله‌یا ۱۹٤۷ئان دا مهاباد داگیر کر. قازی محه‌مه‌د پشتی بنچاڤکرنا سێ مه‌هان، د ۳۱ێ ئادارا ۱۹٤۷ئان دا ته‌ڤی سه‌رۆکوه‌زیر حاجی بابا شێخ و وه‌زیرێ پاراستنێ محه‌مه‌د حسێن خان سه‌یفی ل مه‌یدانا چارچرا یا کو کۆمار لێ هاتبوو راگەهاندن، هاتن دارڤه‌کرن.
هه‌ر چه‌ندە ته‌نێ ۱۱ مەهان دۆم کر ژی، کۆمارا کوردستان ل مهابادێ د ڤێ هه‌یامێ دا د وارێ سازیبوونێ دا سه‌رکه‌فتنه‌ک به‌رچاڤ ب ده‌ست خست. ئاڤاکرنا بنگه‌هێن ئارتێشێ یێن نووژه‌ن یێن گرێدایی کۆمارێ، دامه‌زراندنا رێخستنێن ئیداری و رێڤه‌بری، ئاڤاکرنا دادگه‌هان، به‌رهه‌ڤکرنا باجێ، ئاڤاکرنا خه‌زینه‌یێ، چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکێن ته‌ندورستی و په‌روه‌رده‌یێ چه‌ند ژ ڤانن.
ل کۆمارا کوردستانێ، ئالا کوردستانێ ل ئاڤاهیا پەرله‌مه‌نتۆیێ هات بلند کرن، وه‌ک ئالا نه‌ته‌وی هات هلبژارتن و هه‌لبه‌ستا “ئه‌ی ره‌قیب” کو هه‌لبه‌ستڤانێ کورد دلدار د سالا ۱۹۳۸ئان دا ل به‌غدایێ د زیندانێ دا نڤیساندبوو، وه‌ک سروودا نه‌ته‌وی هات راگەهاندن. رۆژنامه و کۆڤار دگه‌ل رادیۆیێ د خورتکرن و به‌لاڤکرنا زمان و چاندا کوردی دا رۆله‌ک گرنگ لیزتن. کلاسیکێن جیهانێ ب کوردی وه‌شاندن. زمانێ کوردی بوو زمانێ په‌روه‌رده‌یێ. کورسێن ئێڤارێ ژ بۆ مه‌زنان هاتن سازکرن. ته‌ڤلێبوونا ژنان د ژیانا جڤاکی دا هات زێده‌کرن و د سازیێن جڤاکی ده جی گرتن. یه‌ک ژ دبستانێن ده‌ستپێکێ ژ بۆ خوه‌نده‌کارێن ژن بوو.
